راز شادی اسکاندیناوی
چرا فنلاند همچنان شادترین کشور دنیاست؟
می‌توانید تصور کنید کشوری که در آن زمستان گاهی ۲۰۰ روز طول می‌کشد و برخی روزها خورشید اصلاً طلوع نمی‌کند، موطن شادترین مردم جهان باشد؟ فارغ از اینکه باورتان بشود یا نه، باید بگوییم بر اساس آخرین گزارش شادمانی جهانی World (Happiness Report 2024)، فنلاند برای هفتمین سال پیاپی عنوان شادترین کشور جهان را از آن خود کرده است! چندان متعجب نخواهید شد اگر بدانید امسال هم سه کشور یخ‌زده نوردیک (دانمارک، ایسلند و سوئد) در فهرست WHR رده‌های بعدی رتبه‌بندی را اشغال کردهاند و نام هلند، نروژ و لوکزامبورگ هم در میان 10 کشور شاد جهان به چشم می‌خورد. همچون سال‌های گذشته، کشورهای جنگ‌زده و فقیر جهان همچون افغانستان، لبنان، لسوتو و سیرالئون در قعر جدول نشسته‌اند و ایران هم در میان 143 کشور مورد بررسی، صدمین کشور نه‌چندان شاد جهان است!
گزارش شادمانی جهانی امسال البته کمی متفاوت بود. پژوهشگران این‌بار با تمرکز بر گروه‌های سنی کوشیدند، تفاوت میان احساس شادمانی را در میان گروه‌های مختلف سنی به تصویر بکشند. یافته‌های کلیدی گزارش خواندنی است: در بسیاری از مناطق جهان -و نه در همه‌جا- جوانان شادتر از سالمندان هستند، در آمریکای شمالی شادی جوانان به شدت کاهش یافته و در اروپای غربی به‌طور کلی، شادی در تمام سنین مشابه است؛ در حالی که در سایر نقاط، در طول چرخه زندگی تمایل به کاهش دارد.
پژوهشگران گزارش بر دو روند نگران‌کننده تاکید کردهاند. نخست آنکه در سراسر جهان، سطح شادمانی در میان افرادی که پس از سال 1980 متولد شده‌اند کمتر شده و دیگر، از سال 2006 به بعد نابرابری شادمانی در سراسر جهان (به جز اروپا) رو به افزایش گذاشته است. ظاهراً شادی نیز مانند سایر مواهب زندگی، توزیع عادلانه‌ای ندارد!
صرف نظر از یافته‌های این گزارش، یک سوال همچنان باقی است. چرا اسکاندیناوی سرد و یخ‌زده با مردمانی که به ندرت لبخند می‌زنند هنوز شادترین نقطه روی زمین است؟ و مهم‌تر از آن، چرا فنلاندی‌ها گوی رقابت را از سایر ساکنان اسکاندیناوی ربوده‌اند؟ پاسخ‌ها گاهی خواندنی و حتی خنده‌دار است. مثلاً می‌توانید شفق شمالی و سونا را در میان دلایل شادمانی فنلاندی‌ها بیابید. فنلاند مملو از سوناست؛ به ازای هر دو نفر می‌توانید یک سونا در این کشور پیدا کنید. و شاید برای همین است که می‌گویند فنلاندی‌ها غم و غصه و مشکلاتشان را با تعریق بیرون می‌ریزند! فرهنگ سونا چنان از زندگی روزمره فنلاندی‌ها جدایی‌ناپذیر است که در سال 2020 در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو ثبت شده. به اعتقاد بسیاری، سونا فقط برای پاکسازی بدن نیست، بلکه راهی برای پاکسازی ذهن و یافتن حس آرامش درونی است. در سونا، نمی‌توانید در شبکه‌های اجتماعی بچرخید یا اخبار منفی جهان را پی بگیرید. بدون هیچ پنجره‌ای به دنیای بیرون، این تنها گزینه حضور شما در «لحظه اکنون» است. باور کنید یا نه، به همان اندازه که شفق قطبی حال فنلاندی‌ها را خوب می‌کند، یا آموزش رایگان و سیاست‌های حمایت از خانواده بر میزان رضایتشان از زندگی موثر است، سونا هم در شادمانی‌شان تاثیر می‌گذارد!
