نظرخواهی از چه ره ها درباره کتابخوانی

نام کتاب: هواهای نفسانی و منافع
نویسنده‌: آلبرت هیرشمن
این کتاب بهترین اثری است که به طرفداری از نظام سرمایه‌داری نوشته شده است. اما از آنجا که نویسنده آن در شمار اقتصاددانان دگر‌اندیش قرار می‌گیرد و مترجم این کتاب نیز از نقادان نظام سرمایه‌داری است، از سوی اقتصاددانان ایرانی مورد توجه قرار نگرفت. کتاب هیرشمن، استدلال‌های مختلفی در دفاع از نظام سرمایه‌داری مطرح می‌کند و می‌گوید تامین منافع اقتصادی چگونه می‌تواند به کنترل هواهای نفسانی بینجامد. این کارکردی است که کتاب هواهای نفسانی و منافع برای نظام بازار قائل است. اینکه انسان‌ها می‌توانند برای نشان دادن میل برتری‌جویی خود در میدان جنگ و سرکوب دیگر انسان‌ها، آن را در عرصه اقتصاد و با فعالیت‌های اقتصادی نشان دهند.


نام کتاب: سقوط آزاد
نویسنده‌: جوزف استیگلیتز
استیگلیتز در این کتاب که در سال 2011 منتشر شده است، نگاهی نو به مقوله جهانی ‌شدن داشته است. کتاب سقوط آزاد، ضمن بررسی علل وقوع بحران مالی 2007 و 2008 نقدهایی را نیز از چند جنبه به علم اقتصاد متعارف وارد می‌داند و ضرورت دگرگونی در علم اقتصاد را تئوریزه می‌کند. این کتاب، فرض عقلانیت را که پایه علم اقتصاد قلمداد می‌شود، فرض صحیحی نمی‌داند. همچنین این جهت‌گیری اقتصاد متعارف را که سعی می‌کند، برآوردهای دقیقی ارائه کند نیز بر نمی‌تابد. استیگلیتز در کتاب سقوط آزاد، اقتصاد را با سیاست پیوند زده است و معتقد است اقتصاد نمی‌تواند فارغ از قدرت سیاست عمل کند.

نام کتاب: اقتصاد فقر
نویسنده‌: ابهیجیت بانارجی و استر دوغلو
نویسندگان این کتاب که جزو دانش آموختگان دانشگاه MIT هستند، حاصل 10 سال تحقیقات سنگین و پیچیده خود را به زبان ساده و قابل فهم در این کتاب روایت کرده‌اند و البته شیوه‌ای نو در زمینه تحقیق و پژوهش معرفی می‌کنند. این دو اقتصاد‌دان، فرضیات موجود در زمینه فقر را در میدان، مورد بررسی قرار داده‌اند. آنها به روستاها و مناطق فقیرنشین در هند، اندونزی، کنیا و برخی کشورهای در حال توسعه دیگر رفته و ساعت‌ها در مورد رفتار ساکنان این مناطق تحقیق کرده‌اند. در نهایت نتایجی که تحقیقات این دو نویسنده حاصل می‌کند، این است که رفتار انسان‌ها را باید بر اساس فرهنگ و شرایط حاکم بر محیط پیرامونی آنان ارزیابی کرد.

نام کتاب: دکترین شوک
نویسنده‌: نائومی کلاین
ایده اصلی که خانم کلاین در این کتاب مطرح می‌کند این است که نظام سرمایه‌داری برای تحقق بسیاری از سیاست‌های اقتصادی و برای انجام برخی تغییرات ساختاری منتظر می‌ماند تا یک شوک بزرگ اقتصادی- اجتماعی بازیگران جامعه را از نظر فکری به حالت سرگیجه و حتی اغما ببرد و قدرت تفکر، تصمیم و اقدام را از آنها بگیرد. در واقع نویسنده معتقد است مروجان این نحوه برخورد با اقتصاد و جامعه، فریدمن و اقتصاددانان مکتب شیکاگو هستند. خانم کلاین در این کتاب یک واقعیت عینی را توصیف می‌کند و درست هم می‌گوید. در عین حال فریدمن و طرفداران نظریه شوک نیز تئوری‌شان بر واقعیت استوار شده است. آنها نیز دارند توصیف می‌کنند که یکی از راه‌های موثر تحول در طبیعت، ایجاد شوک است. البته فریدمن هم دارد پرده از یک واقعیت عینی بر‌می‌دارد. من تا اینجای کار مشکلی نه در کار کلاین و نه در کار فریدمن نمی‌بینم. اما دقیقاً مشکل از وقتی شروع می‌شود که آنان -‌چه فریدمن و چه خانم کلاین- می‌خواهند از بیان این واقعیت یک توصیه بیرون بکشند. اینکه بگوییم اکنون که برخی تغییرات در عالم واقع در دوران شوک و بی‌ثباتی، زودتر محقق می‌شود پس ما برویم به دنبال ایجاد شوک در جامعه،‌ این دیدگاه خطرناک و پرهزینه است و نویسنده کتاب «دکترین شوک» هم بر همین نکته پای فشرده است و به گمان من دیدگاهش نیز قابل دفاع است.

