جهش ببر

تعداد کمی از بازدیدکنندگان کاخ سفید می‌توانند انتظار استقبالی همچون نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند را داشته باشند. مودی در اواخر ماه ژوئن برای دیدار با جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا به واشنگتن رفت. بایدن در کاخ سفید برای خوشامدگویی به او یک ضیافت رسمی برگزار کرد. رهبران دو مجلس کنگره نیز از او دعوت کردند تا برای دومین بار در یک جلسه مشترک سخنرانی کند؛ افتخاری که قبلاً فقط به افرادی مانند وینستون چرچیل اعطا شده بود. بر اساس بیانیه مطبوعاتی کاخ سفید، این دیدار «تاییدی است بر مشارکت عمیق و نزدیک بین ایالات‌متحده و هند». در واقع همکاری میان دو کشور ایالات متحده و هند هرگز آنچنان نزدیک یا عمیق نبوده است. اما رهبران آمریکا، چه جمهوریخواه و چه دموکرات، دوست دارند که اینطور باشد. آنها هند را شریکی مهم در رقابت خود با چین می‌دانند.

هرچه باشد هند اخیراً پرجمعیت‌ترین کشور جهان شده است و سیاست خارجی این کشور نیز در رابطه با چین قاطعانه‌تر و خصمانه‌تر شده است، حتی اگر با ایده نظم جهانی به رهبری آمریکا مخالف باشد. دیاسپورای هند نیز یکی از بزرگ‌ترین و تاثیرگذارترین‌ها در جهان است. جذابیت هند اما همچنین بر این حس استوار است که اقتصاد این کشور ممکن است در نهایت شروع به نزدیک شدن به پتانسیل خود کند. این در حالی است که اقتصاد هند در حال حاضر هم پنجمین اقتصاد جهان است. نارندرا مودی وعده رشدی را داده است که اقتصاد این کشور را به یکی از ستون‌های اقتصاد جهانی تبدیل می‌کند؛ هم‌تراز با آمریکا، چین یا اتحادیه اروپا. و به‌رغم ناکامی‌های فراوان مدیریت اقتصادی دولت مودی، این یک هدف نامحتمل نیست. دستیاران آقای مودی استدلال می‌کنند که اقتصاد هند به دلیل نیروی کار جوان، سیاست صنعتی نیرومند و فرصت‌هایی که احتیاط ناگهانی شرکت‌های غربی در رابطه با چین به وجود آورده است، رونق خواهد گرفت. بسیاری از تاجران بلندپرواز هم متقاعد شده‌اند. تیم کوک رئیس اپل، که به تازگی اولین فروشگاه خود را در هند افتتاح کرده است ماه گذشته به سرمایه‌گذاران اعلام کرد: «پویایی در بازار و سرزندگی، باورنکردنی است... هند در نقطه اوج قرار دارد.»

رنج در ایام کرونا

فاکسکان، یک شرکت الکترونیکی تایوانی در یک کارخانه 500 میلیون‌دلاری دست به کار شد. تولید ناخالص داخلی هند در سه‌ماه اول سال نسبت به مدت مشابه سال قبل 1 /6 درصد رشد کرده است. سرمایه‌گذاری به عنوان سهمی از تولید ناخالص داخلی در بالاترین سطح خود در بیش از یک دهه گذشته است. البته کم نیستند کسانی که به این روند شک دارند. برخی به پارتی‌بازی و سیستم حمایت از تولیدات داخلی اشاره می‌کنند که اقتصاد را عقب نگه می‌دارد. دیگران شکایت دارند که آمارهای غیرواقعی رشد هند را اغراق‌آمیز جلوه می‌دهند. هند در طول همه‌گیری کرونا به شدت آسیب دید و این آسیب باعث رنج و عذاب میان فقرا شد. غربی‌ها نابودی هنجارهای دموکراتیک از سوی نارندرا مودی و فرقه‌گرایی رو به رشد را تهدیدی بالقوه برای رشد اقتصادی می‌دانند. در همین حال مقامات چینی معتقدند هند به اندازه کافی اقتدارگرا نیست. برخی می‌گویند تنوع زبانی هند، قانون چندلایه و کارگران بدون تحصیلات آن، این کشور را به مکانی غیرجذاب برای تجارت تبدیل کرده است.

