سیاه یا خاکستری

یکی از موضوعاتی که به نوعی می‌توان آن را اقتصادی دانست اما به شدت در کشور ما سیاسی شده و بر اساس آن دوقطبی موافقان و مخالفان سرسخت در گرداگرد آن شکل گرفته بحث پیوستن یا نپیوستن به FATF است. مسلماً اگر پیگیر مسائل کشور باشید استدلال هر دو طرف قضیه را شنیده‌اید که هر کدام دلایلی را برای نظرات خود می‌آورند. با این حال روسای بانک مرکزی و نیز وزرای اقتصاد در چند سال اخیر موافق پیوستن به آن هستند. در واقع FATF یا همان گروه ویژه اقدام مالی که یک سازمان بین دولتی است و تقریباً تمام کشورهای جهان به جز کشور کره شمالی با آن همکاری می‌کند در اواخر مهرماه سال جاری ضرب‌الاجلی را به ایران داد که در صورتی که لوایح مورد نظر آنها توسط ایران (در اینجا مجمع تشخیص مصلحت) تا زمان برگزاری اجلاس بعدی آن تصویب نشود، ایران مجدداً در لیست سیاه این گروه و در کنار کره شمالی خواهد نشست.

از 27 بهمن‌ماه اجلاس گروه اقدام مالی در پاریس آغاز به کار کرد و از جمله محورهای این اجلاس شش‌روزه، ارزیابی اقدامات مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم ایران و سه کشور دیگر است. احتمالاً زمانی که در حال مطالعه این پرونده هستید رای گروه ویژه اقدام مالی در رابطه با ایران صادر شده است. با توجه به عدم تصویب لوایح مربوط به FATF در مجمع تشخیص مصلحت احتمال اینکه کشور از وضعیت فعلی به وضعیت سفید یا کشورهای همکاری‌کننده با این نهاد درآید غیرممکن است و تنها دو احتمال می‌ماند. اول آنکه مهلت مجددی به ایران برای تصویب لوایح مورد نظر این گروه داده شود و در نتیجه کشور همچنان در لیست خاکستری بماند و تعلیق ایران از لیست سیاه ادامه یابد یا همان‌طور که از قبل وعده داده شده بود ایران به لیست سیاه این گروه در کنار کره شمالی بازگردد. هر کدام از این حالت‌ها تاثیراتی را بر اقتصاد ایران می‌گذارد که در این زمینه نیاز به بررسی بازارها وجود دارد.

سناریوی اول؛ ادامه تعلیق ایران از لیست سیاه: شاید بسیاری از افراد در هر دو دسته موافقان و مخالفان این لوایح دوست داشته باشند که سناریوی اول پیش آید چراکه هر دو گروه از تبعات ورود مجدد ایران به لیست سیاه بیمناک‌اند. موافقان چون این تبعات را می‌دانند و مخالفان چون ابعاد آن را نمی‌دانند و نگران‌اند مانند وعده‌های قبلی آنان در رابطه با بی‌اثر بودن تحریم‌ها بر اقتصاد کشور و کاغذ پاره بودن آن مجدداً تکرار نشود. با این حال در صورتی که این سناریو اتفاق بیفتد احتمالاً اندکی آرامش به بازارها به‌خصوص بازار ارز وارد می‌شود و افزایش‌های این چند وقت در این بازار روند معکوس به خود خواهد گرفت. بازار طلا و سکه که روند افزایشی آن در هفته‌های اخیر بابت افزایش قیمت دلار بوده تا تغییر اونس جهانی نیز در صورت نوسان اونس جهانی در همین محدوده به قیمت‌های سابق بازخواهد گشت. بازار سهام همچنان در مدار رونق خواهد بود و التهابات بازار مسکن که از بابت افزایش قیمت دلار بوده روند آرام‌تری خواهد یافت. در مجموع می‌توان گفت احتمالاً بازارها به این اقدام روی خوش نشان دهند و التهابات آن فروکش کند.

سناریوی دوم؛ ورود ایران به لیست سیاه: نمی‌دانم روزهای پیش و پس از بازگشت مجدد تحریم‌های آمریکا در 13 آبان سال گذشته را به خاطر دارید یا خیر، هر چقدر بازارها پیش از بازگشت مجدد تحریم‌های آمریکا ملتهب بود در روز 13 آبان و پس از آن به نسبت روزهای آرام‌تری برای بازارها به‌خصوص بازار ارز بود. استدلالی که در آن زمان مطرح شد این بود که مردم و آحاد اقتصادی با توجه به شرایط کشور و انتظارات برگرفته از آن قیمت‌ها را پیش از بازگشت مجدد تحریم‌های آمریکا تعدیل و حتی بدترین سناریوها را در ذهن خود تحلیل کردند و در نتیجه قیمت در روزهای پیش از 13 آبان سال 1397 بر اساس بدترین سناریوهای در نظر گرفته‌شده برای اقتصاد ایران بوده است و بعد از 13 آبان دیگر انتظار بدتر شدن اوضاع و تعدیل دوباره قیمت‌ها بر اساس شرایط جدید وجود نداشت. همچنین از سوی دیگر بسیاری از افرادی که قصد خرید ارز یا دلار را بابت هر زمینه‌ای چه سفته‌بازی و چه معاملاتی داشتند در بازار پرهیجان پیش از 13 آبان وارد شده و خرید خود را انجام داده بودند تا مبادا پس از تاریخ ذکرشده با افزایش شدید قیمت‌ها روبه‌رو شوند و در نتیجه پس از خروج آمریکا از برجام تقاضای موثر چندانی برای خرید دلار وجود نداشت و در مجموع بازارها روزهای آرامی را پشت سر گذاشتند. در واقع فعالان اقتصادی در بازار ایران شرایط و سناریوها را پیش از اتفاقات بررسی می‌کنند و بر اساس آن قیمت‌ها را تعدیل می‌کنند نه مانند سایر کشورها که بر اساس اعلام آمار مراجع رسمی آن کشورها قیمت‌ها افزایش یا کاهش پیدا کند. البته تجربه دور قبلی تحریم‌ها نیز به کمک بسیاری از افراد برای شکل‌دهی و جهت‌دهی انتظارات آمده است. در حال حاضر نیز در روزهای گذشته بازار ارز افزایشی بوده و قیمت‌ها پیش از مشخص شدن خروج ایران افزایش یافته است. اگر انتظارات شکل‌گرفته در بازارها پیش‌بینی دقیقی از شرایط کشور پس از ورود مجدد به لیست سیاه داشته باشند احتمال دارد در روزهای پس از آن بازارها ثبات نسبی داشته باشند و در نتیجه روزهای آرامی را پشت سر بگذارند. همچنین برخی نیز می‌گویند تحریم‌های کنونی آمریکا آنقدر کامل است که اتفاقات بعدی نظیر اضافه شدن ایران به لیست سیاه تاثیر چندانی بر اقتصاد ایران نمی‌گذارد.

