بر محور کامودیتی‌ها

  فاضل نوربخش: بی‌شک نمی‌توان اثر مهمی را که کامودیتی‌ها و بازارهای جهانی بر بازار سرمایه ما اعمال کرده و می‌کند بر فرازوفرودهای این بازار نادیده گرفت. درحالی‌که بخش قابل توجهی از بازار سرمایه ما به نوعی تحت تاثیر مستقیم قیمت این محصولات و به اصطلاح کامودیتی‌محور است باید دید وضعیت کامودیتی‌ها در حال حاضر به چه شکل و قیمت این محصولات چگونه بازار ما را تحت تاثیر خود قرار خواهد داد. به کرات دیده شده که اثرات افت یا صعود قیمت کامودیتی‌ها سر از گزارش‌های شرکت‌های بورسی درمی‌آورد و به نوعی اثرگذاری خود را بر شاخص بورس ما اعمال می‌کند. افت قیمت کامودیتی‌ها، افزایش تفاوت نرخ دلار نیمایی و آزاد و انتظارات تورمی از مهم‌ترین عوامل موثر بر بورس است که روند این روزهای بازار را منفی کرده است.

تاثیرپذیری بورس از کامودیتی

بورس ایران با محوریت کامودیتی فعالیت می‌کند و حدود 60 درصد بازار سهام را محصولات کامودیتی‌محور تشکیل می‌دهند. مهم‌ترین اثری که کامودیتی‌ها بر شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس ایران می‌گذارند تغییر در نرخ فروش محصولات آنهاست. در این میان برخی شرکت‌ها با فروش داخلی و برخی دیگر از طریق صادرات از نرخ‌های جهانی متاثر می‌شوند. در واقع کامودیتی‌ها مواد اولیه‌ای هستند که به نوعی اقتصاد همه کشورهای جهان را با نوسانات قیمتی، درگیر خود می‌کنند. به عبارتی کامودیتی‌ها قادرند در اکثریت بازارهای مالی جهان تاثیرگذار باشند و به نوعی آنها را دچار تغییر کنند.  به‌این‌ترتیب نرخ جهانی کامودیتی بر کالاهایی که محصول شرکت‌ها و کارخانه‌های داخلی یا ماده مصرفی آنها هستند، اثر می‌گذارد. این روزها بیشتر از هر زمان دیگر صحبت از تاثیراتی است که بورس تهران از بازارهای جهانی می‌گیرد به‌طوری‌که ارتباط و همبستگی قوی میان بازار سهام و تحرکات اقتصادی جهان نسبت به گذشته دیده می‌شود. بر این اساس یکی از عوامل موثر بر این بازار را می‌توان تغییرات بازار کامودیتی داخلی و خارجی دانست. تلاش بسیاری از شرکت‌های کالای اساسی برای جهانی‌شدن، باعث شده تا بازار کامودیتی‌ها و بازار سهام به یکدیگر همگرایی بیشتری پیدا کنند. بنابراین بروز یک تکانه قیمتی در کامودیتی‌ها می‌تواند یک نوسان قیمتی در بازار سهام ایجاد کند و به دنبال آن سبب رکود یا رونق در اقتصاد و درنهایت در روند معاملات بورسی شود. کامودیتی جهانی همان‌طور که از نامش پیداست، مستقیماً روی سهام شرکت‌های صادرکننده تاثیر دارد. به‌عنوان مثال تحریم‌های نفتی وارد شده بر ایران در کنار عوامل دیگر اقتصادی کشور و سیاست‌های مبهم و بعضاً ناکارا برای بهبود بورس، گاه باعث کاهش ارزش سهام شرکت‌های کامودیتی صادرکننده شده است. به طور خاص، روند صعودی قیمت کامودیتی‌ها می‌تواند بر قیمت‌های سهام اثرهای شدیدی داشته باشد که این موضوع طی سال‌های گذشته ارتباط میان قیمت کامودیتی‌ها با بازار سهام را بسیار تنگ‌تر کرده است. عوامل زیادی همچون شاخص دلار، تقاضا و عرضه کالاهای کامودیتی، میزان تولید تولیدکنندگان کامودیتی در جهان، موانع موجود بر سر راه تولیدکنندگان کامودیتی، سیاست‌های مالی کشورها، تغییر ذخایر انبارهای کالاها و وضعیت اقتصادی کشورهای تاثیرگذار در تجارت کامودیتی‌ها بر بازار کالاهای اساسی تاثیر دارند و تغییر قیمت و نوسان هر کامودیتی با توجه به وضعیت اقتصادی کشور تولیدکننده آن کامودیتی و نیز کشور صادرشونده تعیین می‌شود که در نهایت نوسان و تغییر قیمت کامودیتی بر سهام شرکت‌های کامودیتی‌محور مورد معامله در بورس تاثیرگذار است.