اما برای اینکه هند به یکی از ستون‌های اقتصاد جهانی تبدیل شود هیچ پیشرفت معجزه‌آسایی در تمام این موارد لازم نیست. فقط باید با سرعت فعلی به رشد خود ادامه دهد.

گلدمن‌ساکس پیش‌بینی می‌کند که تولید ناخالص داخلی هند در سال 2051 از منطقه اتحادیه اروپا و تا سال 2075 از تولید ناخالص داخلی آمریکا پیشی بگیرد. این آمار نرخ رشد 8 /5درصدی را برای پنج سال آینده، 6 /4درصدی در دهه 2030 و کمتر از آن را در سال‌های قبل از آن در نظر می‌گیرد. اعتماد گلدمن‌ساکس تا حدی به جمعیت‌شناسی بستگی دارد. با افزایش سن جمعیت، نیروی کار چین و اتحادیه اروپا در حال کاهش است. افزایش عرضه نیروی کار یک درصد کامل را در پیش‌بینی گلدمن‌ساکس از رشد اقتصادی سالانه هند در پنج سال آینده تشکیل می‌دهد.

فقر هند مستدام

با این حال، هند همچنان نسبتاً فقیر باقی خواهد ماند. حتی تا سال 2075 تولید آن به ازای هر نفر 45 درصد کمتر از چین و حدود 75 درصد کمتر از آمریکا خواهد بود. در سال 1700 اقتصاد هند بزرگ‌ترین اقتصاد جهان بود و حتی چین را تحت‌الشعاع قرار می‌داد. اما سهم آن از تولید جهانی در طول دوران استعمار کاهش یافت و در سال 1993، پس از یک بحران مالی، هنگامی که این سهم با استفاده از نرخ ارز بازار اندازه‌گیری شد به پایین‌ترین سطح یعنی یک درصد رسید. اما اقتصاد هند از آن زمان به سرعت رشد کرد، روندی که پس از انتخاب نارندرا مودی در سال 2014 ادامه یافت. هند در حال حاضر 6 /3 درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را به خود اختصاص داده است، مشابه چین در سال 2000. صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی می‌کند تا سال 2028 این آمار به 2 /4 درصد برسد و از آلمان و ژاپن پیشی بگیرد.

ارزش سهام هند از جهات دیگری نیز در حال رشد است: بازار سهام این کشور چهارمین بازار سهام پس از آمریکا، چین و ژاپن است. صادرات سالانه کالاها و خدمات این کشور نسبت به تولید ناخالص داخلی چیزی نزدیک به رکورد است. آنها در دهه گذشته 73 درصد رشد داشته‌اند و در نتیجه سهم هند از صادرات جهانی از 9 /1 درصد در سال 2012 به 4 /2 درصد در سال 2022 رسیده است. زیرساخت‌های حمل‌ونقل در دوران مودی به طرز چشمگیری بهبود یافته است. سرمایه‌گذاری در آن به عنوان سهم تولید ناخالص داخلی در مقایسه با اواسط دهه 2010 بیش از سه برابر شده است. طول شبکه جاده‌ای هند از سال 2014 حدود 25 درصد افزایش یافته و به شش میلیون کیلومتر رسیده است. تعداد فرودگاه‌ها در این کشور دو برابر شده است و بسیاری از فرودگاه‌های جدید با شیک‌ترین فرودگاه‌های جهان ثروتمند رقابت می‌کنند. زیرساخت‌های دیجیتال نیز با 832 میلیون اتصال پهنای باند تا سال گذشته و طیف وسیعی از خدمات دیجیتالی تحت حمایت دولت، از بانکداری الکترونیک تا پرداخت‌های رفاهی که به صدها میلیون نفر می‌رسد شکوفا شده است. زیرساخت‌های انرژی نیز توسعه پیدا کرده است. به گفته بلومبرگ هند در سال 2023 ظرفیت تولید خورشیدی بیشتری نسبت به هر جای دیگری (به غیر از آمریکا و چین) اضافه خواهد کرد. هند به‌طور غیرعادی به خدمات برای اقتصادهای در حال توسعه متکی است. آنها حدود 40 درصد از کل صادرات را تشکیل می‌دهند. این موضوع هند را به هفتمین صادرکننده بزرگ خدمات در جهان تبدیل می‌کند که 5 /4 درصد از کل خدمات جهانی را به خود اختصاص می‌دهد، در حالی که یک دهه قبل این آمار 2 /3 درصد بود. شرکت‌های بزرگ خدمات فناوری هند از زمان شروع همه‌گیری در جهش رشدی بوده‌اند، مشتاقانه نیرو استخدام می‌کنند و نرم‌افزارهای خود را که در سراسر جهان فروخته می‌شود، تقویت می‌کنند. پیوند با سیلیکون‌ولی از طریق دیاسپورای وسیع هند به حفظ سرعت نوآوری و حمایت از فرهنگ نوپای استارت‌آپ کمک می‌کند. اما نکته این است که صنعت خدمات فناوری اطلاعات در حالی که درآمد هنگفت 200 میلیارددلاری از صادرات به دست می‌آورد، فقط پنج میلیون نفر را مستقیماً استخدام می‌کند. در واقع، از مجموع بیش از 900 میلیون نفر در سن کار، تنها حدود نیمی در نیروی کار هستند و شاید 60 میلیون نفر مشاغل رسمی داشته باشند. یکی از راه‌های رفع این مشکل، ایجاد اشتغال بیشتر از طریق تقویت تولید است. این یکی از دغدغه‌های سیاستگذاری هند برای سه دهه بوده است.

