داخلی‌سازی اثر تحریم‌ها را به صفر رساند
بررسی نقش فولادی‌ها در راه‌اندازی خط لوله نفت گوره-جاسک در گفت‌وگو با تورج دهقانی
احداث خط لوله انتقال نفت خام گوره-جاسک که 5 تیرماه جاری از سوی رئیس‌جمهوری و وزیر نفت به‌صورت مجازی رسماً در منطقه مکران آغاز شد، طرحی است که به‌عنوان یکی از استراتژیک‌ترین طرح‌های دولت یازدهم برشمرده می‌شود. خط لوله‌ای که قرار است نفت را از بوشهر به جاسک انتقال دهد هزار کیلومتر طول دارد که در طول مسیر برای انتقال روزانه یک میلیون بشکه نفت از لوله‌هایی با قطر ۴۲ اینچ استفاده می‌شود. پیش از این لوله‌های سرویس ترش از شرکت‌های اروپایی، چینی یا کره‌ای تامین می‌شد، اما برای نخستین بار در یک مقیاس بزرگ با استفاده از توان داخلی و فعالیت همزمان چند کارخانه فولادسازی و لوله‌سازی ایرانی تامین می‌شود. فولاد مبارکه برای نخستین بار تختال مورد نیاز این ورق و شرکت فولاد اکسین خوزستان نیز برای نخستین‌بار چنین ورق‌های عریضی را پس از تلاش‌های بسیار ساختند. در گفت‌وگو با تورج دهقانی، مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه نفت، ضمن بررسی آخرین وضعیت و جزئیات طرح انتقال نفت گوره به جاسک، نقش شرکت‌های فولادی و تاثیر ساخت تجهیزات در داخل کشور بر روند توسعه بخش‌های مختلف اقتصادی مورد واکاوی قرار گرفت. به اعتقاد دهقانی، داخلی‌سازی اثر تحریم‌ها را به صفر رسانده است.
♦♦♦
یکی از مهم‌ترین طرح‌های در دست اقدام شرکت ملی نفت ایران، طرح استراتژیک و ملی انتقال نفت خام گوره به جاسک و تاسیسات نفتی بندر جاسک است. قرار است امسال این طرح دیرینه ایران محقق شود؛ هدفی که از دهه ۶۰ به‌نوعی دغدغه کشور بوده و به گواه متولیان اگر همه‌چیز مطابق برنامه پیش برود، از ابتدای سال ۱۴۰۰ موقعیت بهتری برای صنعت نفت ایران و امنیت کشور ایجاد می‌کند. این پروژه چرا به‌عنوان «استراتژیک‌ترین کار دولت» لقب گرفته است؟
پس از انقلاب اسلامی همواره لزوم توجه و توسعه سواحل مکران از سوی دولت‌ها مورد تاکید قرار گرفته است که متاسفانه این توجه صرفاً بر روی کاغذ بوده و به بهانه عدم توانایی در جلب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و خصوصی برای تامین مالی طرح‌ها و زیرساخت‌های لازم اقدامی صورت نگرفته است. با تاکید مکرر مقام معظم رهبری بر فقرزدایی سواحل بلوچستان و کشف استعدادهای این مروارید پنهان، دولت مکلف شد تمام توان خود را به‌منظور توسعه مبتنی بر اقتصاد مقاومتی و با اولویت سواحل مکران در دستور کار قرار دهد. مجاورت منطقه مکران با آب‌های آزاد بین‌المللی در سرتاسر مرز جنوبی و همسایگی مستقیم با کشورهای پاکستان و افغانستان و به‌طور غیرمستقیم با کشورهای آسیای مرکزی (از طریق ترکمنستان)، این منطقه را به درگاهی مناسب برای دسترسی به دریاهای آزاد و تردد آسان کشتی‌های تجاری نسبت به تنگه هرمز و منطقه خلیج‌فارس بدل کرده است. در حال حاضر سواحل جنوب شرقی ایران تا بندر چابهار، در زمره یکی از کم‌توسعه‌یافته‌ترین مناطق کشور بوده که دولت دوازدهم همسو با برنامه کلان توسعه سواحل مکران، یکی از ماموریت‌های یازده‌گانه اصلی وزارت نفت را تحت عنوان توسعه سواحل مکران مشخص کرده است. احداث خط لوله