فراموشی جمعی
چرا سیاست‌های اقتصادی دهه 60 هنوز دلبستگانی دارد؟
فاطمه شیرزادی: دهه 60 برای عموم مردم ایران یادآور روزهای سخت جنگ تحمیلی است و شب‌های موشک‌باران. چیز دیگری که دهه 60 را با آن به یاد می‌آوریم کوپن است و صف؛ صف نفت، بنزین، گاز مایع، گازوئیل، روغن موتور، صف روغن نباتی، کره، پنیر، شیر خشک، صف گوشت، مرغ، تخم‌مرغ، صف قند و شکر، برنج، پودر شوینده، صابون و حتی در دوره‌ای صف سیگار و صف کنسرو ماهی. مردم برای تامین مایحتاج خود که کوپنی و به صورت کاملاً یارانه‌ای یا با قیمت دولتی توزیع می‌شد، ساعت‌های متمادی در صف منتظر می‌ایستادند. خرید و فروش کوپن نیز در آن دوران مرسوم شد و به‌رغم ممنوعیت، تا وقتی این کالابرگ‌ها بودند ادامه پیدا کرد. با وجود اینکه کوپن حدود سه دهه پیش در اقتصاد ایران حضور داشت، نام آن برای عموم مردم همچنان یادآور سال‌های جنگ است و دشواری‌های اقتصادی آن روزها که دولت برای اداره اقتصادی که درگیر رشد پایین و تورم بالا بود، راهی جز به دست گرفتن عرضه کالاهای خصوصی نمی‌شناخت. تشدید مداخله دولت در اقتصاد در شرایط جنگی آن سال‌ها و پس از موج گسترده مصادره‌ها، اقتصاد ایران را به صورت تمام‌عیار به یک اقتصاد بسته، دستوری، دولتی و انحصاری تبدیل کرد که در آن مردم به قدری برای امرارمعاش در تنگنا قرار گرفتند که همگی به استقبال توزیع همگانی کوپن رفتند. تبعات دخالت گسترده دولت در اقتصاد دهه 60 تا سال‌ها و حتی پس از پایان جنگ ادامه یافت.
با این همه امروز برخی از سیاستمداران می‌کوشند از سیاست‌های اقتصادی آن دوران تصویری ایده‌آل ارائه دهند. الیاس حضرتی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس، اخیراً اظهار کرده است: «نباید از کلمه کوپن بترسیم چراکه کشور از کوپن در زمان جنگ تحمیلی ضرر نکرده و این کوپن‌ها می‌تواند تبدیل به کالا شود.» غلامرضا تاجگردون، رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس، نیز گفته است: «چندی قبل مجلس در جلسه‌ای غیرعلنی به این موضوع پرداخت که کارت‌هایی دوباره به اقتصاد برگردد تحت القاب کوپن پیشرفته یا مدرن. وزرا در لفافه و پنهانی و یواشکی بارها موافقت خود برای اجرایی شدن این طرح را بیان کرده‌اند اما رئیس‌جمهور و دولت چندان اعتقادی به این موضوع ندارد.» بهزاد نبوی، رئیس ستاد بسیج اقتصادی در دوران جنگ، هم در گفت‌وگویی با خبرگزاری فارس اظهار کرده است: «باید در زمینه نیازهای اساسی مردم، به نوعی رابطه پول و کالا را قطع کنیم... لازم نیست مثل زمان ما کوپن روغن‌نباتی، قند و شکر را به مردم اعلام کنید، اما می‌توان تعدادی کالا را با قیمتی مناسب و معین توسط یک کارت هوشمند در اختیار مردم قرار داد.»
شگفت اینکه برخی از مردم کوچه و بازار هم گاه از آن دوره ابراز رضایت می‌کنند که کوپن بود و مداخله تمام و کمال دولت در قیمت‌ها. چه چیزی خاطره روزهای خاکستری اقتصاد دهه 60 را در ذهن مردم و سیاستمداران رنگ‌آمیزی می‌کند؟ پای یک فراموشی جمعی در میان است یا یک تعادل بد؟
