گوش به فرمان سیاستگذار

در سال پیش‌رو شاهد کاهش نرخ‌های بهره بانک‌های مرکزی کشورهای پیشرفته خواهیم بود ولی میزان و شدت کاهش نرخ‌های بهره مشخص نیست. در این مطلب سناریوهای صعود و نزول طلای جهانی را در سال 1403، از دید اقتصاد کلان بررسی می‌کنیم.

به‌طور کلی قیمت هر دارایی در بازارهای مالی بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. عرضه فیزیکی طلا بیشتر از سمت استخراج است و کمی نیز از بازتولید طلای مستعمل است که مجموعاً حدود 4880 تن در سال 2023 بوده است. تقاضای طلا معطوف به چهار بخش است که بیشترین تقاضا در طلای زینتی (نزدیک به 50 درصد) و بعد از آن سه بخش استفاده طلا در صنعت، بانک‌های مرکزی و سرمایه‌گذاری است. این نکته مهم را در نظر داشته باشیم که طلای جهانی معمولاً تحت تاثیر بخش تقاضای سرمایه‌گذاری تغییر قیمت دارد. تمایل سرمایه‌گذاران برای ورود سرمایه به سرمایه‌گذاری بر طلا با تغییر در شرایط اقتصاد کلان جهانی افزایش یا کاهش می‌یابد. در نتیجه نگاه سرمایه‌ای در بخش تقاضای طلا از دیگر عوامل ذکرشده، تاثیر بیشتری بر قیمت طلای جهانی دارد.

بررسی عوامل کلان اقتصادی

برای راحتی بررسی عوامل اقتصادی تاثیرگذار بر قیمت طلا دو موضوع مهم را باید رصد کرد که اولین مورد مهم این است که بدانیم حال و هوای اقتصاد جهانی در آینده به کدام سمت خواهد رفت، و دومین عامل مهم این است که سیاست‌گذاران اقتصادی (بانک‌های مرکزی و دولت‌ها) در مقابل این شرایط اقتصادی قرار است چه تصمیماتی برای نرخ بهره و سیاست‌های دیگری که بر نقدینگی در اقتصاد تاثیرگذار است، بگیرند.

باید در نظر داشته باشیم که در دو سال گذشته بانک‌های مرکزی کشورهای پیشرفته دنیا به جز ژاپن و چین نرخ بهره را به شدت بالا بردند که بتوانند تورم بالا را که بر اقتصاد فشار زیادی وارد آورده بود کنترل کنند.

 در ادامه دو سناریوی صعودی و نزولی قیمت طلای جهانی را در شرایط اقتصادی احتمالی و تصمیمات انتظاری از سیاست‌گذار بیشتر توضیح می‌دهیم و در انتها احتمال وقوع بیشتر را نیز از دیدگاه خود بیان می‌کنیم.

گفتنی است، باوری غلط در بازارهای مالی شکل گرفته است که اگر اقتصادها وارد رکود شوند قیمت طلای جهانی رشد خواهد داشت. ولی چرا این باور غلط است.

رکود اقتصادی می‌تواند قیمت طلا را به شدت کاهش دهد که در گذشته این اتفاق افتاده است. در سال 2020 که کرونا همه‌گیر شد ابتدا قیمت طلا از 1700 دلار بر اونس به 1450 دلار کاهش شدید پیدا کرد. در سال 2008 نیز با وقوع بحران اقتصادی شاهد کاهش 30درصدی قیمت طلا از هزار دلار تا 700 دلار بودیم و همچنین از سال 2011 و بعد از رکورد 1927دلاری قیمت طلا تا سال 2015، که اقتصادها وارد شرایط نزولی رشد اقتصادی شدند و بحران بدهی در اروپا رخ داد و قیمت نفت نیز در مسیر نزولی تا 30 دلار قرار گرفت، طلا با وجود نرخ بهره صفر در آمریکا و اروپا تا 1050 دلار بر اونس کاهش قیمت داشت. در نتیجه شرایط اقتصادی و تورم انتظاری بیشتر از نرخ بهره بر قیمت طلای جهانی اثرگذار است.

صعود قیمت طلای جهانی

در سال پیش‌رو انتظار از رشد اقتصادی نسبت به سال گذشته برای آمریکا و چین کمتر تخمین زده می‌شود. تورم در آمریکا که مسیر نزولی خود را در سال گذشته به‌طور مداوم طی کرده برای ادامه مسیر راه سختی در پیش دارد و انتظار بازار از تورم در سال‌های آتی در دو ماه اخیر رشد داشته است.

