فراتر از زمین

شاخ غول شکسته. صدا از کسی درنمی‌آید. شدت و خشونت تمام شده و «فن زون»... از جمعیت خالی می‌شود. لیوان‌های خالی و نیمه‌خالی نوشیدنی اینجا و آنجا روی زمین رها شده و دسته‌های بزرگ و کوچک دختر و پسر با لباس‌های سفید «مانشافت»، آرام و کم‌صدا راهی خانه‌هایشان می‌شوند. تیم ملی آلمان به دست اسپانیا از جام ملت‌های اروپا بیرون انداخته شده و میزبان، با شکست در فینال زودهنگامی که کاش آخرین بازی جام بود، باید ادامه یورو 2024 را فقط با میهمان‌داری و حسرت سر کند. این البته، تنها بخش ظاهری ماجراست. مسابقات جام ملت‌های اروپا با پذیرایی از حدود 600 هزار گردشگر خارجی و صدها هزار تماشاگر آلمانی، به یکی از به‌یادماندنی‌ترین دوره‌های یورو تبدیل شد و اثرات فراوانی از خود برجای گذاشت. این نوشته، با نیم‌نگاهی به میزبانی ژرمن‌ها از بزرگ‌ترین رویداد فوتبالی اروپا، تاثیرات اجتماعی و اقتصادی برگزاری یک تورنمنت بزرگ ورزشی را مورد بررسی قرار می‌دهد و از اهمیت دوباره فوتبال به عنوان یک «فراپدیده» می‌گوید.

از غرور جمعی تا رفاه عمومی

به طور معمول، میزبانی یک رویداد ورزشی بزرگ به تنهایی حس موفقیت قابل توجهی را برای میزبانان فراهم می‌کند. به ویژه اگر این میزبانی در دورانی رقم بخورد که در پی بحران‌هایی مانند همه‌گیری کرونا و انزوای دسته‌جمعی جوامع، جنگ روسیه و اوکراین یا تنش‌های فزاینده جهانی باشد. اثرات اجتماعی و اقتصادی ناشی از میزبانی یک تورنمنت ورزشی بزرگ غیرقابل انکار است و هیجانات خروجی از آن تا مدت‌ها می‌تواند بر جوامع بزرگی از انسان‌ها تاثیر بگذارد.

اما این احساس یا هیجان خاص چیست که طرفداران در طول یک رویداد ورزشی تجربه‌اش می‌کنند؟ روانشناسان این احساس را «غرور جمعی» نامیده‌اند؛ یک احساس مثبت که زمانی پدیدار می‌شود که اعضای گروه، هویت مشترک خود را تشخیص دهند و باافتخار و صلح بر گروه دیگری پیروز شوند. در این لحظات، طرفداران حس عمیقی از با هم بودن و جشن مشترک را تجربه می‌کنند که به ‌طور قابل توجهی «رفاه عمومی» را افزایش می‌دهد. پیامدهای مثبت و فرصت شکستن کلیشه‌ها، موجب تقویت حس اجتماعی می‌شود و فضایی از خوش‌بینی و شادی ایجاد می‌کند که مدت‌ها پس از پایان یک رویداد ورزشی باقی می‌ماند.

اما در میان تمام رشته‌های موجود در جهان ورزش، فوتبال چنان قدرت عظیمی دارد که اثراتش همواره از مرزهای رایج 90دقیقه‌ای معمول در زمین بازی فراتر می‌رود. فوتبال با حدود چهار میلیارد هوادار و 270 میلیون بازیکن فعال در سراسر جهان، شبکه‌ای فرابشری و ماورائی ایجاد کرده که تاثیرش فقط با گل‌های زده‌شده یا جام‌های کسب‌شده سنجیده نمی‌شود و تاثیرش به طور فزاینده‌ای بر بافت اقتصادی و اجتماعی جوامع و ملت‌ها به چشم می‌آید. فوتبال چیزی فراتر از یک ورزش است؛ وسیله‌ای برای کمک به توسعه جهانی که تاثیرات اقتصادی و اجتماعی آن فراتر از مرزها، فرهنگ‌ها و اقتصادها طنین‌انداز می‌شود و به کشورها و دولت‌هایشان کمک می‌کند تا با نیروی سرشار این «فراپدیده» راه خود را در این روزگار سخت هموارتر کنند. آینده فوتبال، درهم‌تنیده با اهداف توسعه سراسری، روایتی از امید، اتحاد و قدرت دگرگون‌کننده است؛ داستانی که در آن هر ضربه، هر گل، و هر تشویق نقشی در هدف بزرگ‌تر یعنی توسعه جهانی دارد.