شعار ساخت هند

تلاش مودی برای به جلو راندن بخش تولید، تحت شعار «ساخت هند»، با هدف استفاده از تمایل شرکت‌های غربی برای تنوع بخشیدن به زنجیره‌های تامین خود به دور از چین است. زیرساخت‌های هند بهبود یافته است، بازار داخلی قابل توجهی را ارائه می‌دهد و مملو از کارگران بالقوه است. مطالعه‌ای از صندوق بین‌المللی پول در ماه آوریل نشان می‌دهد که اگر زنجیره‌های تامین به دلیل شکاف ژئوپولیتیک تقسیم شوند، هند یکی از معدود مکان‌هایی است که سود می‌برد. برای این منظور مودی یک طرح یارانه 33 میلیارددلاری را در سال 2020 راه‌اندازی کرد. در این طرح با استفاده از «مشوق‌های مرتبط با تولید» (PLIs)، به شرکت‌ها در 14 صنعت، از داروسازی گرفته تا پنل‌های خورشیدی، اگر فروششان به اهداف مشخصی برسد پاداش می‌دهد. برخی از تولیدات در حال رونق هستند: صادرات ماشین‌آلات، الکترونیک و وسایل نقلیه یا قطعات در پنج سال گذشته 63 درصد افزایش یافته است و اکنون یک‌پنجم کل صادرات کالاهاست. بر اساس گزارش بلومبرگ اپل هفت درصد از گوشی‌های خود را در هند مونتاژ می‌کند. شرکت‌های هندی از جمله گروه تاتا، در حال سرمایه‌گذاری در بخش الکترونیک هستند. با وجود این سرمایه واقعی مستقرشده تاکنون احتمالاً زیر 10 میلیارد دلار است.

