غم نان

  آیسان تنها: نان هم می‌تواند به کالایی سیاسی و حساس برای اکثریت جامعه تبدیل شود. آن‌گونه که بررسی‌ها نشان می‌دهد «دردسترس بودن» و «قیمت» نان برای دست‌کم هفت دهک جامعه مهم است، هرچند همه اقشار جامعه نان را به عنوان معیاری برای سنجش توانایی نظام حکمرانی می‌دانند.

سیاستگذاری در حوزه نان سال‌هاست که مورد انتقاد است. هم درباره نحوه یارانه‌ای که دولت در پروسه تولید نان تخصیص می‌دهد و هم از بابت مداخله در قیمت که نتایجی از قبیل تنزل کیفیت نان و بالا بودن هدررفت نان در کشور به همراه داشته است. این در حالی است که وضعیت «اقتصاد نان» هم به گونه‌ای است که از ابتدا تا انتهای زنجیره تامین نان نارضایتی وجود دارد. از کشاورز، دولت و نانوا گرفته تا مصرف‌کننده. این نارضایتی‌ها هم در راهبرد غلط و خطای سیاستگذاری است.

راهبرد غلط این است که دولت‌ها فکر می‌کنند باید کالاهای مورد نیاز آحاد جامعه را به صورت رایگان یا با قیمت ارزان به دست آنها برسانند. نتیجه سیاستگذاری‌هایی که در این حوزه صورت می‌گیرد این می‌شود که از صدر تا ذیل زنجیره اقتصاد نان معیوب می‌شود. اراده دولت بر قیمت‌گذاری نان، نخستین گام در انهدام این چرخه است. از سوی دیگر قیمت پایین نان دولتی و یارانه‌ای، باعث شده کیفیت نان کاهش یابد و این کالای ارزشمند، مورد تبذیر و اتلاف قرار گیرد. همچنین خرید تضمینی گندم و فروش آرد یارانه‌ای سبب تحمیل بار مالی به دولت، ایجاد رانت به واسطه سیاست‌های توزیعی، ایجاد تورم و در نهایت کاهش رفاه خانوار می‌شود.

به‌طور کلی مساله کشت گندم و تولید نان، از یک طرف به دلیل اهمیت آن در امنیت غذایی کل جامعه و از طرف دیگر به علت سهم بالای کشت گندم و نقش آن در اشتغال و اقتصاد بخش کشاورزی، به‌طور خاص مورد توجه دولت‌ها بوده است. بدیهی است که کشت گندم و تولید نان موضوعی حائز اهمیت است ولی با این حال باید تاکید کرد که سیاست‌های نادرست دولت‌ها در این حوزه، مساله نان را از یک مساله بخشی به یک معضل اقتصاد کلان تبدیل کرده است. مساله‌ای که تاکنون لاینحل مانده و اکنون نیز مشخص نیست که دولت قادر به حل آن باشد. حالا که اقتصاد ایران درگیر کسری بودجه شدید است سیاستگذاری‌هایی که پیشتر چون خشت کج نهاده شده‌اند اقتصاد را درگیر مشکلات شدیدتری می‌کنند. حالا که تورم فزاینده دورقمی نیز دست‌وبال سیاستگذار را بسته و حتی اگر عزمی داشته باشد هم معلوم نیست که لزوماً با اخذ سیاست‌های درست پرهزینه، موفقیت حاصل کند.