بنابراین طبیعی است کشورهایی که دارای ساختار مدیریتی بسامان‌تر، زیرساخت‌های نسبتاً آماده‌تر یا پذیرای ریسک بیشتر نسبت به دیگر رقبای جهانی یا منطقه‌ای خود هستند، برای میزبانی از رویدادهای بزرگ فوتبالی پیش‌قدم شوند تا از منافع کوتاه‌مدت و بلندمدت میزبانی‌شان هم استفاده کنند.

اهداف و تعهدات فرافوتبالی یورو 2024

فوتبال با ترویج و تقویت حس اجتماع‌گرایی، یک ابزار قدرتمند برای توسعه اجتماعی است که جوانان را جذب می‌کند، از جرم و جنایت جلوگیری می‌کند و حتی می‌تواند نتایج برنامه‌های آموزشی را هم بهبود ببخشد و به شکل بالقوه‌ای به درآمد بیشتر و درازمدت‌تر برای افراد درگیر با آن منجر شود. در حالی که برنامه‌های آموزشی می‌تواند کیفیت و دامنه آموزش فوتبال را بهبود بخشد، فوتبال خود می‌تواند انگیزه‌ای برای پیشرفت تحصیلی باشد. بنابراین کمک به ترویج برنامه‌هایی که فوتبال را با آموزش ادغام می‌کنند، می‌تواند به بهبود حضور و مشارکت دانش‌آموزان در مدارس و پیشرفت سطح تحصیلی جوامع منجر شود.

زمانی که اعلام شد میزبانی یورو 2024 به آلمان رسیده، «شرکت یورو 2024» به نمایندگی رسمی از یوفا و فدراسیون فوتبال آلمان اعلام کرد که این مسابقات، فراتر از یک تورنمنت فوتبال، بستری برای تغییرات مثبت هم به حساب می‌آید و یوفا با اهدافی شامل فراگیری، توسعه پایدار، تقویت مسئولیت‌های اجتماعی، به‌کارگیری فناوری در تحقق منافع جامعه و برابری جنسیتی، در کنار فدراسیون فوتبال آلمان استاندارد جدیدی برای میزبانی رویدادهای ورزشی بزرگ ایجاد کرده‌اند.

توسعه پایدار از زمان رای‌گیری برای تعیین میزبان این دوره (در سال 2018) بخشی جدایی‌ناپذیر از اهداف یورو 2024 بود که بر محورهای زیست‌محیطی، اجتماعی و حاکمیتی تمرکز داشت چرا که فوتبال به دلیل محبوبیت و فراگیری، یکی از بهترین پدیده‌ها برای ترویج این اهداف در جامعه است.

یورو 2024 متعهد شده بود که ردپای زیست‌محیطی خود را به حداقل برساند و شیوه‌های سازگار با محیط زیست مانند کاهش ضایعات، بهره‌وری انرژی و حمل‌ونقل پایدار را اجرا کند. هدف نه‌تنها میزبانی یک تورنمنت فوتبال در سطح جهانی بلکه به جا گذاشتن میراث زیست‌محیطی مثبت برای نسل‌های آینده بود. یک رویداد ورزشی پایدار از نظر زیست‌محیطی دو جنبه دارد؛ یک جنبه، هدف‌گذاری برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای است و جنبه مهم دیگر، آگاهی‌رسانی به مردم درباره توسعه پایدار است. در سال 2020، اتحادیه فوتبال آلمان (DFB) اولین نهاد ملی فوتبال بود که کنوانسیون سازمان ملل در مورد تغییرات اقلیمی ورزش را تصویب کرد و سال بعد، لیگ فوتبال آلمان (DFL) اعلام کرد که بوندسلیگای ۱ و ۲، اولین لیگ‌های حرفه‌ای فوتبال خواهند بود که معیارهای پایداری اجباری را در مقررات صدور مجوز خود لحاظ می‌کنند.

این استراتژی با سرمایه‌گذاری 32 میلیون‌یورویی (پنج درصد از بودجه مسابقات) و با ابتکاراتی از جمله استفاده از استادیوم‌های موجود در آلمان (نه جدید)، بهره‌گیری از انرژی‌های تجدیدپذیر، برنامه‌ریزی برای محدود کردن سفر تیم‌ها و هواداران (با مدیریت هوشمندانه تمرکز بازی‌های مراحل گروهی در شهرهای نزدیک به یکدیگر)، حمایت مالی مسئولانه‌تر از نظر زیست‌محیطی و عدم اجازه به شرکت‌های انرژی‌محور شامل گاز، نفت یا آب و برق در انجام مشارکت تجاری در مسابقات، تعیین استراتژی کاهش مصرف آب و ارائه مواد غذایی با حداقل بسته‌بندی که حتماً هم قابل بازیافت باشد، از مهم‌ترین هدف‌گذاری‌های یوروی امسال بود.

