احیای جاده ابریشم

  محمد ناظری: برنامه، قرارداد راهبردی، سند، موافقت‌نامه و... انواع عناوین توافقی است که ظاهراً بخش عمده‌ای از آن میان ایران و چین نهایی شده است اما آنقدر ابهام درباره آن وجود دارد که حتی هنوز یک اسم رسمی فارسی ندارد. ریشه این قرارداد را می‌توان در طرح «راه ابریشم جدید» دانست که در این طرح چین نیاز به همکاری کشورهایی دارد که بر سر این پروژه عظیم قرار دارند یکی از کشورهای مهم درگیر ایران است که حالا ظاهراً توافقاتی میان این دو کشور هم صورت گرفته است. با وجود تمام ابهامات جدا از عناوین فرعی و کلی، آنچه از محتوای اصلی قرارداد می‌توان پی برد این است که قرار است طبق این توافق، چین خرید نفت از ایران را افزایش دهد و منابع این امر را به صورت صادرات کالا و همچنین نقد و در قالب یوآن پرداخت کند و امتیازاتی انحصاری هم بگیرد. هرچند صحبت از این قرارداد در سال‌های گذشته هم مطرح شده بود و ما در شماره 326 هفته‌نامه تجارت فردا هم به تحلیل این موضوع پرداختیم اما تایید این سند در اولین جلسه هیات دولت در سال 1399 با واکنش‌های زیادی همراه بود. اولین واکنش تند هم از سوی محمود احمدی‌نژاد و پس از چند روز از انتشار خبر تایید سند صورت گرفت. رئیس‌جمهور سابق ایران در واکنش نسبت به قراردادی که «مخفیانه با طرف‌های خارجی منعقد شود و برخلاف منافع کشور و ملت باشد» هشدار داد. این واکنش سرآغاز انتقادات شدید برخی نیروهای اصلاح‌طلب، نمایندگان مجلس و کاربران فضای مجازی شد. انتقادات صورت‌گرفته را می‌توان در دسته‌های مختلفی جای داد اما به‌طور کلی سه دسته برجسته وجود دارد. دسته اول معتقدند در اوضاع فعلی، چین دست برتر را خواهد داشت و با توجه به اخبار تاییدنشده در مورد حضور نیروهای چینی برای نظارت بر برخی پروژه‌ها زیر سلطه اقتصادی و سیاسی چین خواهیم رفت. دسته دوم عموماً نگاه مثبتی به چین و شرق ندارند. صادق زیباکلام با انتقاد از این قرارداد می‌نویسد: «برخلاف بسیاری از مسوولانمان که مرید و سرسپرده روس‌ها و چینی‌ها شده‌اند، ایرانیان تحصیل‌کرده‌تر نه به چین و نه به روسیه اعتمادی ندارند.» اعتراض افرادی مثل علی مطهری به کشتار مسلمانان اویغور چین را هم می‌توان در همین دسته قرار داد. همچنین بازنشر اخبار اقدامات منسوب به چینی‌ها مانند صید گسترده آبزیان ایرانی در جنوب توسط چینی‌ها در این دسته از انتقادات جای می‌گیرد. اما دسته سوم اصولاً مشکل را در داخل می‌دانند و معتقدند در شرایطی که مسوولان منابع را به راحتی تلف می‌کنند یک قرارداد بلندمدت تنها به بدهکار شدن ایران به چین خواهد انجامید. از طرف دیگر موافقان، این قرارداد را در راستای مقابله با غرب و برطرف کردن مشکلات اقتصادی کشور در شرایط تحریم می‌دانند. حالا و در شرایطی که انتشار نسخه اولیه سند همکاری 25ساله ایران و چین، موافقان و مخالفان را به صف‌آرایی واداشته، دولت به شدت از این سند دفاع می‌کند. در این پرونده می‌خواهیم بررسی کنیم که این سند چقدر مهم است و آیا واقعاً باید نگران ابعاد آن باشیم یا خیر؟