نقش سازنده
شاهین چراغی از جایگاه بورس کالا در عرضه محصولات فولادی و شفافیت بازار می‌گوید
شاهین چراغی می‌گوید: ما به رونق بورس‌های کالایی اعتقاد داریم و به همان سمت حرکت می‌کنیم و بازار را به سمتی می‌بریم که ایران هاب منطقه در حوزه فولاد شود. می‌توانیم بازار خوبی را در زمینه صادرات فولاد در منطقه با توجه به اینکه ساخت‌وساز در کشورهای اطراف ما بسیار بالاست داشته باشیم.
«با توجه به اینکه ایران در حال تبدیل شدن به قطب تولیدات فولاد است و در آینده شاهد این خواهیم بود که کشور ما هاب تولید فولاد در منطقه شود داشتن بورس کالایی که محصولات فلزی در آن معامله شود امر بسیار خوبی است و می‌تواند در آینده شفافیت بیشتر ایجاد کند.» این جملات را شاهین چراغی فعال بازار سرمایه پیرامون عرضه محصولات فولادی در بورس کالا می‌گوید. این چهره سرشناس بازار سرمایه معتقد است: «خوشبختانه بورس کالا عرضه کننده و خریدار را از مناقشات بر سر قیمت محافظت می‌کند. به‌خصوص در زمانی که بازار قیمت‌ها به هر دلیل مثل بالا رفتن نرخ ارز دستخوش تحول می‌شود و قیمت‌ها بالا می‌رفت، عملاً رانتی برای خریدار ایجاد می‌شد که مثلاً با یک خرید و معامله سنگین در حوزه فولاد دلال می‌توانست خود را بالا بکشد. اما خوشبختانه مکانیسم عرضه فولاد در بورس کالا طوری است که توزیع درستی بین خریداران انجام می‌شود.» در ادامه شرح این گفت‌وگو را می‌خوانید.
♦♦♦
چه عاملی در سال 1382 باعث شد تصمیم به ورود محصولات فولادی به بورس گرفته شود؟ اشکالات معاملات محصولات فولادی در بازار سنتی چه بود؟
سال 82 زمان خاصی در اقتصاد ایران در حوزه بورس‌های کالایی بود. از آنجا که دولت اصلاحات در حوزه توسعه در زمینه‌های مختلف کار کرده بود، به این جمع‌بندی رسیدند که باید در جنبه مکانیسم عرضه و توزیع محصولاتی که پایه فلزی دارند، تدابیری اندیشیده شود. در آن زمان مشکلات متفاوتی در رابطه با عرضه فولاد در بازار وجود داشت. همین امر باعث شده بود که رانتی در آن ساختار ایجاد شود که هرازچندگاهی نیز معضلاتی را به همراه داشت. مدیران بورس در آن مقطع دیدگاه توسعه داشتند و به‌رغم همه مخالفت‌هایی که در آن زمان وجود داشت اما با تدابیری در دولت زمینه عرضه فولاد در بازار سرمایه مطرح شد.
در این مسیر دلالان و برخی بازیگران صنعت فولاد اعتراض داشتند اما در مقابل تدابیری که سازمان بورس انجام داد به این جمع‌بندی رسیدند که بورس فلزات را برای شفاف‌سازی معاملات راه‌اندازی کنند. در کل دنیا فلسفه وجودی بورس‌های کالایی دو چیز بیشتر نیست. در جاهایی که عرضه و تقاضاهای بسیار زیادی وجود دارد، یعنی بازار در رقابت است عملاً بورس نماد و یک نقطه اثباتی را در نظر می‌گیرد که معاملات در آنجا صورت بگیرد.
یعنی تقاضاکنندگان یا عرضه‌کنندگان بسیار زیادی وجود دارد پس نیاز به ایجاد بورس الزامی است. زمان دیگر که بورس کارا می‌شود این است که ممکن است متقاضی‌های خرید بسیار زیاد باشند عرضه‌کننده محدود باشد. وجود بورس به ویژه بورس‌های کالایی در این دو شرایط باعث وجود شفافیت قیمتی در بازار می‌شود.
با این اوصاف مزایای معامله محصولات فولادی در بورس کالا برای طرف عرضه‌کننده و طرف متقاضی چیست؟
با توجه به اینکه ایران در حال تبدیل شدن به قطب تولید فولاد است و در آینده شاهد این خواهیم بود که کشور ما هاب تولید فولاد در منطقه خواهد شد داشتن بورس کالایی که محصولات فلزی در آن معامله شود امر بسیار خوبی است و می‌تواند در آینده شفافیت بیشتر ایجاد کند.