اگر جام جهانی ۲۰۲۲ قطر چیزی حدود 63 /3 میلیارد تن کربن منتشر کرد! هدف یورو 2024 این بود که این میزان را به حدود ۴۹۰ هزار تن کاهش دهد. برگزارکنندگان بازی‌ها صندوقی تاسیس کردند تا از طریق آن، 25 یورو به ازای هر تن کربن غیرقابل اجتناب تولیدشده به پروژه‌های کاهش محیط زیست باشگاه‌های آماتور آلمان (که ارزش آن هفت میلیون یورو تخمین زده می‌شود) پرداخت شود.

تقویت برنامه‌های مسئولیت اجتماعی هم از دیگر تعهدات یورو 2024 بود. هدف‌گیری تغییرات مثبت در حوزه مسئولیت اجتماعی با تمرکز بر زمینه‌هایی مانند آموزش، بهداشت و توسعه جامعه از مهم‌ترین اقدامات برگزارکنندگان آلمانی این رویداد بزرگ به ‌شمار می‌آمد که از طریق مشارکت با سازمان‌های محلی و خیریه‌ها، به دنبال ایجاد تاثیر ملموس بر زندگی مردم در شهرهای میزبان و فراتر از آن بود.

این مسابقات همچنین از قدرت فناوری برای هدایت تغییرات اجتماعی نیز استفاده کرد. یورو 2024 با هدف ایجاد ارتباط بیشتر میان مردم و ارتقای انسجام اجتماعی، از برنامه‌های نوآورانه تعامل طرفداران گرفته تا تجربیات واقعیت مجازی، بهره گرفت و علاوه بر این، فناوری‌های پیشرفته را نیز برای افزایش دسترسی طرفداران دارای معلولیت به کار گرفت تا تضمین کند که این یورو برای همه فراگیر است.

میزبانان یورو 2024 متعهد شده بودند که میراثی ماندگار به ‌جا بگذارند که فراتر از خود مسابقات باشد. پیشرفت‌های زیرساختی، مانند استادیوم‌های ارتقایافته و سیستم‌های حمل‌ونقل به‌روز‌شده، مدت‌ها پس از این بازی‌ها در خدمت جوامع محلی خواهند بود. از سوی دیگر، سرمایه‌گذاری برگزارکنندگان در برنامه‌ها و امکانات فوتبال پایه نیز باعث پرورش استعدادهای نسل بعدی و ارتقای این ورزش در سطح پایه می‌شود. همچنین با شتاب گرفتن ابتکارات برای تشویق مشارکت زنان در فوتبال و توانمندسازی زنان و دختران به نحوی که فراتر از زمین مسابقه باشد و به استقلال اجتماعی و اقتصادی بیشتر زنان کمک کند، به کار بردن ابتکاراتی برای افزایش دیده شدن فوتبال زنان، فراهم کردن فرصت‌های برابر برای بازیکنان، مربیان، داوران و مدیران زن هم از اهداف مهم بودجه‌گذاری در یورو 2024 بود که با هدف الهام بخشیدن به تغییر درک و کمک به پیشرفت مداوم و ترویج برابری جنسیتی در دنیای ورزش انجام گرفته بود.

نمونه برلین؛ تاثیرات اجتماعی-آموزشی یورو 2024

در قلب بیانیه ماموریت یوفا، آمده بود که یورو 2024 باید پایدارترین یورو تاکنون باشد. هدف این بود که میزبانی آلمان تاثیر مثبت و درازمدتی بر جامعه داشته باشد، مردم را تشویق کند تا پایدارتر عمل کنند و سودی را به مردم محلی برساند. به همین منظور، ارتقای باشگاه‌های ورزشی برلین تنها یکی از نمونه‌های ملموس از میان اهداف میزبانی آلمان بود که حوزه‌های بوم‌شناسی، اجتماعی، اقتصادی و حتی حکومتی را دربر می‌گرفت. بر همین اساس، میزبانان یورو 2024 به باشگاه‌های ورزشی و سازمان‌های غیرانتفاعی شهر برلین فرصت دادند تا در صورت مشارکت در اجرای بیانیه ماموریت یوفا یورو 2024، برای پروژه‌های توسعه‌ای خود درخواست کمک مالی کنند. تمرکز این برنامه‌ها باید روی حفاظت از محیط زیست و آب‌وهوا یا جنبه‌های اجتماعی پایداری مانند مشارکت و برابری می‌بود تا مشمول دریافت کمک شوند.