گوره-جاسک بخشی از برنامه وزارت نفت برای عمل به ماموریت خود در راستای توسعه سواحل مکران و محدوده بندر جاسک است. انتقال نفت‌خام از گوره به جاسک با بیش از دو میلیارد دلار سرمایه‌گذاری، تمرکززدایی از پایانه‌های صادراتی و متنوع‌سازی این روند و کاهش ریسک صادرات از تنگه هرمز را در پی دارد؛ ضمن اینکه سبب ایجاد اشتغال در منطقه مکران و توسعه پایدار می‌شود. در سال جاری نیز که رهبر معظم انقلاب اسلامی آن را سال «جهش تولید» نامیده‌اند، اهمیت سرعت‌بخشیدن به اجرای این طرح بیش از پیش نمایان شده است؛ به‌طوری‌که بارها مقامات عالی کشور، رئیس‌جمهوری محترم و وزیر نفت نیز طرح احداث خط لوله گوره-جاسک را مهم‌ترین اولویت وزارت نفت در سال ۹۹ دانسته‌اند. با اجرای این طرح، امکان انتقال روزانه یک میلیون بشکه نفت خام از گوره در استان بوشهر به منطقه جاسک در سواحل دریای عمان فراهم می‌شود و جاسک به‌عنوان دومین پایانه صادراتی نفت خام کشور، اهمیت راهبردی می‌یابد.
اساساً پروژه خط لوله نفتی گوره به جاسک با دست یافتن به چه اهدافی روی ریل اجرایی قرار گرفت؟ آیا توسعه مناطق محروم مهم‌ترین بخش آن است؟
پروژه خط لوله نفتی گوره به جاسک گام بلندی است که می‌تواند با ایجاد توسعه پایدار، به محرومیت‌زدایی و افزایش سطح امنیت اجتماعی و رفاه خانوار در منطقه جاسک و استان‌های همجوار هرمزگان منجر شود. آسیب‌شناسی‌ها نشان می‌دهد پراکندگی جغرافیایی فقر، همواره بازتابی از توزیع نامتناسب امکانات اقتصادی و سیاستگذاری‌های تمرکزگرایانه است که منجر به تفاوت فاحش در توسعه منطقه‌ای و اقتصاد خانوار مناطق کمتربرخوردار شده و منطقه جاسک در استان هرمزگان که قرار است با پروژه خط لوله نفتی گوره به جاسک به یکی از پایانه‌های مهم صادراتی کشور تبدیل شود، از این امر مستثنی نیست. به همین دلیل در راستای انجام مسوولیت‌های اجتماعی و کمک به توسعه ملی و منطقه‌ای و فقرزدایی از مناطق محروم کشور، از سوی وزارت نفت و شرکت ملی نفت ایران و شرکت‌هایی مانند فولاد مبارکه اصفهان و اکسین که در پیشبرد و تامین مواد اولیه این طرح نقش موثری ایفا کرده‌اند، تصمیم گرفته شد شهرستان جاسک در فاصله ۳۲۰کیلومتری شرق بندرعباس در استان هرمزگان با دارا بودن بندر چندمنظوره استراتژیک در نوار ساحلی دریای عمان و نزدیکی به آب‌های آزاد که امکان پهلوگیری کشتی‌های پهن‌پیکر و عظیم را دارد، پروژه خط لوله نفتی گوره به جاسک در دستور کار قرار گیرد و این منطقه به یکی از مراکز مهم انرژی و صنعتی ایران تبدیل شود. به‌این‌ترتیب در آینده‌ای نزدیک، بندر جاسک با اجرای پروژه‌های عظیم نفتی، امکان انتقال روزانه یک میلیون بشکه نفت خام سنگین از مناطق نفت‌خیز، ذخیره‌سازی ۱۰ میلیون بشکه نفت خام و پهلوگیری کشتی‌های پهن‌پیکر با ظرفیت دو میلیون تن را پیدا خواهد کرد. البته عملیات اجرایی این طرح، در دوران شیوع ویروس کرونا نیز با رعایت پروتکل‌های بهداشتی به‌منظور حفظ سلامت مردم بومی و کارکنان همچنان ادامه دارد. فعالیت‌ها و اقدامات به‌نحوی برنامه‌ریزی شده است که بخش‌های اصلی این طرح تا پایان امسال به بهره‌برداری برسد و نفت خام به‌منظور ذخیره‌سازی و صادرات، به غرب منطقه جاسک در ساحل دریای عمان خواهد رسید.
