مناقشه بی‌پایان

  مرضیه محمودی: سه سال از آخرین باری که دولت قیمت بنزین و دیگر حامل‌های انرژی را افزایش داد گذشته است. خیز دیگر دولت برای اصلاح قیمت حامل‌های انرژی در بودجه سال 97، به نتیجه نرسید و اعتراضات دی‌ماه سدی شد برای هر تغییر قیمتی. اما افزایش قیمت جهانی نفت از یک‌سو و افزایش قیمت ارز از سوی دیگر، موضوع اصلاح قیمت حامل‌های انرژی را مجدداً ضروری کرده است. سرانه مصرف نهایی انرژی ایران 7 /1 برابر متوسط مصرف جهانی است. آمارهای آژانس بین‌المللی انرژی نشان می‌دهد در سال 2016 ایران 8 /34 میلیارد دلار به پرداخت یارانه نفت و گاز و برق اختصاص داده و پس از چین، در جایگاه دوم پرداخت یارانه انرژی قرار دارد. محمدحسین رحمتی هم پژوهش دیگری انجام و نشان داده است بر اساس آمارهای صندوق بین‌المللی پول ایران از منظر نسبت یارانه پنهان انرژی به بودجه در رتبه اول جهان قرار دارد. پویا ناظران و جمعی از اقتصاددانان هم پژوهشی در خصوص اصلاح قیمت انرژی در ایران انجام داده‌اند که بر اساس آن می‌گوید اگر قیمت هر دلار 4800 تومان باشد -میانگین قیمت بازار آزاد و نرخ دولتی- ایران سالانه تنها برای بنزین 70 هزار میلیارد تومان یارانه می‌دهد و اگر دیگر حامل‌های انرژی مانند گازوئیل و گاز طبیعی را هم لحاظ کنیم این رقم به 200 هزار میلیارد تومان می‌رسد. یعنی رقمی پنج برابر رقم کل یارانه نقدی سالانه. رکوردهای ایران در مصرف انرژی، شدت مصرف انرژی و یارانه پرداخت‌شده به آن به تنهایی کافی است تا نشان دهد دولت و پس از آن مجلس باید به سمت اصلاح قیمت حامل‌های انرژی بروند. دولت در تلاش است تا با پرداخت یارانه انرژی و جلوگیری از افزایش قیمت‌ها، به نفع خانوارهای فقیر و کم‌درآمد عمل کند. اما موسسه آموزش و پژوهش در مدیریت و برنامه‌ریزی زیر نظر مسعود نیلی، مشاور اقتصادی رئیس‌جمهور پژوهشی درباره قیمت‌گذاری انرژی در ایران انجام داده که نشان می‌دهد تثبیت چهارساله قیمت حامل‌های انرژی به ویژه بنزین و گازوئیل نه‌تنها منجر به افزایش آلودگی شده بلکه فقر را گسترش داده و دست دولت را برای حمایت از اقشار آسیب‌پذیر بسته و سبب شده دولت نتواند پروژه‌های عمرانی خود را به پیش برد و رونق نسبی ایجاد کند. دولت در لایحه بودجه خیزی برای اصلاح قیمت‌ها برداشته بود و مجلس هم چراغ سبزی به افزایش قیمت نشان داده بود. اما ناگهان هر دو در موعد تصویب بودجه ماجرای اصلاح قیمت را فراموش کردند. نگرانی‌های پوپولیستی قطعاً مهم‌ترین عامل توقف این طرح است. این دو قطعاً نگران افزایش تورم‌اند. اما مطالعه‌ای که در موسسه نیاوران انجام شده می‌گوید مردم فهمیده‌اند قیمت‌ها ربطی به افزایش قیمت ارز یا انرژی ندارد، بهتر است دولت مقدمات واقعی‌سازی قیمت انرژی را فراهم کند. احتمالاً دولت و مجلس خاطره خوشی از اصلاح قیمت‌ها ندارند. کسی خاطره تلخ آن شبی که رئیس دولت دهم قیمت بنزین را آزاد کرد از یاد نبرده. شبی که مردم تا صبح در صف‌های بنزین ماندند تا برای آخرین بار هم که شده باک‌های خود را از بنزین ارزان پر کنند. اصلاح قیمت و حذف یارانه انرژی هم یکی از آرزوهای دست‌نیافتنی اقتصاد ایران شده. آرزویی دور که برخی از چهره‌ها نسخه‌هایی ساده برای آن می‌پیچند و می‌گویند اگر دولت اراده کند، تحقق این آرزو محال نیست. مانند طرح شناورسازی روزانه قیمت بنزین که پویا ناظران در صفحات بعدی این پرونده به تفصیل آن را شرح می‌دهد.