نام کتاب: راه بردگی
نویسنده‌: فردریش فون هایک
کتاب راه بردگی به عقیده من، یکی از بهترین کتاب‌هایی است که در چند سال گذشته در حوزه اندیشه سیاسی منتشر شده است. این کتاب که در دهه 40 میلادی به رشته تحریر درآمده نسبت به مخاطرات استبداد نهفته در برنامه‌ریزی‌های متمرکز دولتی هشدار داده است. فون هایک در این کتاب نگاهی بنیادین به آزادی اقتصادی و سیاسی دارد و نیز به ارتباط تنگاتنگ این دو با یکدیگر می‌پردازد. موضوعی که البته اغلب روشنفکران از آن غافل‌اند. این تصور در میان روشنفکران وجود دارد که بدون آزادی‌های اقتصادی می‌توان به آزادی سیاسی دست یافت؛ درحالی‌که «راه بردگی» این انگاره را نقض می‌کند و درصدد اثبات نادرستی این فرضیه برآمده است.

نام کتاب: دولت و رشد اقتصادی در ایران
نویسنده‌: مسعود نیلی
این کتاب را به تازگی بازخوانی کرده‌ام. پیام دکتر نیلی در کتاب دولت و رشد اقتصادی این است که اقتصاد ایران از سال 1304 و از زمانی که آمارها شکل مدونی به خود گرفت، رشد اقتصادی اندکی را نسبت به میانگین رشد در سایر کشورها تجربه کرده است و رشد اقتصادی کشور در این مدت بی‌ثبات بوده و نوسان‌های بسیاری را از سر گذرانده است. این اقتصاددان در نهایت نتیجه می‌گیرد اگر به جای نوسان‌های بسیار در نرخ رشد تولید ناخالص داخلی، سیاست‌هایی اتخاذ می‌شد که رشد اقتصادی ایران اندک اما مداوم بود، اقتصاد کشور در وضعیت بهتری قرار داشت.

نام کتاب: ارزش‌گذاری دارایی
نویسنده‌: آسوات داموداران
به دلیل فعالیت در حوزه مدیریت مالی و سرمایه‌گذاری در بازار سهام، بیشتر کتاب‌هایی را مورد مطالعه قرار می‌دهم که نشان می‌دهد، دارایی‌های خاص به چه روشی ارزش‌گذاری می‌شود. کتاب «ارزش‌گذاری دارایی» دارای مفاهیم و مدل‌های کاربردی برای ارزش‌گذاری سهام است و برای شناخت بهتر مفاهیم این حوزه مفید است. البته من همه بخش‌های آن را مطالعه نکرده‌ام؛ اغلب این گونه است، بخش‌هایی از کتاب را به فراخور نیازی که برای کسب اطلاعات بیشتر احساس می‌کنم مورد مطالعه قرار می‌دهم. بخش‌هایی از این کتاب نیز به این موضوع اختصاص یافته است که ارزش‌گذاری سهام شرکت‌های بیمه‌ای، بانکی و تولیدی و صنایع چگونه باید باشد.

نام کتاب: ﻃﺒﻘﺎت اجتماعی، دوﻟﺖ و اﻧﻘﻼب ایران
نویسنده‌: احمد اشرف
کتاب طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب ایران این نکته را تفهیم می‌کند که جراحی‌های بزرگ اقتصادی بدون فراهم شدن الزامات تا چه حد، خطر‌آفرین است. من این کتاب را برای نگارش گزارشی در مورد اصلاحات ارضی در ایران و حرکتی که به انقلاب سفید موسوم است، مطالعه کردم. انقلاب سفید در مرحله نخست پیشنهادی شش‌گانه و البته تبلیغاتی بود که چرخه رسیدگی به کشاورزان را معیوب کرد. این چرخه در اصل قدرت مالکان را خلع ید کرد و برای این قدرت که منبعی برای کمک به کشاورزان بود، جایگزینی نداشت.

نام کتاب: دکترین شوک
نویسنده‌: نائومی کلاین
از دهه 80 به این سو، هژمونی اقتصاد آزاد ایده مسلط بوده است. اهمیت نقد این هژمونی زمانی دوچندان می‌شود که بدانیم توسعه حیرت‌انگیز و جهش اقتصادی آمریکا، بریتانیا، چین و اقتصادهای شرق آسیا، مرهون این مکتب اقتصادی به ویژه گرایش شیکاگویی آن بوده است. کتاب دکترین شوک به نقد این مکتب اقتصادی پرداخته است. یکی از روش‌هایی که برای توسعه اعمال شد، کاهش درآمدهای مالیاتی بود تا انگیزه‌ها برای سرمایه‌گذاری برانگیخته شود. در این چارچوب فکری قرار بود با کوچک‌سازی دولت، هزینه‌ها نیز کاهش یابد اما با وجود کاهش مالیات‌ها، مخارج کاهش نیافت. منتقدان معتقدند، این توسعه غیر‌همگون، منشاء بحران مالی سال 2008 بوده است.