اما دقیقاً چه چیزی باعث می‌شود که شهروندان نوردیک از زندگی خود راضی باشند؟ با بررسی مطالعات، نظریه‌ها و داده‌های موجود در پس گزارش شادمانی جهانی، به راحتی می‌توانید نقش عواملی نظیر کیفیت نهادها، مزایای رفاهی قابل اعتماد و گسترده، فساد کم، و دموکراسی و دولت خوب را مشاهده کنید. علاوه بر این، شهروندان شمال اروپا احساس استقلال و آزادی و همچنین سطوح بالایی از اعتماد اجتماعی نسبت به یکدیگر را تجربه می‌کنند که نقش مهمی در تعیین رضایت از زندگی دارد. در مقابل، پژوهشگران استدلال می‌کنند که آب‌وهوای سرد، نرخ خودکشی یا جمعیت کم و همگن بودن کشورهای شمال اروپا ارتباط چندانی با شادی نوردیکی‌ها ندارند.
اعتماد؛ حمایت اجتماعی و باقی قضایا
رتبه برتر فنلاند در شادی، تا حد زیادی با سطوح بالای اعتماد و آزادی در جامعه قابل توضیح است؛ عواملی که پژوهش‌ها نشان داده به رفاه و بهره‌وری کمک شایانی می‌کند. فنلاند همواره از نظر شفافیت و نبود فساد و آزادی سیاسی، مدنی و مطبوعاتی در میان فهرست بهترین‌های جهان قرار دارد. فنلاندی‌ها عموماً به همسایگان، مقامات دولتی و دولت خود اعتماد دارند و مانند نهادها از آزادی‌ها بهره وافر می‌برند. در چنین جامعه‌ای مردم می‌توانند کمتر نگران باشند و روی زندگی خود تمرکز کنند و تصمیمات بد زندگی یا بدشانسی هم آنها را از هستی ساقط نکند!
شبکه تامین اجتماعی قوی هم از دیگر مزایای فنلاند در این رقابت تنگاتنگ است. فنلاند هر سال میلیاردها یورو را صرف برنامه‌های «حمایت اجتماعی» می‌کند که شامل حقوق بازنشستگی، هزینه‌های مراقبت‌های بهداشتی، بیکاری و سایر خدمات اجتماعی است. فنلاند به‌طور منظم بیش از 20 درصد از تولید ناخالص داخلی خود را صرف چنین موضوعاتی می‌کند که بالاترین نسبت در اتحادیه اروپا و سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه است. نظرسنجی OECD در سال 2022 نشان می‌دهد که ۷۰ درصد فنلاندی‌ها از سیستم مراقبت‌های بهداشتی کشور راضی هستند.
در فهرست عوامل موثر بر شادمانی فنلاند می‌توانید برابری جنسیتی را هم مشاهده کنید. بر اساس گزارش سال 2023 مجمع جهانی اقتصاد، فنلاند یکی از برابرترین جوامع در جهان است. تا آوریل 2023، زنان 46 درصد از پارلمان کشور و 40 درصد از اعضای شورا را در سطح شهرداری تشکیل می‌دادند. تلاش فنلاند برای برابری جنسیتی حداقل به سال 1906 برمی‌گردد؛ در آن سال یکی از اولین کشورهایی بود که به زنان حق رای اعطا کرد. علاوه بر این فنلاند به عنوان یکی از رقابتی‌ترین و بازترین اقتصادهای جهان، سکوی پرتاب فوق‌العاده‌ای برای مشاغل فراهم کرده است. سبک زندگی ضد استرس نیز بر فرهنگ کار این کشور تاثیر مثبتی گذاشته. فنلاند کشوری با سلسله‌مراتب پایین است و تعادل بین کار و زندگی بسیار ارزشمند تلقی می‌شود. مقامات دولتی و کارفرمایان هم معتقدند شادی برای کسب‌وکار خوب است و کارمندان شاد، کارمندان مولدی هستند.
دوستدار خانواده؛ مهربان با محیط زیست
در حالی که والدین در بسیاری از کشورهای مرفه از جمله ایالات‌متحده برای برقراری تعادل میان مرخصی زایمان و تامین مالی زندگی با مشکلات زیادی مواجه هستند، فنلاند یکی از سخاوتمندانه‌ترین برنامه‌های اعطای کمک‌هزینه مرخصی والدین را در جهان دارد. برنامه مرخصی خانوادگی فنلاند شامل مرخصی بارداری (40 روز کاری کمک‌هزینه برای مادران در دوران بارداری) و 160 روز مرخصی والدین برای کسانی است که سرپرست یک کودک هستند؛ صرف نظر از اینکه والدین بیولوژیک یا پدر /مادرخوانده باشند.