علاوه بر پروژه اصلی خط انتقال نفت، آیا پروژه‌های دیگری برای منطقه جاسک و سواحل مکران تعریف شده است؟
با اجرای پروژه‌های شرکت ملی نفت ایران در منطقه جاسک و سواحل مکران، طرح‌ها و پروژه‌های بسیاری قابلیت اجرا پیدا خواهد کرد که از میان آنها می‌توان به برنامه‌ریزی برای ایجاد منطقه ویژه اقتصادی انرژی جاسک و تبدیل آن به قطب جدید انرژی در منطقه غرب آسیا، اجرای پروژه انتقال گاز طبیعی از طریق خط لوله به عمان، ساخت مخازن ذخیره‌سازی نفت خام و گاز، احداث دو پالایشگاه و سه مجتمع پتروشیمی از سوی سرمایه‌گذاران بخش خصوصی، نیروگاه برق، احداث فرودگاه بین‌المللی جاسک، توسعه حمل‌ونقل جاده‌ای و ریلی در امتداد ساحل بندرعباس، جاسک و چابهار، ایجاد شهرک صنعتی ایران و چین و ایجاد منطقه آزاد جاسک اشاره کرد.
صنایع فولاد، آلومینیوم، منیزیم، نیروگاهی و کشتی‌سازی از دیگر صنایع مهم پیش‌بینی‌شده برای مناطق ویژه اقتصادی و صنعتی جاسک در استان هرمزگان است که می‌تواند در کنار گسترش صنعت توریسم و افزایش ظرفیت‌های شیلاتی، کشاورزی و دامداری با ایجاد توسعه و اشتغال پایدار به محرومیت‌زدایی و افزایش سطح امنیت اجتماعی و رفاه خانوار در این منطقه و استان‌های همجوار منجر شود. ضمن اینکه با توجه به هدف‌گذاری‌های انجام‌شده برای توسعه منطقه مکران و جاسک از 8 /1 میلیارددلاری که برای طرح راهبردی انتقال نفت گوره به جاسک در نظر گرفته شده ۷۰۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری در منطقه جاسک انجام می‌شود. افزون بر این با ساخت دو پالایشگاه در جاسک موافقت شده و پس از آن توسعه پتروشیمی و انتقال گاز در دستور کار قرار دارد تا بتوانیم چهره این منطقه را تغییر دهیم.