همچنین، به عنوان بخشی از ماموریت فرهنگی یورو 2024 و توجه بسیار آن به برنامه توسعه پایدار، پروژه «بازی خود را سبز کنید» در مناطقی از شهر برلین به اجرا درآمد و دانش‌آموزان مدارس آن مناطق فرصت پیدا کردند تا در یک بازی شبیه‌سازی ثبت‌نام کنند که در آن با استفاده از فناوری نوین، شرایط تولید لباس‌های ورزشی -از شرایط تولید گرفته تا تبلیغات از سوی اینفلوئنسرها و فروش محصول در بازار- با عوامل تولید و توزیع آشنا شوند. در کمپینی دیگر به نام «فوتبال طبیعی» هم به باشگاه‌های ورزشی آماتور برلین فرصت داده شد تا به مدت یک سال در کارگاه‌های آموزشی توسعه پایدار شرکت کنند.

یکی دیگر از فرصت‌های خلق‌شده برای شهر برلین در جریان آماده‌سازی شهر برای میزبانی از یورو 2024، بهینه‌سازی زیرساخت خط‌های دوچرخه‌سواری در خیابان‌های اطراف المپیا اشتادیون (میزبان چند بازی یورو از جمله فینال بین اسپانیا و انگلیس) بود. همچنین کارهای ساختمانی عظیمی در داخل و اطراف استادیوم برای بهبود دسترسی و استفاده از آن انجام شد و ارزش افزوده‌ای برای این ورزشگاه بزرگ ایجاد کرد.

دوراندیشی میزبانان به همین موارد ختم نشد؛ آنها با توجه به یکی از مهم‌ترین بخش‌های ماموریتشان که توسعه پایدار بود، سراغ یک پروژه هیجان‌انگیز دیگر هم رفتند و «فن زون» بسیار وسیع برلین (بین دروازه براندنبورگ و ستون پیروزی) را که برای گردهمایی هواداران و تماشای بازی‌ها از صفحات تلویزیونی غول‌پیکر در نظر گرفته شده بود، به طور کامل با چمن مصنوعی فرش کردند تا پس از پایان این رویداد فوق‌العاده، چمن مصنوعی را به باشگاه‌های محلی هدیه بدهند. شاید تصور شود که چمن طبیعی راه‌حل پایدارتری برای یک زمین فوتبال به نظر برسد، اما این پوشش نیاز به نگهداری و مقدار زیادی آب دارد که باشگاه‌های کوچک در تامین آن مشکل دارند. به همین دلیل، چمن مصنوعی در اینجا جایگزین بادوام‌تر و پایدارتری است. این‌چنین قرار شد که چمن فن زون بزرگ برلین (که به روش کاهش دی اکسید کربن تولید شده و کاملاً قابل بازیافت است)، پس از شست‌وشو به باشگاه‌های فوتبال محلی و زمین‌های فوتبال مناطق نزدیک به آن خواهد رسید تا برای سال‌های آینده سطح زیبایی برای بازی داشته باشند.

میزبانان برلینی یورو 2024 در حوزه حفاظت از محیط زیست هم برنامه‌ریزی کرده بودند و برای جلوگیری از تولید زباله‌های غیرقابل بازیافت و افزایش ضایعات، از هوادارانی که می‌خواستند بازی تیم‌های مورد علاقه‌شان را در فن زون‌های برلین ببینند، خواسته بودند تا یک کیت «زباله صفر» همراه خود داشته باشند و به محصولات یکبار‌مصرف «نه» بگویند. به شکل سراسری هم اعلام شده بود که در تمام فن زون‌ها فقط ظروف قابل استفاده مجدد در دسترس خواهند بود، که باید برای دریافت آن هم سپرده‌ای پرداخت می‌شد؛ به همین دلیل از هواداران خواسته شده بود که در کیت «زباله صفر» خودشان لیوان و ظرف غذاخوری هم داشته باشند. همچنین شرکت آب برلین با فراهم کردن شرایط بهداشتی کامل در شیرهای آب آشامیدنی عمومی خود، از مردم خواسته بود تا برای پر کردن بطری‌های خود از این آبخوری‌های عمومی استفاده کنند. تشویق گردشگران و هواداران فوتبال مسافر برلین به رفت‌و‌آمد و گشت‌و‌گذار با دوچرخه و رزرو اقامتگاه‌های بوم‌گردی دارای گواهینامه‌های معتبر نیز از دیگر اقدامات مهم میزبانان برلینی یورو 2024 در این حوزه بود.

آیا یورو 2024 به رشد اقتصادی آلمان کمک کرد؟

پیامدهای مالی فوتبال همواره عمیق و چندوجهی است. از دنیای فوتبال بی‌سر‌و‌صدای پایه گرفته تا جهان پرزرق‌وبرق لیگ‌های حرفه‌ای، فوتبال میلیاردها دلار درآمد ایجاد می‌کند، موجب ایجاد شغل می‌شود و حتی می‌تواند بر سیاست‌های اقتصادی کشورها نیز تاثیر بگذارد. برای مثال، رونق اقتصادی شهرهای میزبان را در طول تورنمنت‌های مهمی مانند جام جهانی فوتبال به یاد بیاورید؛ چنین رویدادهایی فقط یک دوره مسابقه ورزشی نیستند. آنها آهنربایی برای گردشگری، ارائه خدمات میهمان‌نوازی و خرده‌فروشی هستند و رونق قابل توجهی برای اقتصاد محلی فراهم می‌کنند.