علاوه بر این همه، فنلاند کشوری است که از نظر زیست‌محیطی آگاه است. به اعتقاد مقاماتی که حفاظت از محیط زیست را در اولویت سیاست‌های خود قرار داده‌اند، نزدیکی به طبیعت باعث رشد خلاقیت و نوآوری می‌شود. بر این مبنا آب تمیز، هوای پاکیزه و طبیعت دست‌نخورده تا حد زیادی به رفاه و شادی کمک می‌کند و خلاقیت را پرورش می‌دهد. طبق مطالعه موسسه شادمانی فنلاند (FHI)، وقتی از فنلاندی‌ها می‌پرسید چه چیزی آنها را خوشحال می‌کند، همیشه به نزدیکی به طبیعت و فرصت‌هایی که برای تفریح و آرامش دارند، اشاره می‌کنند. در فنلاند، شما هرگز بیش از 10 دقیقه پیاده تا پارک یا جنگل فاصله ندارید.
در نهایت اینکه طبق مطالعه FHI، یکی از مهم‌ترین عواملی که بر تجربه فنلاندی‌ها به‌عنوان شادترین مردم جهان تاثیر می‌گذارد، «سیسو» (sisu) است؛ یک مفهوم فنلاندی منحصربه‌فرد که ترکیبی از سخاوت، انعطاف‌پذیری و اراده است. سیسو، بخشی از هویت فنلاندی است که منشأ آن به شرایط دشوار کشور در جنگ جهانی دوم بازمی‌گردد و به معنای دوام آوردن در شرایط سخت و پررنج است؛ وقتی که تمام شرایط بیرونی علیه شما و هدفتان باشد اما با سرسختی مقاومت کنید و به مسیر خود ادامه بدهید. در فنلاند «سیسو» صرفاً یک قدرت شخصی نیست، بلکه نشان‌دهنده اشتیاق جامعه برای دستیابی به نتایج باکیفیت است که تلاش مبتنی بر یکپارچگی را برای دستیابی به بهترین نتایج ممکن، در تمام اقدامات تحریک می‌کند و افراد و شرکت‌ها را به‌طور یکسان به سوی موفقیت می‌راند.
انتظارات واقع‌بینانه
اگر شادی با لبخند سنجیده می‌شد، مردم فنلاند احتمالاً جزو غمگین‌ترین مردم جهان بودند! برخی به کنایه می‌گویند اگر از شهرهای شاد و پرجنب‌و‌جوشی مانند نیویورک به فنلاند سفر کنید و در فرودگاه هلسینکی از هواپیما پیاده شوید، تصور می‌کنید عزای عمومی اعلام شده. در حالی که این چهره همیشگی فنلاندی‌هاست: در خود فرورفته و افسرده‌طور. همان‌طور که مشخص است، گزارش شادمانی جهانی هیچ توجهی به لبخند، خنده یا دیگر شیوه‌های ابراز خوشحالی ندارد. در عوض، این گزارش بر نظرسنجی‌های گالوپ تکیه می‌کند، که از پاسخ‌دهندگان می‌خواهد نردبانی را با پله‌های شماره‌گذاری‌شده از صفر تا 10 تصور کنند. پله بالا (10) نشان‌دهنده بهترین زندگی ممکن برای شماست، در حالی که پله پایین (صفر) بدترین شرایط را منعکس می‌کند. سپس از شرکت‌کنندگان در نظرسنجی خواسته می‌شود تا عددی را که مطابق با پله‌ای است که در حال حاضر روی آن ایستاده‌اند اعلام کنند. اگر شرایط واقعی زندگی شما، به بالاترین پله‌های این نردبان نزدیک باشد خوشحال تلقی می‌شوید.
با توجه به این تعریفِ فاقد احساس از شادی، چندان تعجب‌آور نیست که فنلاندی‌های بدون لبخند حتی با زندگی متوسط امتیاز بالایی کسب می‌کنند. در مقایسه با سایر کشورها، شرایط زندگی عینی در فنلاند در واقع بسیار خوب است: نرخ فقر، بی‌خانمانی، و سایر اشکال محرومیت مادی به همان اندازه پایین است. مردم به آموزش و مراقبت‌های بهداشتی در سطح جهانی، دسترسی همگانی و رایگان دارند. مرخصی‌های والدین سخاوتمندانه و با حقوق بلندمدت همراه است.