همان‌طور که گفتم بورس‌ها به این دلیل ایجاد می‌شوند که بتوانند بین خریدار و فروشنده به یک نقطه مشخصی بابت مچ کردن قیمت برسند و لزوماً شرایط نباید به گونه‌ای باشد که تعداد تولیدکننده‌ها یا خریداران زیادی در هر دو طرف بازی باشند. خیلی وقت‌ها می‌تواند تعداد عرضه‌کننده محدود باشد که همین امر باعث می‌شود عملاً بورس‌ها از تبانی قیمت جلوگیری کنند و البته این تنها ویژگی نیست و مزایای بورس‌های کالایی بسیار زیاد است.
ساز و کار عرضه محصولات فولاد چگونه است؟ کدام محصولات به عنوان تولیدات فولادی در بورس عرضه می‌شوند؟
محصولات فولادی که در بورس مورد معامله قرار می‌گیرند به سه گروه تقسیم‌بندی می‌شود. گروه نخست مواد اولیه‌ای است که تختال را شامل می‌شود. این محصول برای تولید ورق مورد استفاده قرار می‌گیرد. «بیلت» و «بلوم» نیز در این گروه قرار دارد که برای کارخانه‌های میلگرد استفاده می‌شوند. یعنی در مقطعی یک محصول در بورس کالا عرضه می‌شود که در کارخانه‌های فولادی مثل فولاد مبارکه به عنوان ماده اولیه برای تولید محصولی دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دسته دوم که به عنوان محصولات فلزی روی تابلو بورس عرضه می‌شوند مقاطع هستند که شاخص‌ترین آنها ذوب‌آهن است که در آنجا علاوه بر میلگرد، تیرآهن در سایزهای مختلف هم عرضه می‌شود. مابقی بازار در دسته سوم محصولات فولادی است که در بورس عرضه می‌شود. محصولات ورق یا فولاد‌‌های تخت در این گروه قرار می‌گیرد. این محصولات بیشتر توسط فولاد مبارکه و نیز چند شرکت دیگر تولید می‌شود. پروفیل‌سازها و کارخانه‌هایی که لوله تولید می‌کنند مشتریان این دست از محصولات هستند.
عرضه محصولات فولادی در بورس کالا در کمرنگ شدن رانت و واسطه‌گری چه اثری داشته است؟ آیا اکنون عرضه‌کنندگان، همان تولیدکنندگان فولاد هستند؟
با اینکه باید قبول کنیم بورس‌های ما جوان و به نوعی می‌توان گفت نو‌پا هستند اما به نظر من بورس کالا خیلی خوب عمل کرده است. هر‌چند شاید ما نمی‌توانیم تمام معضلات توزیع یک کالا و عملاً مکانیسمی را که در فروش سنتی در خیلی از شرکت‌ها وجود داشته یکباره از تاریخ اقتصاد کالایی خود حذف بکنیم اما بورس حرکتی رو به جلو دارد. می‌توان گفت نکات مثبت و منفی را در بورس‌ها شاهد بودیم و هستیم ولی نکات مثبت بسیار بیشتری وجود داشته و دارد. همین‌طور که به پیش می‌رویم شاهد کاستن از نکات منفی در عملکرد و اقدامات در مجموعه بورس هستیم. یعنی داریم به سمت تکامل و تکوین پیش می‌رویم. از سال 82 تا حالا که بورس فلزات و در ادامه بورس کالا متولد شدند، دستورالعمل، قوانین و مقررات و شکل‌های توزیع پررنگ‌تر شده است و اطمینان دارم که نقش بورس کالا پررنگ‌تر هم خواهد شد.
به ویژه اینکه ایران هاب تولید فولاد منطقه خواهد شد. این باعث می‌شود که ما عملاً سرمایه‌گذاری بیشتری روی بورس کالا انجام دهیم و همه این تلاش‌ها برای این است که به جهت داشتن سنگ‌آهن و منابع طبیعی در حوزه فولاد ما می‌توانیم یکی از بهترین کشورها در تولید فولاد باشیم و محصولات خود را به خیلی از کشورها صادر کنیم. من اعتقاد دارم بورس‌های کالایی می‌توانند خیلی در بازار تاثیرگذار باشند. در این بستر، هم تولیدکنندگان می‌توانند از پتانسیل خیلی خوب موجود استفاده کنند و هم خریدارها.