میزبانی رویدادی مانند یورو علاوه بر کمک به توسعه گردشگری، هتلینگ و خرده‌فروشی، یک مزیت عمده دیگر هم در سرمایه‌گذاری بلندمدت دارد و به بهبود زیرساخت‌ها و حمل‌ونقل عمومی کمک می‌کند. اثرات مثبت کوتاه‌مدت میزبانی از یک رویداد بزرگ هم شامل افزایش بازدیدکنندگان، ورزشکاران و پوشش رسانه‌ای کشور میزبان در طول رویداد است که تقاضا برای ارز محلی را افزایش می‌دهد و به تقویت نرخ ارز و رشد اقتصاد محلی کمک می‌کند.

اقتصاد چهار تریلیون‌یورویی آلمان پس از سال‌ها رکود اقتصادی ناشی از همه‌گیری کووید، به یک شوک تقویتی روانی نیاز داشت تا جان تازه‌ای بگیرد. عملکرد اقتصادی آلمان از سال 2020 بیش از حد متوسط بود، به ‌طوری که آنها یکی از بدترین اقتصادهای پیشرفته جهان طی این سال‌ها را داشتند که رکود تولید ناخالص داخلی و بحران افزایش مهاجرت، ترمزش را کشیده بود. اما، پیش‌بینی شده 600 هزار گردشگری که طی مسابقات یورو 2024 به آلمان سفر کردند، 5 /1 میلیارد یورو در آنجا هزینه کرده‌اند تا اثرات مثبتی بر کسب‌وکارهای مختلف بگذارند و موجب افزایش حدود 1 /0درصدی تولید ناخالص داخلی آلمان در سه‌ ماه دوم سال جاری شوند. این اتفاقی است که تابستان 2006 هم برای آلمان میزبان جام جهانی رخ داد و «تابستان افسانه‌ای» ژرمن‌ها را رقم زد. اما امسال یک تفاوت دیگر با سال 2006 داشت؛ در حالی که آن سال جمعیت هوادارانی که در مکان‌های خارج از استادیوم‌ها گرد هم می‌آمدند عمدتاً آلمانی بودند، تغییرات نسبتاً گسترده در شکل میزبانی رویدادهای بزرگ فوتبال که ناشی از سیاست‌های «تجاری-گردشگری‌محور» فیفا و یوفاست، موجب شد تا امسال مکان‌های بیشتری برای تجمع هواداران تیم‌ها در شهرهای مختلف در نظر گرفته شود و تعداد «فن زون»ها بیشتر شوند.

تغییر شکل هواداری فوتبال از تعصب‌گرایی و جانبداری محض به هواداری «لذت‌محور»، «اجتماع‌گرا» و «مبتنی بر خانواده»، موجب شکل گرفتن نوع جدیدی از گردشگری در جهان شده که به «گردشگری ورزشی» مشهور است. در شکل جدید هواداری، فرصت حضور در یک دوره مسابقه بزرگ ورزشی چنان غنیمت شمرده می‌شود که انگار هواداران تمام کشورها به جشنی بزرگ دعوت شده‌اند تا در کنار رقبای هم از ملیت‌های دیگر، از جشنواره بزرگ فوتبال لذت ببرند و بازی‌ها را تماشا کنند. این «تماس بین‌فرهنگی» می‌تواند با تحقق شرایط فرضیه تماس، تعصبات را از بین ببرد و با ایجاد دوستی‌های جدید بین طرفداران کشورهای مختلف و در شرایط برابر، تفاوت‌های اجتماعی را محو کند. تعصبات ملی و قومی در این نوع از هواداری در درجه دوم قرار می‌گیرد و همبستگی و دوستی جای نخست را در دل هواداران اشغال می‌کند.

البته این مسئله نه‌تنها با تلاش تیم‌ها و هواداران پرتعدادشان برای کسب قهرمانی در یک تورنمنت منافات ندارد، بلکه به تقویت همکاری در راستای رسیدن به یک هدف مشترک هم کمک می‌کند که «حمایت از تیم خودی» و «لذت بردن از مسابقات در کنار دیگران» است. همه این فعالیت‌ها در یک «فضای هنجاری حمایتی» رخ می‌دهد که با ارزش‌هایی مانند بازی جوانمردانه و احترام مشخص می‌شود.

