جزیره سرگردانی1
چگونه «عدم قطعیت» به مساله اصلی اقتصاد ایران تبدیل شد؟
هجدهم فروردین‌ماه در اولین شماره «تجارت فردا» در سال 1397 از «شرایط ویژه» اقتصاد ایران نوشتیم؛ و از اینکه «انباشت این اندازه مساله سخت و بحرانی در کمتر زمان دیگری به طور همزمان وجود داشته است».
هادی چاوشی: هجدهم فروردین‌ماه در اولین شماره «تجارت فردا» در سال 1397 از «شرایط ویژه» اقتصاد ایران نوشتیم؛ و از اینکه «انباشت این اندازه مساله سخت و بحرانی در کمتر زمان دیگری به طور همزمان وجود داشته است».2 هجدهم فروردین‌ماه هنوز نمی‌دانستیم که دقیقاً یک ماه بعد، رئیس‌جمهور عجیب ایالات متحده ساز خروج از برجام و بازگرداندن تحریم‌های یک‌جانبه علیه ایران را کوک خواهد کرد تا شرایط را از آنچه بود، پیچیده‌تر کند.
ضرب‌الاجل سه‌ماهه دونالد ترامپ برای احیای بخش نخست تحریم‌ها این هفته در حالی فرامی‌رسد که اقتصاد ایران سخت گرفتار التهاب است. به طوری که عباس آخوندی می‌گوید: «اصلی‌ترین مساله در وضعیت موجود اقتصادی کشور، عدم قطعیت و ملتهب بودن شرایط است.» وزیر راه و شهرسازی تاکید دارد که این وضعیت از یک‌سو به شرایط موجود در حوزه سیاست بین‌الملل مرتبط است، اما در سوی دیگر ماجرا بخش عمده‌ای از مشکلات را ناشی از «نابسامانی در ساختار داخلی اقتصاد کشور» می‌داند. او درباره پیامدهای این شرایط نیز می‌گوید: «در وضعیت عدم قطعیت، امید در جامعه به‌شدت آسیب دیده و در ادامه آن، روابط اجتماعی و سیاسی تاثیر پذیرفته و اثرات منفی نیز بر حوزه اقتصادی ظاهر می‌شود» و نتیجه می‌گیرد: «باید اقداماتی در راستای کاهش ریسک‌ها انجام داد... افزایش امید به آینده نیز یکی دیگر از اقدامات مهم برای عبور از شرایط مبهم کنونی خواهد بود3».
برشمردن فهرست عدم قطعیت‌های موثر بر فضای امروز اقتصاد ایران کار دشواری نیست: از تحولات مربوط به تحریم‌ها گرفته تا تهدیدات مرتبط با اقدام نظامی آمریکا علیه ایران، از سیاستگذاری‌های متغیر و دردسرساز دولت در حوزه تجارت خارجی و ارز گرفته تا تغییرات لحظه‌ای قیمت طلا و ارز در بازار آزاد، از فشارهای خردکننده تعزیراتی و قیمت‌گذاری گرفته تا مشکلات نقل‌وانتقال پول و تامین مواد اولیه برای تولیدکنندگان... و البته این فهرست حالاحالاها جای ادامه دادن دارد. در چنین شرایطی است که حتی کسانی مثل محسن جلال‌پور، رئیس پیشین اتاق بازرگانی ایران، که همواره به خوشرویی و امیدواری شهره بوده، در کانال تلگرامی خود گزارش‌هایی ناامیدکننده از وضعیت کسب‌وکارش منتشر می‌کند و برای اندکی آرامش، سراغ «گل گاوزبان» می‌گیرد.4
تیتر یادداشت هجدهم فروردین‌ماه «تجارت فردا» این مصراع از سعدی شیرازی بود: «هنوز با همه دردم امید درمان است». عباس آخوندی هم می‌گوید هنوز امید هست و برای عبور از این شرایط دشوار، سه رویکرد اساسی را تجویز می‌کند: «پایبندی به قانون، وفاداری به اصول بازار و حفظ حقوق مالکیت.» اما شاید مساله این نباشد که راه نجاتی هست یا نه؛ مساله اصلی شاید این باشد که آیا این راه را انتخاب خواهیم کرد یا نه؟