تولید در سه‌ماه آخر سال 2022 تنها 5 /4 درصد نسبت به سال قبل رشد داشته است و به عنوان سهم تولید ناخالص داخلی، با 17 درصد، تنها کمی بالاتر از میانگین دهه گذشته است. حدود یک‌سوم افزایش صادرات کالاها بر حسب ارزش از سال 2019، منعکس‌کننده خرید رو به رشد هند از نفت روسیه است که بخشی از آن پالایش و صادر می‌شود. ویتنام نسبت به هند که سهم آن از صادرات کالاهای جهانی فقط اندکی افزایش یافته است، از 6 /1 درصد در سال 2012 به 8 /1 درصد در سال 2022 رسیده است. به‌طور خلاصه، هیچ انفجار بزرگی در تولید در هند وجود ندارد، اگرچه ممکن است رشد ثابت ادامه داشته باشد. آیا این الگوی غیرعادی رشد پایدار است؟ به نظر می‌رسد که عناصر این فرمول، از جمله نیروی کار فراوان، آموزش نخبگان قوی، فرهنگ کارآفرینی و پیوندهای ارزشمند با یک دیاسپورای تاثیرگذار، پایدار خواهند ماند. انتظار می‌رود مودی برای سومین دوره ریاست‌جمهوری سال آینده پیروز شود. این امر تداوم در سیاستگذاری اقتصادی در سطح مرکزی را فراهم خواهد کرد؛ به ویژه ولخرجی در بخش زیرساخت‌ها. روابط نزدیک‌تر با آمریکا نیز برای اقتصاد مفید است. به هر حال، آمریکا خریدار بسیاری از خدمات صادراتی هند است. و با یک سیستم بانکی نسبتاً بسته، هند همچنان به شبکه‌های غربی برای پرداخت‌های فرامرزی متکی خواهد بود. در همین حال بی‌ثباتی مالی که در گذشته یک طاعون بود، خطر کمتری به نظر می‌رسد. سیستم بانکی پاکسازی شده و بدهی شرکت‌ها کم است. هند نیز مانند چین دارای ذخایر ارزی زیادی است. این کشور همچنین از سرمایه‌گذاری خارجی در بانک‌ها و بازارهای مبتنی بر بدهی دولتی جلوگیری می‌کند تا خطر فرار سرمایه بی‌ثبات‌کننده را کاهش دهد. اما چند تهدید برای رشد اقتصادی هند وجود دارد. اول، رونق خدمات آی‌تی ممکن است تمام شود. شرکت‌های هندی به مجموعه عظیمی از نیروی کار ماهر دسترسی دارند، به همین دلیل مدل کار وابسته به نیروی کار زیاد را در پیش گرفته‌اند. اما فناوری‌های جدید، از جمله هوش مصنوعی می‌تواند این استراتژی را تضعیف کند. خطر دوم این است که ترفیع قهرمانان داخلی از سوی آقای مودی و فرسایش نهادهایی از جمله دادگاه، ممکن است شروع به بازدارندگی سرمایه‌گذاری خارجی کند. شرکت‌های چندملیتی مدت‌هاست که با تعرفه‌ها، قوانین و مالیات‌های سیال هند دست‌و‌پنجه نرم می‌کردند. اکنون آنها به‌طور فزاینده‌ای نیاز به انعقاد قرارداد با شرکت‌های بزرگ داخلی را احساس می‌کنند. شرکت Holcim، یک شرکت سیمان اروپایی، بازوی هندی خود را به آدانی فروخت. متا در شرکت Reliance Industries سرمایه‌گذاری می‌کند که بازوی دیجیتالی بزرگی دارد.

ترس از زمین بازی نابرابر

ترس از زمین بازی نابرابر ممکن است توضیح دهد که چرا جریان ورودی ناخالص سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی از میانگین تقریبی هفت میلیارد دلار در ماه در چند سال گذشته به کمتر از پنج میلیارد دلار در فوریه و مارس کاهش یافته است. اما دولت هند احتمالاً بر این باور است که در درازمدت به اندازه کافی بزرگ است تا شرکت‌های غربی را جذب کند، هرچند قوانین بازی منحرف شده باشد. بر اساس تجزیه و تحلیل داده‌های بانک مرکزی، طی پنج سال گذشته سود همه شرکت‌های چندملیتی در هند 80 درصد افزایش یافته و به 56 میلیارد دلار رسیده است. این برای جبران دردسرهای زیاد کافی است. با این حال، مدیریت و فناوری بهتر ممکن است افراد کم‌سواد را کارگران مولدتر نکند. و اگر آرمان‌های ارتش عظیم کارگران نیمه‌وقت هند حداقل تا حدی برآورده نشود، رشد اقتصادی هند احتمالاً آسیب خواهد دید. حتی اگر از ناآرامی‌های اجتماعی گسترده جلوگیری شود، ممکن است به این دلیل باشد که سیاستمداران تلاش می‌کنند تا ناامیدی را به روش‌های غیرمفید ارضا یا منحرف کنند. نارندرا مودی مدرنیزاسیون اقتصادی را با لیبرالیسم و شوونیسم مذهبی ترکیب کرده است. برای آرام کردن بیکاران، او و جانشینانش ممکن است حتی بیشتر سرکوبگر و فرقه‌گرا شوند. افکار عمومی نیز می‌تواند علیه باز بودن اقتصاد باشد. و کشورهای غربی که هند با آنها دوست می‌شود می‌توانند با چنین تحولاتی ناامید شوند. رشد اقتصادی هند واقعی و احتمالاً بادوام است، اما بدون اشکال نیست.