واضح است که همواره بیشترین سود از چنین رویدادهای بزرگی نصیب بخش‌های اسکان و غذا می‌شود. گفته شده که امسال رکورد حدود 5 /1 میلیون شب اقامت در آلمان از سوی پلت‌فرم‌های مختلف سفری-اقامتی ثبت شده که هم شامل شهرهای میلیونی مانند کلن و برلین و هم شهرهای کوچک‌تر مانند گلزنکرشن 260 هزارنفری می‌شود. اقامت گردشگران ورزشی در هتل‌ها و اقامتگاه‌های بوم‌گردی آلمان به اقتصاد «خدمات محلی» کمک می‌کند و چنان‌که بررسی داده‌ها از طریق پلت‌فرم OpenTable نشان داده، افزایش هشت‌درصدی تعداد رزروهای اقامتگاه‌های آلمان در ماه‌های اخیر در مقایسه با مدت مشابه در سال 2023، موجب افزایش درآمدهای این بخش شده است.

نمونه دورتموند؛ تاثیرات اقتصادی یورو 2024

شهر 600 هزارنفری دورتموند، بزرگ‌ترین شهر ایالت روهر و مرکز یکی از مولدترین ایالت‌های آلمان است. این شهر با قرار گرفتن در ناحیه جغرافیایی-اقتصادی راین-روهر، دومین منطقه بزرگ شهری از نظر تولید ناخالص داخلی در اتحادیه اروپا و مرکز اداری، تجاری و فرهنگی روهر شرقی آلمان به حساب می‌آید و به عنوان یکی از 10 شهر میزبان یورو 2024، پذیرای شش مسابقه برتر فوتبال اروپا در استادیوم باعظمت سیگنال ایدونا پارک -ورزشگاه خانگی بروسیا دورتموند- بود. دورتموند برای میزبانی این شش بازی بیش از 20 میلیون یورو هزینه کرد. آیا انجام این هزینه برای اقتصاد دورتموند مفید بوده؟ پروفسور اکسل فایکس، استاد دانشکده مطالعات بازرگانی دورتموند در گفت‌وگویی تایید کرده که میزبانی یورو به طور قابل توجهی به اقتصاد شهرش کمک کرده است: «من به همراه یک تیم تحقیقاتی سناریوهای مختلفی را بررسی کردیم و به این نتیجه رسیدیم که این بازی‌ها اثر اقتصادی سودمند 120 میلیون‌یورویی برای این منطقه به همراه خواهد داشت. عوامل تعیین‌کننده در محاسبات ما شامل درآمدهای اقامتی حاصل از پذیرایی از گردشگران و همچنین هزینه‌های مازاد ساکنان شهر بود که در طول مسابقات ترجیح می‌دهند برای لذت بردن از این رویداد بزرگ هزینه کنند. این درآمدها شامل مخارج اقامت، غذا و نوشیدنی و همچنین هزینه‌های کالاهای هواداری، پوشاک و حدود 60 رویداد تفریحی و فرهنگی است که در جریان مسابقات در شهر برگزار می‌شود.»

بر اساس سیاست‌های برگزارکنندگان یورو 2024 که به شدت بر توسعه پایدار متمرکز بود، مقامات محلی بیشتر بر رفتار و تحرک گردشگران ورزشی تمرکز کردند و بر‌خلاف جام جهانی 2006 که توسعه زیرساخت‌هایی مانند بهسازی استادیوم دورتموند در اولویت بود، این‌ بار تمرکز سرمایه‌گذاری بر روی برنامه‌های فرهنگی و گردشگری قرار گرفت. بر‌خلاف جام جهانی 2006 که تنوع فرهنگی گردشگران بیشتر و مدت اقامتشان در آلمان هم طولانی‌تر بود، این بار بسیاری از میهمانان یورو 2024 از شهروندان آلمان یا سایر کشورهای اروپایی نزدیک بودند و طبیعی بود که مدت اقامت کمتری در آلمان داشته باشند و پس از دیدن بازی تیم ملی کشورشان به شهرهای اروپایی خودشان برگردند. به همین دلیل، برگزارکنندگان دورتموندی چنان برنامه‌ریزی کردند تا با تعدد برنامه‌های فرهنگی و گردشگری، تمرکز درآمدی در کنار هزینه‌های اقامتی به این برنامه‌ها تعلق یابد.