البته در این زمینه معضلات تحریم‌ها باعث شده ما نتوانیم از رینگ‌های صادراتی بورس کالا به‌رغم همه پتانسیل‌های موجود استفاده کنیم. ولی امیدوارم در تولیداتی که در حوزه فولاد انجام می‌شود و بازار خاص‌تری نسبت به محصولات پتروشیمی دارد، در زمینه صادرات بهره لازم را به نفع اقتصاد کشور ببریم. تولیدکنندگان هم به واقع به این موضوع علاقه دارند. زیرا خوب می‌دانند بورس‌های کالایی می‌توانند با شفاف‌سازی قیمت به بهبود فضای تولید و کسب‌وکار صنعت فولاد کمک کنند. بورس کالا باعث می‌شود همه بازار از یک قیمت تبعیت کنند. در بورس کالا با توجه به کشف قیمت پایه قیمت‌گذاری‌های انواع محصولات انجام می‌شود.
چگونه می‌توان شفافیت معاملات فولاد در بازار را ارتقا داد تا جلوی رانت‌های مختلف گرفته شود؟
در هر حال یکی از معضلاتی که ما در کشور داریم این است که بازار فولاد ما یک بازار کاملاً سنتی است و خیلی در این بازار با مکانیسم‌های به‌روز در بخش‌های توزیع و قیمت‌گذاری آشنا نیستند و متاسفانه هنوز بخش زیادی از بازار تحت نفوذ بازاریان، دلالان و کسانی است که به‌صورت سنتی کار می‌کنند. من فکر می‌کنم بورس کالا توانسته است بخشی از رسالتِ گذار از این بازار را به دوش بکشد.
به ویژه در خصوص محصولات کارخانه فولاد مبارکه شاهد پیشرفت بوده‌ایم. به سیستم و ساختار کارخانه فولاد مبارکه در توزیع محصول در بورس کالا دقت کنید. بخشی از نظم و انضباطی که در خود فولاد مبارکه و سیستم‌های آن وجود دارد به بورس کالا هم سرایت کرده است. فولاد مبارکه بر مبنای یک مکانیسم مشخص کالای خود را در بورس عرضه می‌کند.
قیمت در بورس کشف می‌شود بعد بر اساس این و با توجه به مکانیسم ثبت سفارش، مشتری ابعاد و ضخامت ورق‌هایش را انتخاب می‌کند. این اتفاقات خیلی شفاف است. قیمت پرمیوم مشخص است که بر اساس آن خریدار باید چقدر واریز کند، چه درصدی از چه سایزی می‌تواند خریداری کند و تمام اینها کاملاً شفاف و مشخص است تکلیف همه درباره قیمت‌گذاری محصولات فولاد مبارکه مشخص است.
تحویل فیزیکی محصولات با مشخصات خاص خود، عموماً به چه تاریخ و شکلی صورت می‌پذیرد؟
در ادامه مثال بالا در مورد فولاد مبارکه و عرضه محصولات این کارخانه در بورس باید گفت اگر مشکلاتی مثل تغییر ناگهانی ارز در یک روز یا دیگر مسائل پیش نیامده باشد، کاملاً عرضه و تقاضا به طور واقعی به سیستم وارد می‌شود. به این ترتیب بدون اینکه بازار دچار هیجان شود، کشف نرخ خوب و موثری اتفاق می‌افتد و با توجه به مکانیسمی که در فولاد مبارکه وجود دارد نسبت به اینکه محصول سلف فروش می‌رود، محصولات چند ماه بعد و در موعد مقرر تحویل خریدار داده می‌شود. انصافاً مبارکه و البته دیگر تولیدکنندگان فولاد تاخیری در تحویل نداشتند و همیشه محصول خود را عمدتاً قبل از تاریخ سر‌رسید قرار‌داد تحویل می‌دهند و نکولی نبوده که اگر هم بوده تعامل میان خریدار و فروشنده به سرعت آن را حل و فصل کرده است.
بورس کالا در افزایش توان سودآوری فولادسازان و اطمینان خاطر آنها از دریافت وجوه محصولات فروش‌رفته چه کمکی کرده است؟
بخش مهمی از حاشیه سود فولادسازها به دلیل سازوکاری است که در بورس کالا وجود دارد. خوشبختانه بورس عرضه کننده و خریدار را از مناقشات بر سر قیمت محافظت می‌کند. به‌خصوص که در زمانی که بازار قیمت‌ها به هر دلیل مثل بالا رفتن نرخ ارز دستخوش تحول می‌شد و قیمت‌ها بالا می‌رفت، عملاً رانتی برای خریدار ایجاد می‌شد که مثلاً با یک خرید و معامله سنگین در حوزه فولاد دلالی می‌توانست خود را بالا بکشد.
