دوز بزرگ‌تر

بیایید یک آزمایش ذهنی انجام دهیم. فرض کنید اگر ظرف یک ساعت نتوانید یک پیتزا بخورید از گرسنگی خواهید مرد. چه کار می‌کنید؟ اکثر افراد بلافاصله یک پیتزا سفارش می‌دهند آن هم نه فقط یک مارگاریتا، بلکه پیتزاهای زیاد از رستوران‌های مختلف چرا که آنها می‌خواهند احتمال اینکه حداقل یک پیتزا در زمان لازم به آنها برسد را به حداکثر رسانند. در این حالت شما اهمیت نمی‌دهید که ممکن است چند پیتزا هدر برود.

جهان گرسنه واکسنی برای کووید 19 است. تاکنون حدود 700 هزار مورد مرگ ناشی از این بیماری به ثبت رسیده است و مجموع تلفات هر هفته حدود 40 هزار نفر افزایش می‌یابد. اگر آمارهای ثبت‌نشده را نیز به این ارقام اضافه کنیم میزان واقعی مرگ‌ومیرها بسیار بالاتر خواهد رفت. همزمان اقتصاد جهان شدیدترین انقباض خود از زمان رکود بزرگ را تجربه می‌کند. در نیمه اول سال 2020 تولید ناخالص داخلی جهان حدود هشت درصد کاهش یافت.

در مواجهه با این فاجعه، احتمال دارد دانشمندان بسیار سریع‌تر از آنچه در آغاز همه‌گیری پیش‌بینی می‌شد بتوانند واکسنی برای آن بسازند. اما اقدامات جهانی برای تولید و توزیع واکسن کافی نیستند. تاکنون فقط حدود 10 میلیارد دلار به این امر اختصاص یافته است که در مقام مقایسه معادل سفارش دادن یک پیتزا به جای چندین پیتزای مورد نیاز است.

ارقام شفاف نیستند اما برآوردهای تقریبی حاکی از آن‌اند که جهان چهار میلیارد دوز واکسن کووید 19 را برای تحویل در پایان سال آینده خریداری کرده است. از جنبه نظری این مقدار کافی است تا نصف جمعیت جهان هر کدام یک دوز بگیرند. اما در عمل تعداد بسیار کمتری از مردم در مقابل بیماری مصونیت پیدا می‌کنند. تعدادی از واکسن‌هایی که در مرحله تولید قرار دارند نخواهند توانست تاییدیه‌های مقامات نظارتی را کسب کنند. همچنین یک واکسن بالقوه که به سطح آزمایش بالینی در مقیاس وسیع می‌رسد باز هم 20 درصد احتمال شکست دارد. دیگر واکسن‌ها ممکن است تایید شوند اما نتوانند مصونیت کامل ایجاد کنند. به عنوان مثال احتمال دارد واکسن برای کهنسالان عمل نکند یا ممکن است واکسن جلوی مرگ ناشی از ابتلا به کووید 19 را بگیرد اما افراد باز هم ناقل بیماری باشند. برخی واکسن‌ها باید با بیش از یک دوز مصرف شوند تا موثر باشند. با وجود این احتمالات، حتی کشورهایی مانند آمریکا و بریتانیا که به ازای هر شهروند بیش از دو دوز واکسن خریده‌اند باز هم به اندازه کافی واکسن نخواهند داشت.

دنیا به جای آنکه هزینه برای واکسن‌های اثبات‌نشده را نوعی ولخرجی بداند باید آن را همانند یک بیمه‌نامه تصور کند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند اگر 10 واکسن یا بیشتر همزمان در مرحله ساخت باشند به احتمال 90 درصد یکی از آنها به نتیجه خواهد رسید. زمانی که کارایی یکی از این واکسن‌ها به اثبات رسید لازم است میلیاردها دوز از آن به سرعت توزیع شود. اما نمی‌توان پیشاپیش تعیین کرد که کدام واکسن موفق خواهد بود. بنابراین دولت‌ها باید به بنگاه‌های داروسازی کمک کنند مقادیر زیادی از واکسن‌های مختلف تولید کنند. به‌طور مطلوب بهتر است ده‌ها میلیارد دوز از کل واکسن‌ها حتی مدت‌ها قبل از دریافت تاییدیه مقامات نظارتی تولید شوند. در این صورت واکسنی که برنده شود به سرعت به دست مردم می‌رسد هرچند ممکن است میلیاردها دوز از واکسن‌های ناکارآمد بدون استفاده دور ریخته شوند.

شاید این کار یک ولخرجی عامدانه و غیرضروری به نظر برسد اما حتی اگر منابع تامین هزینه واکسن ده برابر شود و به صد میلیارد دلار یا بیشتر برسد باز هم در مقایسه با هفت تریلیون‌دلاری که دولت‌های جهان از زمان آغاز همه‌گیری برای حفظ درآمدها و مشاغل خرج یا تعهد کرده‌اند کمرنگ جلوه می‌کند. ولخرجی و اسراف واقعی آن است که منتظر بمانیم تا یک واکسن موفق پیدا شود و سپس برای تولید انبوه آن اقدام کنیم. اگر میزان تولید جهانی را که در صورت تهیه واکسن حفظ می‌شود در نظر بگیریم از نظر اقتصادی منطقی است که جهان 200 میلیارد دلار هزینه کند تا تولید یک واکسن موثر را فقط یک هفته جلوتر بیندازد.

چشم‌انداز این سرمایه‌گذاری‌های سنگین برخی افراد را نگران پیدایش پدیده «ملی‌گرایی واکسنی» می‌سازد که در آن کشورهای ثروتمند با صرف هزینه‌ای بیشتر از کشورهای فقیر تلاش می‌کنند بازار را به نفع شهروندان خود در دست گیرند. جهان می‌تواند با تجمیع منابع و تخصیص دوز واکسن بر اساس نیاز افراد (ابتدا کادر درمان، سپس افراد آسیب‌پذیر و...) بیشترین منفعت اجتماعی را از منابع محدود واکسن به‌دست آورد. حدود 80 کشور به چنین پیمانی علاقه‌مندند. اما متاسفانه سیاستمداران کشورهای تولیدکننده واکسن به احتمال زیاد مردم خود را در اولویت قرار خواهند داد. یک راه برای به حداقل رساندن مناقشات بین‌المللی بر سر آنکه چه کسی و چه موقع واکسن دریافت کند آن است که از پیش‌ عرضه به حداکثر برسد و ظرفیت تولید توسعه یابد. لازم است برای واکسن کشورهای فقیر یارانه تخصیص داده شود درست همانند اقدام اتحادیه‌ای از کشورها که هم‌اکنون هزینه واکسن‌های دیگر در کشور‌های فقیر را می‌پردازد.

سیاستمداران به سادگی نمی‌پذیرند که کالایی بیش از حد تولید شود. به ویژه در جهانی که در آن مطالبات زیادی از منابع عمومی دیده می‌شود. از آنجا که ممکن است بخش بسیار بزرگی از ظرفیت تولید بدون استفاده بماند و هدر رود، سیاستمداران باید این خطر را بپذیرند که به اتلاف پول متهم شوند. این اتفاق برای دولت بریتانیا روی داد چراکه در اوایل دوران همه‌گیری کرونا بیمارستان‌هایی ساخت که نیازی به آنها نبود. اما سیاستمداران باید عاقلانه و منطقی عمل کنند. انسان قبل از آنکه بداند چه اتفاقی می‌افتد به خرید بیمه‌نامه مبادرت می‌ورزد نه پس از آن.

منبع: اکونومیست