اعضای بانک‌های مرکزی آمریکا و اروپا و اکثر کشورهای پیشرفته تمایل خود را برای کاهش نرخ بهره اعلام کرده‌اند که بیشتر به دلیل انتظار کاهش در رشد اقتصادی و کاهش مصرف است که می‌تواند احتمال افزایش نرخ بیکاری را رقم بزند، ولی این موضوع که کاهش تورم به هدف تورمی‌شان سخت به نظر می‌رسد کمی آنها را در مسیر دوراهی قرار خواهد داد.

داده‌های اخیر اقتصادی در آمریکا نشان می‌دهد که بازار اشتغال آمریکا از آن داغ بودن خود کم‌کم فاصله می‌گیرد و احتمال رشد نرخ بیکاری وجود دارد و اگر این رشد بیکاری به کاهش مصرف در اقتصاد مصرف‌گرای آمریکا بینجامد، باز هم می‌توان شاهد کاهش انتظار از رشد اقتصادی بود. در این حالت و به بیان بعضی از اعضای فدرال‌رزرو نسبت به اینکه اگر اشتغال آسیب ببیند (دو هدف بانک‌های مرکزی ثبات قیمت‌ها و اشتغال کامل است) واکنش نشان خواهند داد و کاهش نرخ بهره‌ها زودتر اتفاق خواهد افتاد، در این صورت اگر تورم انتظاری رشد و اشتغال آسیب ببیند، به کاهش زودتر و بیشتر نرخ بهره منجر شده و در نتیجه قیمت طلای جهانی با سرعت بیشتری رشد خواهد داشت.

در صورتی که تورم رشد داشته باشد و به‌تبع آن تورم انتظاری نیز رشد کند و شرایط اقتصادی نیز وارد رکود نشود (اشتغال آسیب نبیند و نرخ بیکاری رشد زیادی نداشته باشد و مصرف در شرایط عادی باشد) به دلیل اینکه دیگر افزایش نرخ بهره در کار نیست، طلا می‌تواند باز هم رشد داشته باشد ولی رشدش شدید نخواهد بود.

اقتصاد چین نیز که این روزها وضعیت امیدوارکننده‌ای ندارد، اگر بهبود یابد و سطح مصرف داخلی در چین افزایش پیدا کند می‌تواند با رشد تورم در اقتصاد چین و سرایت این تورم به بقیه کشورها از قیمت طلا حمایت کند.

اما قیمت نفت نیز تاثیر زیادی در تورم انتظاری دارد که اگر عرضه‌کنندگان نفت تصمیم به کاهش مجدد عرضه نفت داشته باشند که زمزمه‌هایی از آن به گوش می‌رسد که از سمت اوپک‌پلاس کاهش عرضه در ماه‌های آتی اعلام خواهد شد، برای طلا خوشحال‌کننده خواهد بود و قیمت طلا را صعودی خواهد کرد. این را هم اضافه کنیم که در صورت افزایش تنش‌های سیاسی و بروز جنگی که به رشد قیمت نفت بینجامد نیز طلا شدیداً صعودی خواهد شد.

به‌طور خلاصه، سناریوهای افزایش قیمت طلا بیشتر به رشد تورم انتظاری معطوف است که می‌تواند با افزایش قیمت نفت یا افزایش قیمت کالا و خدمات از سمت تولیدکنندگان کالا و خدمات همراه باشد. اگر رشد اقتصادی انتظاری نزولی باشد یا رکود را نیز همراه با تورم انتظاری بالا داشته باشیم که موجب تصمیم حمایتی سیاست‌گذار و اتخاذ سیاست‌های پولی انبساطی شود، طلا رشد بیشتری خواهد داشت.

عوامل نزول قیمت طلای جهانی

نزول قیمت جهانی طلا نیازمند کاهش شدید تقاضا یا همان مصرف در اقتصاد جهانی است که باعث می‌شود انتظارات تورمی، کاهشی شدید را تجربه کند و قیمت طلا را با خود کاهش دهد. با توجه به افزایش شدید نرخ‌های بهره در دو سال گذشته برای کنترل تورم و کاهش آن به سمت هدف تورمی که هنوز محقق نشده است، اگر رشد اقتصادی به واسطه تاثیر این نرخ بهره بالا کاهش یابد و همزمان نیز کاهش سطح قیمت‌ها را به دلیل این کاهش مصرف و رشد اقتصادی شاهد باشیم، می‌توان انتظار داشت که قیمت طلا نزولی شود.