اما داستان شادی فنلاندی‌ها روی دیگری هم دارد. نمی‌توانید نقش «انتظارات» را نادیده بگیرید؛ جنبه دیگری از فرمول مورد استفاده در گزارش جهانی شادمانی. کشورهای شمال اروپا فرهنگی از آرمان‌های محدود برای بهترین زندگی ممکن را به ارث برده‌اند. این ذهنیت به صراحت در قانون یانته آمده است- الگویی از رفتار گروهی در جوامع اسکاندیناوی که منتقد دستاوردها و موفقیت‌های فردی است و آنها را ناچیز می‌شمارد! در این قانون اگر بخواهید دستاوردهایتان را به رخ دیگران بکشید یا منم منم کنید، از جامعه طرد می‌شوید. این اخلاق نوردیک تا حد زیادی مانع از رشد نابرابری می‌شود و در تضاد کامل با فرهنگ آمریکایی است که «انباشت ثروت» را «نماد موفقیت» می‌داند.
کشورهای شمال اروپا زندگی مناسبی را برای شهروندان خود فراهم می‌کنند و آنها را از تجربه دوره‌های مستمر مشکلات مادی بازمی‌دارند. اما در عین حال، فرهنگی در این کشورها غالب است که محدودیت‌های واقع‌بینانه‌ای را برای انتظارات یک فرد، از یک زندگی خوب تعیین می‌کند. در این جوامع، نردبان 10پله‌ای خوشبختی چندان بلند نیست، و فاصله بین پله‌ها نسبتاً کوتاه است. مردم به گونه‌ای اجتماعی شده‌اند که باور کنند آنچه دارند خوب است- یا به اندازه کافی، به خوب نزدیک است. این طرز فکر توضیح می‌دهد که چرا فنلاندی‌ها با وجود زندگی در آپارتمان‌های کوچک، با درآمد متوسط -با قدرت خرید محدودتر به لطف قیمت‌ها و مالیات‌های بالا- شادترین مردم جهان هستند و برخلاف ایسلند، هرگز هم به جام جهانی نرسیده‌اند!
همه ما تقریباً فهرستی از چیزهایی داریم که خوشحالمان می‌کند: ترفیع کاری، داشتن یک رابطه عاطفی خوب، درآمد بالاتر یا سفر... دستیابی به این چیزها مطمئناً می‌تواند زندگی ما را بهبود ببخشد و ما را خوشحال کند. اما اگر فکر می‌کنیم اینها خوشحالی پایدار ایجاد می‌کنند در اشتباهیم. تحلیلگران می‌گویند انسان موجودی آسیب‌پذیر و ناایمن است و به‌محض احساس ناامیدی یا از دست دادن و رنج، غم را تجربه خواهد کرد.
گزارش شادمانی جهانی به ما می‌گوید شادی ابعاد مهم‌تری دارد. در سطح فرهنگی، مسلماً مهم‌ترین عامل ایجاد حس اعتماد و انسجام اجتماعی در میان شهروندان است. یک جامعه پاره‌پاره، برای تامین کالاهای عمومی که از توانایی هر شهروند برای داشتن زندگی شادتر پشتیبانی می‌کند، به مشکل برخواهد خورد. در یک جامعه نامنسجم، مردم تمایل کمتری به حمایت از مزایای رفاهی مختلف دارند، زیرا نگران هستند که گروه‌های «دیگر» از این منافع بیشتر بهره‌مند شوند. وقتی مردم به یکدیگر اهمیت می‌دهند و اعتماد می‌کنند، پایگاه بسیار پایدارتری برای حمایت از کالاهای عمومی مختلف و برنامه‌های مزایای رفاهی ایجاد می‌شود. از نظر نهادی نیز، ساختن دولتی که قابل اعتماد و کارآمد باشد و بتواند به ایجاد حس اجتماع و وحدت در میان شهروندان کمک کند، حیاتی‌ترین مولفه برای رسیدن به یک جامعه شاد است. تجربه فنلاند به خوبی نشان می‌دهد که کیفیت حکمرانی، بر شادی ملت‌ها تاثیر زیادی دارد. یک دولت قابل اعتماد، با قوانین قوی و رهبران قابل اعتماد و یک‌صدا، عناصر کلیدی برای زندگی شاد هستند. در کشورهایی که دولت به خوبی عمل می‌کند شهروندان شادمان‌ترند، زیرا فراتر از صفرهای مقابل حساب بانکی‌شان، می‌توانند به نهادها اعتماد کنند، از مزایای رفاهی مناسبی برخوردار شوند، از طبیعت محافظت‌شده لذت ببرند و در فرصت‌های برابر، بر کیفیت زندگی خود بیفزایند.