نمونه انگلیس؛ ورود تاثیرات اقتصادی از زاویه مخالف

برگزاری یک رویداد بزرگ ورزشی نه‌تنها توجه‌ها و سودهای مالی را به کشور میزبان سرازیر می‌کند، همچنین به تقویت اقتصاد کشورهای شرکت‌کننده در این رویداد هم کمک می‌کند و تاثیرات برجسته‌ای در زمان برگزاری مسابقات بر اقتصاد آن کشورها می‌گذارد. یکی از این نمونه‌ها، تیم ملی انگلیس است که با حضور دوباره در فینال بازی‌های یورو و ماندگاری در رقابت‌ها تا روز آخر، موجب اثرگذاری اقتصادی در داخل کشور شد. بریتانیایی‌ها که به شکل سنتی تمایل فراوانی به دیدن بازی‌های تیم‌های ملی کشورشان در رستوران‌ها و پیاله‌فروشی‌ها دارند، این ‌بار هم با انجام هزینه فراوان برای دیدن بازی‌های تیم ملی انگلیس، رونقی عظیم را در این صنعت رقم زدند، به ‌طوری که کیت نیکولز، مدیر اجرایی UKHospitality گفته: «ما شاهد تقاضای زیادی از سوی طرفداران برای تشویق تیم ملی انگلیس از پیاله‌فروشی‌ها و رستوران‌ها هستیم. بیشتر این مکان‌ها در سراسر کشور برای هر بازی تیم ملی پر شد و رونقی عظیم برای رستوران‌ها و بارهای کشور به ارمغان آورد که شاهد افزایش میانگین فروش به میزان 25 درصد در روزهای بازی تیم ملی انگلیس بودند. چنین افزایشی برای صنعت مهمان‌نوازی بسیار چشمگیر بود و به ما اجازه داد تا فضایی در سطح جهانی برای هواداران در روز مسابقه فراهم کنیم.»

به عنوان نمونه، بازی انگلیس مقابل اسلوونی شاهد افزایش 33درصدی در فروش این مکان‌ها بود. علاوه بر این، فروش این صنف در بازی‌های انگلیس مقابل دانمارک، صربستان و اسلواکی هم به ترتیب با 28 درصد، 12 درصد و 11 درصد افزایش فروش مواجه شده بود. بررسی‌ها همچنین نشان داد که میانگین فروش این مکان‌ها در هفت روز منتهی به 29 ژوئن 2024، حدود شش درصد بیشتر از مدت مشابه در سال 2023 بود. در یک بررسی دیگر که با نرم‌افزار مدیریت رزرو و استعلام Access Collins انجام گرفت، مشخص شد که در مسابقه نیمه‌نهایی انگلیس مقابل هلند در 10 جولای، میزان رزرو جا و سفارش نوشیدنی به عدد 16 رزرو در ثانیه رسیده که بیشتر آنها هم در لحظه گلزنی اولی واتکینز و همچنین در زمان استراحت‌های بازی و پس از سوت پایان مسابقه انجام شده است. این در حالی است که پس از پیروزی سه شیرها در یک‌چهارم نهایی مقابل سوئیس، به عدد 11 رزرو در ثانیه رسیده بود. مثل همیشه، آمار به خوبی سخن می‌گویند و برتر از هر تحلیلی هستند؛ افزایش 45درصدی علاقه مردم به خارج شدن از خانه و پول خرج کردن در بازی‌های مراحل نهایی که تیم ملی‌شان یک پای آن است.

همچنین کنسرسیوم خرده‌فروشی بریتانیا (BRC) هم در یک نظرسنجی از دو هزار خریدار در ماه می‌گذشته متوجه شده بود که عشق مردم کشور به فوتبال در جریان یورو 2024 به خریدهای اضافی خواهد انجامید؛ بر اساس این نظرسنجی 13 درصد از مردم قصد داشتند هنگام تماشای یورو، پول بیشتری برای خرید مواد غذایی، نوشیدنی‌های الکلی و غذای آماده خرج کنند. علاوه بر این، 9 درصد جامعه آماری هم برنامه‌ریزی کرده بودند تا در زمان بازی‌های تیم ملی انگلیس مهمانی بدهند یا با شرکت در گردهمایی‌های بزرگ، بازی تیمشان را در کنار دوستانشان ببینند. همچنین مشخص شد که شش درصد از مردم شرکت‌کننده در این نظرسنجی هم برای خرید تلویزیون یا دستگاه الکترونیکی جدید برنامه ریخته‌اند و چهار درصد از آنها هم قصد خرید کالاهای دیگری را دارند.

انتشار یک گزارش از طریق پلت‌فرم معتبر ارائه‌دهنده خدمات مسافرتی Trip.com هم نشان داد که مسافران بریتانیایی با افزایش 1492درصدی رزرو سفر به آلمان و فرانسه (در مقایسه با مدت مشابه در سال 2019) قصد کرده‌اند در تابستان امسال مجموعاً 5 /8 میلیارد پوند برای تماشای یک رویداد ورزشی در خارج از کشور هزینه کنند؛ 25 /4 میلیارد در یورو 2024 در آلمان و 25 /4 میلیارد یورو در المپیک و پارالمپیک پاریس. به گفته Trip.com، این اعداد پس از چند سال پرتلاطم پس از همه‌گیری و انزوای دسته‌جمعی مردم، نویدبخش روزهایی خوش برای صنعت سفر و ورزش خواهد بود.

