ذهنیت فساد

  هیرش سعیدیان: در آگوست ۲۰۱۵ مصاحبه رسانه‌ای معاون دادستان عمومی آقای جورما کالسک (Jorma Kalske) به پربیننده‌ترین برنامه تلویزیونی فنلاند تبدیل شد. او جزئیاتی از پرونده‌ای را فاش ساخت که در آن یک افسر دون‌پایه پلیس در شهر هلسینکی به نام Aarnio از یک باند مواد مخدر رشوه دریافت کرده بود، مطبوعات فنلاند آن را «محاکمه قرن» نامیدند. پرداخت رشوه گروه مخابراتی «TeliaSonera» در ازبکستان برای عقد یک قرارداد، به یک جنجال سیاسی و سریالی از استعفاهای دومینووار در سوئد انجامید. سوئد اصل دسترسی آزاد عمومی به اسناد رسمی را در سال ۱۷۶۶ تصویب کرد. هر دو این کشورها در گزارش ۲۰۱۸ سازمان بین‌المللی شفافیت جزو چهار کشور سالم و با کمترین فساد ممکن طبقه‌بندی شده‌اند. در این گزارش، ایران با هشت پله تنزل نسبت به سال قبل در جایگاه صد و سی و هشتم قرار دارد (در میان ۱۸۰ کشور). پاتریشیا موریرا مدیر این سازمان رشد اقتدارگرایی در برابر نهادهای مدنی را مهم‌ترین عامل تشدیدکننده فساد در جهان می‌داند. در ایران رخدادهایی همچون «هک سایت وزارت صمت، گم شدن دکل نفتی، جعل روستا برای تصرف اراضی،...» همواره ناظران و رسانه‌ها را متعجب کرده است. فساد مفهومی است که ممکن است در تمام ساختارها دیده شود. شاید دردناک‌ترین واقعیت در رابطه با فساد، لحظه‌ای است که «فرد جوان» به این واقعیت پی می‌برد که استعداد و سخت‌کوشی او معیار قضاوت درباره وی و بهره‌مندی‌اش از فرصت‌ها نیست. فساد در روابط دیوانسالاران حکومتی محدود نمی‌ماند و به روابط اجتماعی نیز تسری می‌یابد. محسن صفایی‌فراهانی می‌گوید: «آدم زرنگ در فرهنگ ایران کسی است که صف نمی‌ایستد و مالیات نمی‌دهد.» حداقل یک‌بار مسوولان ایران با مدیران این سازمان در سال ۹۱ دیدار کرده‌اند و از آنچه «روش ناصحیح سنجش میزان فساد و دریافت اطلاعات نادرست» خوانده‌اند انتقاد کرده‌اند. با این همه مطالعه‌ای که به سفارش فرهنگستان علوم صورت گرفت گزارش‌های سازمان شفافیت را «بسیار سهل‌گیرانه و خوش‌بینانه» برآورد کرد (خبرآنلاین /۱۳۹۳). به نظر می‌رسد یکی از مشکلات فساد مالی هزینه‌های کم آن باشد. تعهدمحوری و نه تخصص‌گرایی در انتخاب و گزینش مدیران در ایران منجر به کاهش تعهد در مدیریت شده است. کشورهای مختلف راهکارهای متفاوتی را برای مبارزه با فساد آزموده‌اند، چینی‌ها به جای توجه به راشی بر مرتشی تمرکز کرده‌اند. در چین در یک سلسله برنامه‌های منظم مقامات و خانواده‌های آنان به بازدید از بند زندانیان جرائم مالی برده می‌شوند. سنگاپوری‌ها، حقوق و مزایای بالای مدیران دولتی را با نظارت و مجازات شدید فساد ترکیب کرده‌اند. در ایران مدتی است که کشف و مجازات سلاطین خبرساز شده است. افلاطون در کتاب جمهوریت با بدبینی تمام به طبیعت فاسد تشکیلات سیاسی معترف است و به فیلسوفان توصیه می‌کند که «در پشت دیوارها سنگر بگیرند». با این همه ۲۵۰۰ سال تاریخ پس از او ثابت کرد که آنها که شجاعت در آویختن با فساد را دارند در تاریخ ماندگار بوده‌اند (کاوه، اسپارتاکوس و...). در ایران در نیم‌قرن اخیر دیده نشده که یک مدیر دولتی حاضر شود همچون روزنامه‌نگاران با قبول هزینه‌های این کار کنفرانس مطبوعاتی برگزار کند و فساد را افشا کند. به نظر می‌رسد که آنچه این میدان سخت نیاز دارد، بیش از هر چیز مردان و زنان شجاع و وطن‌دوست است.