طرح انتقال نفت خام گوره به جاسک، طرحی در ابعاد ملی و به گواه فعالان و متولیان نمادی از خودکفایی و تکیه بر توانمندی‌های داخلی است. طبق آمارهای اعلام‌شده نزدیک به ۹۰ درصد کالاهای مورد نیاز این طرح از داخل کشور تامین می‌شود. نقش شرکت‌هایی مانند فولاد مبارکه که در مسیر رشد این پروژه مهم گام برداشته‌اند تا چه اندازه تاثیرگذار بوده است؟
ابتدای اجرای طرح به دلیل مسائلی که در بحث تامین ورق وجود داشت، شاهد تاخیر در انجام کار بودیم، اما خوشبختانه اکنون روند اجرای طرح به‌خوبی در حال پیشرفت است و عزم جدی وجود دارد تا به‌موقع و بر اساس برنامه زمان‌بندی طرح به پایان رسیده و شاهد شکوفایی اقتصاد این منطقه باشیم. در پروژه خط لوله نفتی گوره به جاسک، حدود ۵۰۰ میلیون یورو قرارداد تامین لوله و حدود ۴۸ میلیون یورو مربوط به ساخت پمپ‌های انتقال می‌شود که از کارخانه‌های داخلی و با تکیه بر توان داخلی در حال تامین است. این در حالی است که پیش از این لوله‌های API سرویس ترش از شرکت‌های اروپایی، چینی یا کره‌ای تامین می‌شد، اما برای نخستین‌بار در یک مقیاس بزرگ با استفاده از توان داخلی و فعالیت همزمان چند کارخانه فولادسازی و لوله‌سازی ایرانی تامین می‌شود که جای افتخار است.
در ایجاد زنجیره تولید لوله NACE، تبدیل تختال به ورق و سپس لوله که برای نخستین‌بار اتفاق افتاده است، شرکت فولاد مبارکه اصفهان، شرکت فولاد اکسین خوزستان، لوله‌سازی اهواز، لوله‌سازی ماهشهر و لوله‌سازی صفا فعالیت می‌کنند. فولاد مبارکه برای نخستین‌بار تختال مورد نیاز این ورق و شرکت فولاد اکسین خوزستان نیز برای نخستین‌بار چنین ورق‌های عریضی را پس از تلاش‌های بسیار ساختند که این موضوع نشان می‌دهد شرکت‌های ایرانی در ساخت، تولید و تامین تجهیزات صنعتی چقدر توانمند هستند. باید اذعان کرد که در سال گذشته با تلاش مدیران و کارکنان صنعت نفت و همکاری سازندگان و پیمانکاران، توفیقات چشمگیری در اجرای این طرح حاصل شد و تلاشگران عرصه صنعت توانستند برای اولین‌بار با بومی‌سازی و تولید ورق عریض فولادی سازگار با نفت اسیدی، تحریم‌های ظالمانه علیه کشور و صنعت نفت را بی‌اثر کنند و مشکل تامین لوله مورد نیاز برای این طرح را رفع کنند. در این طرح حلقه اول از طریق شرکت فولاد مبارکه تولید می‌شود و در حلقه دوم ورق مورد نیاز توسط شرکت فولاد اکسین تولید خواهد شد و سپس لوله‌سازان داخلی این ورق‌ها را به لوله تبدیل می‌کنند. موفقیت این طرح براساس زمان‌بندی به راندمان و کارکرد شرکت فولاد اکسین بستگی دارد. این شرکت تاکنون نهایت تلاش خود را برای پیشبرد اهداف طرح انجام داده و توانسته است تعهد تولید ۳۵ هزار تن ورق عریض در ماه را عملی کند. تاکنون حدود ۳۰۰ کیلومتر لوله تولید شده است، همچنین جوشکاری این لوله‌ها نیز در حال انجام است و روند کار ادامه دارد.