گروه‌های پیشرو بازار

 بورس اوراق بهادار تهران بازاری کامودیتی‌محور است. زیرا بیش از 50 درصد شرکت‌های بورسی که در گروه‌های فرآورده‌های نفتی و پالایشگاهی، پتروشیمی و شیمیایی، فلزهای اساسی، خودروسازی و قطعه‌سازی که هر یک در مقاطعی از زمان به‌عنوان گروه‌های پیشرو بازار شناخته می‌شوند به طور مستقیم و غیرمستقیم و البته معمولاً با مقداری وقفه، از تحول‌های بازار کامودیتی تاثیر می‌پذیرند. علاوه بر بازار جهانی، کامودیتی داخل کشور نیز بر قیمت سهام بورسی تاثیر دارند. به‌عنوان مثال با تحریم‌های بیشتر علیه ایران دلار رشد بیشتری خواهد داشت و باعث تورم شدیدی در کشور می‌شود. اما در این میان سهم‌های صادرکننده که درآمد دلاری دارند با افزایش سرمایه و درآمد روبه‌رو می‌شوند و طبیعتاً ارزش سهام آنها در بورس افزایش پیدا می‌کند. از طرف دیگر شرکت‌هایی نیز وجود دارند که باید مواد اولیه خود را به دلار وارد کنند و به ریال بفروشند. سهام این شرکت‌ها نیز با افزایش قیمت دلار به احتمال بسیار زیاد نزولی خواهد شد. زیرا کامودیتیِ خود را به دلار با قیمت بالا وارد کرده و باید به ریال بفروشند و دچار ضرر و زیان مالی خواهند شد. به‌این‌ترتیب تجزیه و تحلیل ارتباط میان بازار کامودیتی‌ها و بازار سهام برای سرمایه‌گذاران، اقتصاددانان و به‌طورکلی برای اقتصاد کشور بسیار مهم است. ازاین‌رو بررسی ارتباط میان بازار کامودیتی و بازار سهام موضوع موردعلاقه بازیگران مالی است، زیرا بسیاری از سبدهای سرمایه‌گذاری شامل نمادهایی از بازار سهام می‌شوند که با کامودیتی‌ها ارتباط تنگاتنگ دارند.

حال با توجه به موارد ذکرشده از آنجا ‌که بسیاری از شرکت‌های فعال در بازار سهام اکثراً کامودیتی‌محور هستند، از این‌رو افزایش یا کاهش ارزش کامودیتی قطعاً بر بازارهای دیگر همچون بورس تاثیرگذار خواهد بود. افزایش قیمت کامودیتی‌ها که مواد اولیه بسیاری از صنایع است؛ باعث افزایش قیمت کالاها می‌شود و این افزایش قیمت بالطبع تشدید یا تقویت تورم را به دنبال خواهد داشت. در نتیجه اولین همبستگی که به آن پی می‌بریم، همبستگی مثبت بین قیمت کامودیتی و تورم است. بنابراین هرچه قیمت کامودیتی بیشتر شود تورم نیز به نسبت آن افزایش خواهد یافت. این اتفاق در حالی رقم می‌خورد که اکثریت شرکت‌های عضو بورس با این محور حرکت می‌کنند و وابستگی بورس به روند قیمت سهام این دسته از شرکت‌ها بسیار بالاست. بنابراین تغییرات کوچک و بزرگ در این گروه‌ها نوسانات قابل توجهی را در کلیت بازار اعمال می‌کند. ازاین‌رو اگر هر معامله‌گر شناخت خوبی از این همبستگی‌ها پیدا کند، می‌تواند بر اساس آنها معاملاتی را در بازارهایی همچون بازار سهام انجام دهد. به‌طورکلی کامودیتی‌ها مواد اولیه جهانی هستند که قیمت آنها در قیمت نهایی کالاها بسیار تاثیرگذار است. به همین دلیل می‌توانند نقش مهمی در اقتصاد کشورها ایفا کنند. همان‌طور که مشخص است این وضعیت اقتصادی کشور است که ارزش ارزی یک کشور را تعیین می‌کند. بنابراین بسیاری از معامله‌گران بازار سرمایه می‌توانند حرکات کامودیتی‌ها را، که می‌تواند ارزش ارزی یک کشور را تحت تاثیر قرار دهد زیر نظر داشته باشند و از آن برای انجام معاملات خود استفاده کنند.