اما خوشبختانه مکانیسم عرضه فولاد در بورس کالا طوری است که توزیع درستی بین خریداران انجام می‌شود. به‌رغم اینکه شاید در بازار همیشه یکسری معضلات وجود دارد و باید هم پای صحبت‌های خریدار و هم عرضه‌کننده نشست ولی خوشبختانه همه‌چیز روی تابلوی بورس حل و فصل می‌شود و نه پشت درهای بسته. معتقدم در آینده همین‌طور رونق بورس‌های کالایی بیشتر شود و اگر هم مشکلات و معضلاتی وجود دارد که ما هم اعتقاد داریم بعضاً هست، اینها باید حل و فصل شود و می‌شود به این نقطه رسید.
بورس کالا چه کمکی به توسعه صنعت فولاد کشور می‌کند؟
ما به رونق بورس‌های کالایی اعتقاد داریم و به همان سمت حرکت می‌کنیم و بازار را به سمتی می‌بریم که ایران هاب منطقه در حوزه فولاد شود. می‌توانیم بازار خوبی را در زمینه صادرات فولاد در منطقه با توجه به اینکه ساخت‌وساز در کشورهای اطراف ما بسیار بالاست داشته باشیم. مواد اولیه فولاد زیر پاهای ما وجود دارد البته به جز مساله آب که یکی از مشکلات اساسی کشور هست ولی عمده سنگ‌آهن در نزدیک‌ترین مکان‌های مصرف وجود دارد.
خیلی از سنگ‌آهنی که فولادسازان چینی دارند استفاده می‌کنند یا از استرالیا می‌آید یا از برزیل. خوشبختانه در خیلی از کارخانه‌های ما مثل گل‌گهر فاصله سنگ‌آهن تا کنسانتره و گندله و آهن اسفنجی و... همه در یک منطقه و به هم نزدیک است که باعث پایین بودن هزینه‌های جابه‌جایی مواد و محصول می‌شود و یک مزیت خیلی خوب در حوزه صادرات است. امیدوارم شرکت‌ها یکی پس از دیگری در بورس پذیرش شوند که بخش زیادی از محصولات خود را نیز بتوانند در بورس‌های کالایی مورد معامله قرار دهند.
با توجه به عزم فولادسازان بر افزایش توان ظرفیتی خود در افق 1404 به تولید 55 میلیون‌تنی سالانه، بورس کالا چه کمکی می‌تواند در راستای فروش این میزان تولید داشته باشد؟ به بیانی پیشنهاد شما به بازار سرمایه برای ارتقای توانمندی‌های خود برای فروش بخش زیادی از این حجم کلان چیست؟
بر اساس برنامه ایران 1404 باید میزان تولید فولاد کشور به 55 میلیون تن برسد. بازار منطقه بسیار تشنه محصولات فولادی است و ما، هم سنگ‌آهن و هم انرژی در دسترس داریم. فقط با مشکل آب در صنعت فولاد مواجهیم. همان‌طور که می‌دانید آب خیلی در فولادسازی تاثیرگذار است. اگر این مشکل را هم بتوانیم حل کنیم به سمتی که برنامه‌ریزی کرده‌ایم حرکت می‌کنیم. البته کشورهای نزدیک ما مثل ترکیه هم تولید فولاد دارند. با این تفاوت که فولاد را از قراضه تولید می‌کنند.
ولی با این حال خیلی علاقه‌مند هستند که در منطقه تاثیرگذار باشند. به نظر می‌آید که ایران می‌تواند جهش خوبی از این بابت داشته باشد و میزان تاثیرگذاری خود در منطقه را افزایش دهد. به شرط اینکه رینگ‌های صادراتی ما راه بیفتد. در زمینه مصرف داخلی فولاد اشباع خواهد شد و نگاه ما باید به صادرات باشد و اگر ما بورس کالا را از لحاظ قوانین و مقررات و به ویژه بحث‌های سپرده‌گذاری تقویت کنیم موفق خواهیم بود.
خوشبختانه درایتی به خرج داده شد و بخش سپرده‌گذاری از بورس کالا خارج نشد و این مکانیسم که در اختیار خود بورس کالاست، یکی از موفقیت‌ها انجام عملیات سپرده‌گذاری و بحث اتاق پایاپای در خود بورس است که می‌تواند زیرساخت مناسبی برای بخش صادرات باشد.
گرچه نقایصی هم وجود دارد که ما باید به هر حال با انتقاد سازنده، کارشناسانه و دلسوزانه در جهت رفع آن معضلات باشیم. ما باید تمام تلاشمان این باشد که چالش اصلی در قیمت‌گذاری بین خریداران و تولیدکنندگان را در تابلوهای بورس حل و فصل کنیم. نه اینکه بگوییم سیستم ناکاراست و بخواهیم رسالت اصلی بورس‌ها را نادیده بگیریم.