اما کاهش رشد اقتصادی به همراه کاهش تورم به چه صورتی اتفاق می‌افتد. بالا بودن نرخ‌های بهره که باعث افزایش هزینه استقراض پول می‌شود هنوز اثر خود را در اقتصاد جهانی نشان نداده است زیرا مردم و شرکت‌ها در سال‌های 2020 و 2021 به شدت از نرخ بهره صفر در اقتصاد استفاده کردند و تاکنون در نرخ بهره بالا نیاز زیادی برای استقراض مجدد و تمدید بدهی خود احساس نکرده‌اند. در اصل از انتهای سال پیش‌رو شروع به سررسید این استقراض‌ها بیشتر احساس خواهد شد که بر شرکت‌ها برای افزایش سرمایه‌گذاری و ایجاد اشتغال فشار وارد خواهد کرد و می‌تواند بر بازار کار تاثیرگذار باشد.

همان‌طور که بیان کردیم در داده‌های اخیر از اقتصاد آمریکا شاهد سرد شدن بازار کار هستیم که می‌توان انتظار داشت نرخ بیکاری رشد پیدا کند. تعداد دریافت‌کنندگان بیمه بیکاری در آمریکا در حال رشد است و به نزدیک دو میلیون نفر رسیده است. داده‌های اشتغال و شاخص مدیران خرید بخش تولیدی و خدمات داده اشتغال نشان‌دهنده کاهش سطح اشتغال است و همچنین نرخ استخدام در اقتصاد آمریکا به پایین‌تر از قبل از کرونا رسیده است.

با رشد نرخ بیکاری که می‌تواند کاهش سطح درآمد کلی مردم را رقم بزند، سطح مصرف کاهش خواهد داشت و این موضوع می‌تواند موجب رشد اقتصادی شود. حال اگر در این مسیر نزول اقتصاد شاهد این باشیم که کمتر شدن تقاضا همراه با کاهش سطح کلی قیمت‌ها یا همان تورم شود و این مسئله ادامه‌دار باشد، انتظارات تورمی می‌تواند کاهش شدید داشته باشد و نرخ بهره واقعی رشد کرده و در مقابل، قیمت طلای جهانی کاهش یابد.

حال مسئله‌ای که به میان می‌آید این است که اگر با کاهش تورم و رشد بیکاری، بانک‌های مرکزی اقدام به کاهش نرخ بهره کنند، قیمت طلای جهانی صعود نمی‌کند.

در این فضا اگر اقدام بانک‌های مرکزی به کاهش نرخ بهره منتهی نشود و در نتیجه رشد اقتصادی روندی صعودی به خود گرفته و انتظارات تورمی رشد کند و نیاز به کاهش بیشتر نرخ بهره وجود داشته باشد، طلا حتی با کاهش نرخ بهره می‌تواند نزولی باشد. گفتنی است که نرخ بهره فدرال‌رزرو قبل از کرونا و در بیشترین حالت خود در سال 2018 معادل 5 /2 درصد بود ولی اکنون 5 /5 درصد است که عدد بسیار بالایی نسبت به دهه قبل است. پس کاهش چندمرحله‌ای (هر مرحله 25 /0 واحد درصد) در صورت کاهش شدید انتظارات تورمی کمکی به قیمت طلا نخواهد کرد و قیمت طلای جهانی در این سناریو نزولی خواهد بود.

در این میان، اقتصاد چین نیز اگر به سمت رونق بیشتر از حالت کنونی خود حرکت نکند بر طلا تاثیر منفی خواهد داشت. اقتصاد چین با تورم منفی خود درگیر است و حتی اقدامات انبساطی پولی و مالی نیز نتوانسته رشد اقتصادی را تحریک کند. دلیل اصلی این مشکل عدم رشد مصرف داخلی در چین است که با تمایل بیشتر مردم به پس‌انداز نسبت به مصرف ایجاد شده است و همچنین مشکلات کاهش قیمت مسکن و ساخت‌وساز آن نیز بر این کاهش انتظار از رشد اقتصادی چین اثرگذار بوده است.

به‌طور خلاصه در سناریوی نزولی طلا، کاهش تقاضا و رکود احتمالی در اقتصاد جهانی این را در نظر بگیرید که باعث کاهش تقاضای نفت خواهد شد و قیمت نفت نیز برای رشد مسیر سختی خواهد داشت و به کاهش انتظارات تورمی نیز دامن زده و این موضوع بر کاهش قیمت طلای جهانی اثرگذار خواهد بود.