همچنین بررسی‌های بیشتر از سوی اتحادیه فوتبال انگلیس نشان داده که با توجه به میزبانی بریتانیا از یورو 2028 در شهرهای بلفاست، بیرمنگام، کاردیف، دوبلین، گلاسکو، لیورپول، لندن، منچستر و نیوکاسل، پیش‌بینی می‌شود دوره بعدی مسابقات یورو منافع اجتماعی-اقتصادی کلانی در حدود 6 /2 میلیارد پوند برای میزبانان بریتانیایی ایجاد کند. اتحادیه‌های فوتبال کشورهای میزبان یورو 2028 قرار است بیش از 500 میلیون پوند برای بهبود و ارتقای امکانات خود خرج کنند تا این درآمد محقق شود.

میزبانی‌های بزرگ اثرات جانبی و مخرب هم دارد!

با این حال، میزبانی هر رویداد ورزشی بزرگی، دو اثر جانبی مخرب هم دارد: اثر اول، اثر جابه‌جایی خاص (یا ازدحام) است که به دلیل وجود گردشگران ورزشی فراوان، موجب دلسردی گردشگران غیرعلاقه‌مند به رویدادهای ورزشی و جلوگیری از سفر آنها می‌شود. دلیل هم مشخص است؛ هر گردشگری ممکن است چندان علاقه‌ای به یک رویداد ورزشی نداشته باشد و البته از آن مهم‌تر، افزایش قیمت‌ها در زمان برگزاری یک رویداد باعث می‌شود گردشگران غیرعلاقه‌مند به رویدادهای ورزشی، سفرشان به کشور میزبان را به تعویق بیندازند یا اصلاً فراموشش کنند.

اثر دوم هم افزایش قیمت‌ها به دلیل افزایش تقاضای مصرف بیشتر است که بر مصرف‌کنندگان داخلی تاثیر می‌گذارد. شکی نیست که در طول مسابقات، مردم کشور میزبان پول بیشتری برای خرید غذا (و نوشیدنی) خرج می‌کنند. هرچه دوام کشور میزبان در یک دوره مسابقات بیشتر باشد، مصرف مردم کشور میزبان هم بیشتر می‌شود. گرچه معمولاً در پایان یک رویداد، مصرف‌گرایی مردم کشور هم کاهش می‌یابد و آنها چاره‌ای ندارند تا هزینه‌های خود را کاهش دهند و یک تعادل میان مخارجشان برقرار کنند.

اما صرف‌نظر از این اثرات جانبی منفی، میزبانی یا حتی شرکت در یک رویداد بزرگ ورزشی، منافع گسترده و قابل توجه برای جوامع دارد و مردم کشورهای شرکت‌کننده را همدل‌تر و دوستی‌های میان آنها با دیگر رقبایشان را بیشتر می‌کند. «با هیچ نیرویی نمی‌توان فوتبال را از جهان مدرن حذف کرد. مراد این نیست که اگر فوتبال نباشد مردم اعتراض می‌کنند و برای بودنش فشار می‌آورند. قدرت فوتبال فرع علایق روانشناسی اشخاص نیست بلکه امری ورای آن است و در زندگی مردم و در رسانه‌ها و حتی در روابط بین‌المللی مقام و اثری دارد که سیاست‌ها و حکومت‌ها نمی‌توانند در مورد آن هر تصمیمی که بخواهند بگیرند.» حالا دیگر فوتبال به عنوان یک «فراپدیده» 

موجب افزایش همبستگی‌های جغرافیایی، فرهنگی، اجتماعی و حتی سیاسی می‌شود و به قول استاد رضا داوری‌اردکانی: «نمی‌تواند نباشد.»  

منابع:

1- “The Ripple Effect: Football’s Economic and Social Impact on Global Development”; by Dr. Mehifu Jaiyeola (CHRC, FCIHRM), Business owner Coach, Human Resource Management Consultant, Football Business Analyst, and Business Analyst.

2- “Euro 2024: what’s being done to make it “the most sustainable football championship of all time”?”; by Ruby Russell; March 2024, https: / /energypost.eu

3- “Sustainability at UEFA EURO 2024”, https: / /www.visitberlin.de

4- “EURO 2024 as an economic gain for Dortmund”; https: / /www.fh-dortmund.de /news /euro-2024-als-wirtschaftlicher-gewinn-fuer-dortmund.php?loc=en

5- “Euro 2024: What England’s final means for the economy”; by Jennifer O’Keeffe; July 2024, Insider media.

6- “Can the men’s European soccer championship 2024 boost German economic growth?”; by Julius Probst; July 2024, The stepstone group.

7- رضا داوری‌اردکانی، مجله اطلاعات حکمت و معرفت، مرداد ۱۳۸۸