اگر صحبت‌های فوق حالت خوش‌بینانه سناریوی دوم باشد می‌توان حالت بدبینانه‌ای نیز برای آن متصور شد. یعنی ممکن است خبررسانی و حساسیت جامعه نسبت به ورود مجدد ایران به لیست سیاه FATF به دلیل سایر اتفاقاتی که در ماه‌های اخیر در کشور افتاده است چندان سریع نبوده و برخلاف بحث بازگشت تحریم‌ها که از مدت‌ها قبل همه قطعی بودن آن را می‌دانستند این‌بار به دلیل عدم قطعیت و نیز موضوعات گوناگون دیگر فرصت بررسی نداشته باشد. در نتیجه اعلام خبر ورود مجدد ایران به لیست سیاه شوک مجددی به بازارها وارد می‌آید. در کنار آن بازار منتظر خواهد بود که ببیند کشورهای به اصطلاح دوست ما چه اقداماتی را انجام خواهند داد و آیا آنان نیز با جامعه جهانی همسو خواهند شد یا روزنه‌هایی را بازخواهند گذاشت و بر اساس آن تحرکات خود را آغاز کنند. در حال حاضر مراودات تجاری ما به چند کشور محدود شده و در این زمینه شاید از همه مهم‌تر واکنش چین نسبت به ورود ایران به لیست سیاه باشد چراکه بزرگ‌ترین صادرکننده و واردکننده کشور و نیز خریدار نفت ایران این کشور است. اگر فشارهای این کشور به ایرانیان افزایش یابد یا مراودات بانکی خود را با کشور کاهش دهد مطمئناً تاثیر زیادی بر کشور خواهد گذاشت.

در این زمینه بازار دلار و ارز به همراه طلا و سکه سریع‌تر از سایر بازارها واکنش نشان خواهند داد و روند افزایشی خود را بر اساس میزان فشارهای وارده بر کشور افزایش می‌دهند. بازار مسکن هم نشان داده از آنجا که قیمت مصالح به قیمت دلار وابسته است احتمالاً افزایش قیمت البته با حرکتی آهسته‌تر نسبت به بازار دلار در این بازار رخ خواهد داد. بازار خودرو نیز احتمالاً از ورود کشور به لیست سیاه در امان نخواهد ماند و شرکت‌های تولیدکننده داخلی برای خرید قطعات خود دچار مشکل می‌شوند که در نتیجه با افزایش قیمت خودرو مواجه خواهیم شد. در رابطه با بازار بورس یک دوگانگی وجود دارد. در دوره‌های گذشته با افزایش قیمت ارز و دلار، معمولاً بورس نیز سبزپوش می‌شد چراکه بسیاری از شرکت‌های بزرگ بورسی صادرات‌محور هستند و افزایش قیمت ارز باعث بهبود وضعیت آنان می‌شد اما در دوره کنونی اگر به دلیل قرار گرفتن ایران در لیست سیاه گروه مالی عملاً تجارت و صادرات با مشکل مواجه شود در نتیجه ممکن است تاثیر منفی بر روی بورس بگذارد. البته بازار بورس در کشور ما بازاری برای مقابله با تورم است که نقدینگی برای کاهش ارزش پول به آن هجوم می‌آورد، در نتیجه همانند گذشته بازار سهام روند مثبت خود را ادامه خواهد داد و تنها ممکن است اثر روانی این اقدام برای چند روز بورس را تحت تاثیر قرار دهد.

در مجموع می‌توان گفت بسیاری از مسوولان اقتصادی کشور نسبت به ورود ایران به لیست سیاه گروه اقدام مالی از قبل هشدار داده بودند. از سوی دیگر اینکه کشور وارد لیست سیاه شود نیز بسیار محتمل است. انتظارات که عامل اصلی نوسانات در بازارهاست در این شرایط منتظر واکنش کشورهای دوست ایران نسبت به وضعیت جدید است. باید منتظر ماند و دید که کدام‌یک از این اتفاقات رخ خواهد داد.