تازه‌نفس‌ها

محبوبه فکوری: فرش دستباف ایرانی را همچنان با نام ایران می‌شناسند. آنجا که با سرپنجه هنر بافندگانش، نقش‌هایی رقم می‌خورد که کم از تابلوی نقاشی ندارد و هنری واگویه می‌شود که قدمتش به تمدن هزاران ساله ایران برمی‌گردد. هنوز هم بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکایی به محض اینکه نام فرش دستباف را می‌شنوند، ناخودآگاه ذهنشان به سمت‌وسوی ایران می‌رود. بر اساس آمار اعلام‌شده از سوی گمرک جمهوری اسلامی ایران، در پایان سال 96 پس از چند سال، میزان صادرات فرش دستباف ایران به بالای 400 میلیون دلار رسید و در مجموع 12‌ماهه بیش از 424 میلیون دلار فرش دستباف با وزن نزدیک به پنج هزار و 400 تن به بازارهای هدف صادر شد. این میزان صادرات نسبت به سال 95 رشدی حدود 18‌درصدی را نشان می‌دهد و تداوم این روند افزایشی می‌تواند نویدبخش وضعیت بهتری برای این کالای ایرانی و صادرات مهم غیرنفتی کشور باشد. اما این تمام داستان نیست. نسل قدیم ساکنان اروپا و آمریکا، فرش دستباف را به نام ایران می‌شناسند و اکنون، نسل جدید اگر علاقه‌ای به فرش دستباف داشته باشند، ممکن است به سمت‌وسوی کشورهای دیگری بروند که در غیاب حضور ایران در بازارهای صادراتی، راه را برای خود باز کرده‌اند و شرایط را برای تثبیت خود در آن بازارها به‌شدت فراهم کرده‌اند؛ در حالی که بافندگان ایرانی همچنان منتظر حمایت‌های دولتی و سیاستگذاری مناسب برای تولید و در پله بعد صادرات هستند. اکنون هند به عنوان مهم‌ترین رقیب ایران در تولید و صادرات فرش دستباف، در دهه اخیر سایه به سایه ایران در بازارهای جهانی فرش دستباف حرکت کرده و با فاصله اندکی مترصد فرصتی است تا به صدر جدول صادرکنندگان فرش برسد و جایگاه ایران را از آن خود کند. فرصتی که در فاصله سال‌های 2010 تا 2016 میلادی که فرش ایرانی از سوی آمریکایی‌ها تحریم شد، به شکل بهینه در اختیار هندی‌ها قرار گرفت. در واقع، هندی‌ها بر‌خلاف ایران که واردات رسمی فرش دستباف از کشور دیگر ندارد، واردکننده این محصول هرچند اندک و سالانه نزدیک به دو میلیون دلار هستند و موانع گمرکی کمتری نسبت به کشور ما برای واردات فرش دارند؛ اگرچه مالیات بر واردات فرش به هند 28 درصد در نظر گرفته شده است. در عین حال، ایران به عنوان اولین صادرکننده فرش دستباف، به اصلی‌ترین رقیب خود هم صادرات دارد و از 269 هزار دلار در سال 2006 میلادی به 663 هزار دلار در سال 2015 میلادی رسیده است که می‌تواند اعداد بسیار بزرگ‌تر را هم تجربه کند؛ البته که صاحب‌نظران حوزه فرش دستباف ایران می‌گویند که بازرگانان فرش دستباف ایرانی برای دستیابی به این طاووس، باید جور هندوستان بکشند. نکته حائز اهمیت دیگر آن است که دولت هند در فرآیند تولید و تجارت فرش دستباف تقریباً هیچ‌کاره است و شاید بتوان گفت دولت هند تنها از دور، دستی بر آتش دارد و شورای توسعه صادرات فرش هند جایگزینی شایسته برای دولت است. این شورا بیش از 2500 عضو دارد و با بیش از 20 انجمن و تشکل مرتبط است. این شورا به 25 هزار واحد کسب‌وکار در سطح هند خدمات می‌دهد که تعامل با دولت، شرکت در نمایشگاه‌ها و تبلیغات آینده‌پژوهی را برای فرش هند انجام می‌دهد. این‌گونه است که هند رقیب فرش دستباف ایرانی در بازارهای صادراتی می‌شود.