استقلال اقتصاد از نفت

  معین حسین‌پور: در فصل قبلی تحریم، لزوم قطع وابستگی اقتصاد ایران به نفت بر همگان روشن شد. اما همین که تحریم‌ها رفع و شیر نفت بار دیگر باز شد، لذت ارتزاق نفتی، ترکش را سخت کرد. علاوه بر این هنگام وفور درآمدهای نفتی، هزینه‌های اضافی و تعهداتی برای دولت به وجود آمد که هنگام کاهش درآمدهای نفتی نیز قابل حذف نیستند. اکنون که اقتصاد ایران در فصل جدید تحریم‌ها به سر می‌برد، لاجرم بار دیگر کمبود درآمد نفتی موجب شده تا بحث کاهش وابستگی به نفت جدی شود. مرکز پژوهش‌ها اخیراً در گزارشی به بررسی اقتصاد بدون نفت پرداخت. علاوه بر این محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه از کاهش وابستگی بودجه به نفت به میزان دوسوم، سخن گفت. نوبخت اعلام کرد از 148 هزار میلیارد تومان میزان وابستگی نفتی، تلاش شده تا تنها یک‌سوم در بودجه گنجانده شود و مابقی از بودجه خارج شود. البته این در حالی است که دولت در بودجه 98، تنها 14 میلیارد دلار برای واردات کالاهای اساسی باید اختصاص دهد، در نتیجه با توجه به نرخ 4200تومانی، نیاز به 8 /58 هزار میلیارد تومان منابع نفتی دارد که از رقم گفته‌شده رئیس سازمان برنامه و بودجه بیشتر است. یعنی اگر دولت بخواهد وابستگی نفتی بودجه را بکاهد، در درجه اول باید از تصمیم تخصیص دلار ارزان که نتیجه‌ای هم در جهت ثبات قیمت‌ها نداشته، صرف‌نظر کند. در همین راستا، سازمان برنامه و بودجه طرح اصلاحات ساختاری بودجه را منتشر کرد. طرحی که در پی فرمان رهبر انقلاب در آذر 97 دنبال شده است. در آن زمان، رهبری دستور دادند که نقشه راه و برنامه کلی اصلاح ساختار بودجه عمومی و کاهش کسری بودجه با افق دوساله تدوین و مصوب شورای عالی هماهنگی اقتصادی شود و بودجه 98 نیز در چارچوب این برنامه تنظیم شود. از همین رو، طرح سازمان برنامه و بودجه برای دو بازه کوتاه‌مدت و بلندمدت تهیه شده و حذف کسری بودجه ناشی از کاهش شدید درآمدهای نفتی در اثر تحریم را هدف گرفته است. در برد کوتاه‌مدت این طرح باید در سال 98، یکسری اصلاحات ساختاری را برای تصفیه اقتصاد از نفت انجام دهد. شاید مهم‌ترین اقدامی که در بازه کوتاه‌مدت در این برنامه دیده می‌شود، بازسازی ساختار صندوق توسعه ملی است. بر اساس نظر کارشناسان سازمان برنامه، نهاد ثبات‌سازی باید از درآمدهای نفتی محافظت کند تا با افزایش درآمدهای نفتی در آینده، بار دیگر اقتصاد ایران به بیماری هلندی دچار نشود که این نهاد ثابت‌ساز، صندوق توسعه ملی است. این کار از طریق اصلاح اساسنامه صندوق صورت می‌گیرد. طرح مذکور در میان‌مدت در نظر دارد با ایجاد درآمدهای پایدار از طریق اصلاح نظام مالیاتی و نظام فروش حامل‌های انرژی، کوچک‌سازی مخارج دولت و بخش عمومی و اجرای اصلاحات جهش کاهش کسری بودجه ساختاری، بودجه جاری را از درآمدهای نفتی مستقل کند. سازمان برنامه امیدوار است با توجه به فرمان صریح رهبری، اجماع حداکثری در اجرای اصلاحات ساختاری ایجاد شود، تا این‌بار، فشار زجرآور تحریم به شیرینی استقلال اقتصاد ایران از نفت بدل شود. در این پرونده ضمن بررسی اینکه میزان غلظت نفت در اقتصاد ایران چقدر است، چالش‌های اجرایی و ساختاری ترک اعتیاد نفتی، بررسی خواهد شد.