علاوه بر ماهیت سازوکار این رابطه علت و معلولی یک عامل دیگر نیز وجود دارد که همان تحلیلگران و بعد معامله‌گرانی هستند که با تحلیل‌ها اقدام به خریدوفروش کامودیتی‌ها می‌کنند. به‌طوری‌که پیش‌بینی تحلیلگران این حوزه با تجزیه و تحلیل قیمت کالایی در یک روز و اعمال تغییرات در روز بعد با توجه به تغییرات نرخ‌های دیگر، دچار تغییر می‌شود و ازاین‌رو باعث می‌شود که هدف‌گذاری معامله‌گران تغییر کند و عرضه و تقاضا را نیز بر این اساس تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. عامل دیگری که بر این روند تاثیرگذار است به میزان قراردادهای سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی و اجرای طرح‌های توسعه ملی که هدف بازار کامودیتی‌های کشور مورد نظر همچون ایران است بستگی دارد. به‌نحوی‌که اگر با اعمال تحریم‌های بیشتر علیه ایران قراردادهای صادرات نفت کاهش یابد و در این میان نیز کالاهای اساسی دیگر همچون فلزات اساسی نیز تاثیر بپذیرند، باعث می‌شود که رشد شرکت‌ها متوقف شود و صرف رشدهای حاصل بر اساس افزایش نرخ ارز و فشار تورم باشد و نه رشد واقعی شرکت‌ها. ازاین‌رو رخ دادن چنین اتفاقی باعث می‌شود که بسیاری از تحلیل‌ها دچار اختلال و مشکل شود و درنهایت اهداف صعودی تبدیل به نزولی شده و خروج سرمایه‌گذاران خرد و کلان را در پیش داشته باشد. این امر در کنار موضوعات سیاسی کشور نیز تقویت شده یا حتی به تاخیر می‌افتد. به‌طوری‌که نمی‌توان گفت که تاثیر عوامل سیاسی همچون برجام بیشتر بوده یا کامودیتی‌ها. این مقایسه مشکل است اما؛ هرکدام به‌نوبه خود تاثیرگذار هستند. به نظر می‌رسد که تاثیر برجام در شرایط فعلی بیشتر است. تحولات برجام در کوتاه‌مدت اثر بزرگ‌تری خواهد گذاشت و در بحث میان‌مدت و بلندمدت با توجه به عمده شرکت‌های بورسی که کامودیتی محور هستند، قیمت کامودیتی عامل مهم‌تری به حساب می‌آید. یعنی در صورت همزمانی توافق برجامی و ریزش کامودیتی‌ها شاید در کوتاه‌مدت بازار حرکت رو به بالا داشته باشد. در میان‌مدت و بلندمدت اوضاع سخت می‌شود. عکس این موضوع هم محتمل است و با وجود احتمال سودآوری شرکت‌های بورسی، رشد بازار ممکن است. اما با توجه به موقعیت حساس اقتصادی و سیاسی ایران بخشی از کامودیتی‌های خاص که در بحث زنجیره عرضه دچار محدودیت هستند شاید رفتار قیمتی متفاوتی نشان دهند که در مجموع می‌توان بازار کامودیتی را در وضعیت رکودی و خارج از رشد واقعی دید. بنابراین به‌طور خلاصه می‌توان چنین بیان کرد که برای کالاهای مختلف و همچنین نرخ تبادل ارزهای مختلف، قیمت‌های منطقه‌ای و جهانی وجود دارد. این قیمت‌ها بر مبنای عرضه و تقاضا و فضای کلی حاکم بر اقتصاد جهان تعیین می‌شود. موج‌های تورم، رکود و رونق مدام قیمت‌ها را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. هر کشوری در دنیا بنا به شرایط اقتصادی، سیاسی، جغرافیایی و سایر عوامل مربوط به منابع طبیعی و منابع انسانی با محیط بیرون از خود مبادله انجام می‌دهد. این مبادلات در کنار هم شرایط تعیین قیمت‌ها را به وجود می‌آورند. در کشور ما نیز صنایع و شرکت‌های زیادی هستند که مبادلات فراوانی با کشورهای خارجی دارند. در شرکت‌های بورسی که در بورس ایران وجود دارند، محصولاتی تولید می‌شود که اغلب صادر می‌شوند. این شرکت‌ها قیمت محصولات خود را بر مبنای قیمت‌های جهانی تعیین می‌کنند. از طرف دیگر برخی شرکت‌ها واردکننده برخی مواد اولیه هستند که آنها نیز با نرخ‌های جهانی و نرخ برابری دلار به ریال سروکار دارند. بنابراین تغییر پارامترهای صورت‌های مالی مانند میزان فروش، قیمت فروش، سود عملیاتی و... مستقیماً تحت تاثیر تغییرات قیمت‌ها و شرایط حاکم بر بازارهای جهانی است.