در بخش مخازن چه فعالیت‌هایی در دستور کار است؟ آیا در بخش احداث مخازن هم شرکت‌های داخلی نقش موثری ایفا کرده‌اند؟
در بخش ساخت مخازن نیز، احداث مخازن ذخیره‌سازی نفت خام از سوی یک پیمانکار داخلی در حال انجام است. این پروژه در چارچوب B.O.T انجام می‌شود، به این‌صورت که سرمایه‌گذار برای طرح انتخاب و پس از احداث آن در طول یک دوره سه‌ساله، به‌مدت ۱۵ سال این مخازن به شرکت ملی نفت ایران اجاره داده شود. مالکیت مخازن پس از ۱۵ سال بدون هزینه به شرکت ملی نفت ایران منتقل می‌شود. افزون بر این، قراردادهای ساخت ۵۰ پمپ موردنیاز طرح راهبردی انتقال نفت خام گوره-جاسک با ارزش تقریبی ۴۸ میلیون یورو بین شرکت مهندسی و توسعه نفت و شرکت‌های پمپ‌های صنعتی ایران، پمپیران و پتکو امضا شده است. این قراردادها با شرکت پمپ‌های صنعتی ایران به ارزش تقریبی ۱۹ میلیون یورو و با هدف ساخت و خدمات پشتیبانی ۲۰ دستگاه الکتروپمپ، با شرکت پمپیران به ارزش تقریبی ۱۹ میلیون یورو و با هدف ساخت و خدمات پشتیبانی ۲۰ دستگاه الکتروپمپ و با شرکت پتکو به ارزش تقریبی ۱۰ میلیون یورو با هدف ساخت و خدمات پشتیبانی ۱۰ دستگاه الکتروپمپ امضا شده است. هم‌اکنون پمپ‌ها در حال ساخت هستند و ۱۵ پیمانکار اجرایی در بخش‌های مختلف در پهنه هزار کیلومتری اجرای این طرح مشغول به کارند. با کاهش هزار کیلومتری مسیر حمل و بارگیری نفت ایران از طریق نفتکش‌های پهن‌پیکر، ضمن تمرکززدایی از پایانه‌های صادراتی و کاهش ریسک ژئوپولتیک صادرات نفت ایران از تنگه هرمز، شاهد کاهش قابل‌ملاحظه هزینه‌های حمل نیز خواهیم بود. افزون بر این، طرح انتقال نفت خام از گوره به جاسک با ایجاد فرصت‌های جدید شغلی در استان هرمزگان و استان‌های همجوار آن شامل کرمان، سیستان و بلوچستان، بوشهر و فارس، بازار کار مناسبی را برای صنایع مختلف نظیر فولاد، پمپ‌سازی، لوله‌سازی، پیمانکاران نفت و گاز و دیگر سازندگان تجهیزات داخلی فراهم می‌کند.
یکی از مباحثی که در رابطه با پروژه گوره- جاسک مطرح است موضوع اشتغال‌زایی در سواحل مکران است. این مهم با چه سازوکارهایی قرار است عملیاتی شود؟
یکی از اهداف پروژه، توسعه سواحل مکران و ایجاد اشتغال در استان هرمزگان است، چراکه با این خط لوله، نه فقط پایانه جدید جاسک فعال می‌شود و برای آن منطقه اشتغال به همراه می‌آورد، بلکه صنایع تکمیلی مانند پتروشیمی‌ها و پتروپالایشگاه‌ها نیز قرار است در این مسیر توسعه یابند و یکی از اهداف این خط لوله تامین خوراک واحدهای پایین‌دستی است. هرکدام از این واحدها می‌تواند تعدادی از بومیان منطقه را مشغول به کار کند و با خود امنیت اقتصادی و آبادانی سواحل مکران و به‌طورکلی امنیت ملی به همراه بیاورد. این خط لوله یک محور و کانون توسعه در سواحل دریای عمان ایجاد خواهد کرد. از سوی دیگر ساخت خط لوله گوره-جاسک نه‌تنها مزایای بین‌المللی بلکه اهمیت داخلی نیز دارد که نباید از آن غافل شد. شاید وابستگی به تنگه هرمز بیش از هر کشوری برای عراق و