کدام مسیر؟

با توجه به رشد دو ماه اخیر انتظارات تورمی و بیانات اعضای بانک‌های مرکزی در ماه اخیر در زمینه سختی مسیر کاهش تورمی به سمت هدف تورمی‌شان، انتظار داریم که بازار کار آسیب بیشتری ببیند و این مسئله آنها را در دوراهی بین انتخاب کاهش تورم و حمایت از بازار کار قرار دهد که در نهایت برای حمایت از اقتصاد مجبور به کاهش نرخ بهره، احتمالاً در اواسط اردیبهشت‌ماه شوند که این کاهش زودتر از انتظار بازار برای رشد قیمت طلا کمک‌کننده خواهد بود.

لازم به ذکر است که در سال انتخابات آمریکا نیز قرار داریم که در صورت انتخاب ترامپ می‌توانیم شاهد رشد قیمت طلا باشیم. دلیل این رشد احتمال افزایش جنگ‌های تجاری و اعمال تعرفه بر کالاهای وارداتی به آمریکا و افزایش تورم و انتظارات تورمی خواهد بود.

شاخص‌های مهم اقتصادی

برای رصد مسیر احتمالی قیمت طلای جهانی در سال پیش‌رو باید داده‌های اقتصادی مهم و تاثیرگذار بر قیمت طلا را به خوبی بررسی کرد. مهم‌ترین داده می‌تواند تورم و اشتغال آمریکا باشد. تورم مورد نظر فدرال‌رزرو برای هدف دودرصدی داده Core PCE است که اکنون 85 /2 درصد است و پیش‌بینی می‌شود تا 5 /2 درصد کاهش داشته باشد ولی برای رسیدن به دو درصد کار سختی در پیش دارد. باید تاکید کرد که تورم به تنهایی مهم نیست و تاثیر عوامل مختلف بر انتظارات تورمی و رشد یا نزول تورم انتظاری آینده، بیشتر با قیمت طلا هم‌بستگی دارد.

اشتغال آمریکا از لحاظ نرخ بیکاری در بهترین ماه‌های خود به سر می‌برد که 7 /3 درصد نرخ بیکاری دارد. اگر این نرخ بیکاری رشد داشته باشد در صورتی که تورم هنوز به دو درصد نرسیده باشد می‌تواند طلا را حمایت کند. ولی اگر بازار کار آسیب نبیند و نرخ بیکاری رشد نداشته باشد مسیر طلا برای صعود سخت خواهد بود.

تصمیم فدرال برای نرخ بهره نیز هم‌تراز با عوامل دیگر است که چه میزان کاهش نرخ بهره خواهد داشت. این را بدانیم که تصمیمات فدرال‌رزرو در جلساتشان زیاد بر قیمت طلا تاثیر ندارد، بلکه بیانات آنها برای تصمیمات آتی بیشتر بر قدمت طلای جهانی اثرگذار است. اکنون بازار انتظار دارد که سه یا چهار مرحله، کاهش نرخ بهره برای سال 2024 داشته باشند که اگر این انتظار به افزایش بیشتر نرخ بهره تغییر کند طلا می‌تواند رشد داشته باشد و برعکس، اگر شرایط اشتغال مطلوب باشد و تورم رشد نکند و فدرال‌رزرو نرخ بهره را کمتر کاهش دهد، محتمل است که قیمت طلا نزولی باشد.

در روز اول فروردین و با فرا رسیدن سال نو، بانک مرکزی آمریکا جلسه تصمیم سیاست‌های پولی خود را دارد که نرخ بهره را تغییر نمی‌دهد ولی امکان دارد در مورد میزان کاهش ترازنامه خود تصمیماتی اتخاذ کند که اگر این تصمیم را بگیرد و سرعت کاهش ترازنامه را کاهش دهد برای طلا خوب است. نکته مهم دیگر در این جلسه این است که انتظار خودشان را از GDP، تورم، نرخ بیکاری و همچنین نرخ بهره برای چند سال آتی بیان می‌کنند که بر قیمت طلای جهانی اثرگذار است. داده‌های اقتصادی تورم و اشتغال اروپا و بقیه کشورها برای قیمت طلا در درجه اهمیت کمتری قرار می‌گیرند. قیمت نفت نیز بر طلا همان‌طور که گفتیم اثرگذار است.