کویت وجود داشته باشد. عربستان نیز برای مقاصد شرقی خود از این مسیر تردد دارد. ایران نیز به‌صورت استراتژیک باید اقدامی برای کاهش وابستگی خود به گلوگاه تنگه هرمز می‌کرد و از این نظر ساخت این خط لوله و مخازن ذخیره‌سازی اهمیت دارد، اما شاید مباحث داخلی ساخت این خط از مسائل خارجی نیز مهم‌تر باشد. خط لوله گوره به جاسک مانند خط لوله صلح برای ایران منفعت‌هایی خواهد داشت. حتی اگر صادرات نفت مانند شرایط عادی نباشد. در خط لوله صلح، پاکستانی‌ها بدعهدی کردند و به خاطر حفظ منافع خود در معاشرت با آمریکا از تکمیل خط لوله و واردات گاز ایران خودداری کردند، اما ساخت این خط در ایران فرصتی ایجاد کرد تا به مردم محروم سیستان و بلوچستان و کارخانه‌ها و نیروگاه‌های این استان گاز داده شود. این موضوع برای کشور نیز منافع اقتصادی و سیاسی داشت. حالا هم خط لوله گوره-جاسک می‌تواند با وجود تحریم‌های نفتی، برای مردم هرمزگان شغل ایجاد کند و مطابق با برنامه‌های کلان کشور، توسعه را به سواحل ببرد و تعادل جمعیتی را رقم بزند. این نفت خام می‌تواند از آنجا به بازارهای نزدیک نیز فرستاده شود و بازارسازی هم رقم بخورد، اما کلید خوردن توسعه اقتصادی در پالایشگاه‌ها و صنایع وابسته به نفت و سوخت شاید مهم‌ترین دستاورد این خط لوله باشد. از نظر امنیتی نیز توسعه در کناره‌های دریا می‌تواند برای کشور دستاورد به همراه بیاورد. بنابراین نباید از مزایای این طرح برای طبقه محروم آن منطقه و همین‌طور ایجاد امنیت اقتصادی و سیاسی با توسعه مکران غافل شد. شاید تنگه هرمز هرگز بسته نشود و جنگی نیز در خلیج فارس شکل نگیرد، اما ایران می‌تواند با این فرصت صادراتی اقتصاد کشور را به موقعیت و جایگاه بهتری سوق دهد.
به نظر شما برای فراهم کردن توسعه و شتاب بخشیدن به اجرای پروژه‌های بزرگی مانند انتقال نفت گوره به جاسک، چه عواملی باید مورد توجه قرار گیرند؟
هر چند طی سال گذشته فشارهای زیادی از طریق تحریم‌های ظالمانه و یکجانبه آمریکا تحمیل و کار در بخشی از عرصه‌ها سخت شد اما خوشبختانه مجموعه تلاش‌ها و اقدام‌های شرکت متن و سایر مجموعه‌ها و شرکت‌ها در راستای ارتقای توانمندی داخلی نتیجه‌بخش بوده به‌طوری که اثر تحریم‌ها را به حداقل و بعضاً به صفر رسانده است. حمایت از صنعتگران داخلی در سالی که به نام جهش تولید مزین شده است، باید روند افزایشی داشته باشد چرا که جهش به معنای پیشرفت و ارتقا به پله‌های بالاتر است یعنی اگر سال قبل بسترها و زیرساخت‌ها ارتقا و به‌کارگیری تولید داخل شکل گرفته، امسال باید بتوانیم خیلی راحت‌تر این ظرفیت‌ها را به کار گیریم. اجرای طرح ملی انتقال نفت خام از گوره به جاسک عرصه نمایش توانمندی‌های داخلی است. شرکت متن افزون بر اینکه به ظرفیت‌سازی و توانمندی داخلی باور دارد، بر این امر که این توانمندی‌ها از کیفیت لازم هم برخوردار باشد، تاکید دارد از این‌رو ارزیابی کیفی شرکت‌ها و ظرفیت‌های داخلی با دقت کامل و پایش مستمر انجام شده است.