نام کتاب: دگرگونی بزرگ
نویسنده‌: کارل پولانی
کتاب دگرگونی یا تحول بزرگ، نقد محکمی است بر اقتصاد بازار و لیبرالیسم. این کتاب بینش دقیقی پیرامون ریشه‌های فاجعه‌ای که امروز در جهان و حتی در ایران رخ داده است، نشان می‌دهد. کتاب پولانی یکی از مهم‌ترین کتاب‌هایی است که در قرن بیستم و با توجه به رکود بزرگ 1930 نوشته شده است و به ویژه پس از دهه 1990 بار دیگر مورد توجه قرار گرفته است. در واقع این کتاب نقد همه‌جانبه دیدگاه‌های بنیادگرایانه طرفداران اقتصاد بازار محسوب می‌شود. نظرات پولانی، نظرات داهیانه و پیشگویانه‌ای تلقی می‌شود که از دهه‌های گذشته، وضعیتی را که امروز با آن مواجهیم به دقت تفهیم کرده است.

نام کتاب: درک دموکراسی؛ رویکردی بر انتخاب عمومی
نویسنده‌: جیمزپاتریک گانینگ
کتاب درک دموکراسی نشان می‌دهد که کاربرد تئوری‌های خام اقتصادی برای تحلیل شرایط سیاسی و اجتماعی چگونه باید باشد. تصور عمومی، اغلب بر این است که دموکراسی می‌تواند بسیاری از کالاها و خدمات را به طور کارآمدتری، نسبت به ساز و کار بازار، به مردم عرضه کند. اما نویسنده این کتاب محدودیت‌هایی را به تصویر می‌کشد که دولت‌های دموکراتیک در را‌ه دستیابی به این هدف با آن مواجه هستند. او برای این هدف، از «رویکرد انتخاب عمومی به سیاست» استفاده می‌کند. در واقع، هدف نهایی «انتخاب عمومی» این است که جامعه را در به دست آوردن هر چه بیشتر و بهتر مطالبات یاری رساند.

نام کتاب: راه بردگی
نویسنده‌: فردریش فون هایک
راه بردگی، کتاب متمایزی از دیگر کتاب‌های اقتصاد آزاد در بازار نشر ایران است. این کتاب را به واقع می‌توان دفاعیه مستند و مستدل بزرگ‌ترین اقتصاددان طرفدار اقتصاد آزاد در برابر طرفداران نظریه جان مینارد کینز دانست. «راه بردگی» واکنش اضطراب‌آمیز اندیشمندی است که با اعتقاد راسخ به ذات آزاد بشر، دخالت دولت در اقتصاد را آغاز بردگی ملت و مخدوش شدن مالکیت فردی در نتیجه پایمال‌ شدن آزادی‌ها از جمله آزادی در کسب‌و‌کار می‌داند.

نام کتاب: اقتدارگرایی ایرانی در عصر قاجار
نویسنده‌: محمود سریع‌القلم
در حال حاضر مشغول خواندن کتاب «آزادسازی و عملکرد اقتصادی» نوشته دکتر غنی‌نژاد هستم اما اخیراً کتاب «اقتدارگرایی ایرانی در دوره قاجار» نوشته دکتر محمود سریع‌القلم را به پایان رسانده‌ام. البته این کتاب اقتصادی نیست اما نویسنده مجموعه‌ای از دلایل عقب‌ماندگی عصر قاجار را ارائه داده و ضمن مطرح کردن مشکلات ساختاری، بیش از 40 نمونه از صفات و ویژگی‌های رفتاری و معاشرتی ایرانی‌های عهد قاجار را در فهرستی ارائه کرده و معتقد است این خصلت‌ها هم در سطح جامعه و هم در سطح حاکمان و روشنفکران رواج داشته است. به هر حال ضمن نقدهایی که بر این کتاب وارد است، از خواندن آن لذت بردم.

نام کتاب: آزادسازی و عملکرد اقتصادی
نویسنده‌: موسی غنی‌نژاد
این کتاب اخیراً توسط اتاق تهران انتشار یافته و با استقبال صاحب‌نظران مواجه شده است. این کتاب گزارشی تحلیلی درباره مبانی نظری آزادسازی و تاثیر آن بر عملکرد اقتصادی است که به عقیده من نام کتاب درست انتخاب نشده است. آقای «دکتر غنی‌نژاد» مولف این اثر مدعی است سیاسیون کشور بخش خصوصی را نماینده منابع ملی نمی‌دانند و اعتقاد دارند فقط دولت می‌تواند منافع ملی را تامین کند. این اقتصاددان با بیان نمونه‌هایی از کشورهای موفق در آزادسازی مانند ترکیه، کره و چین تلاش کرده اثبات کند، منافع عمومی وقتی تامین می‌شود که اقتصاد آزاد و در دست بخش خصوصی باشد. او معتقد است در این سال‌ها دیدگاه‌ها تغییر کرده اما هنوز نهادها و مقررات غیرضروری حاکم است.

نام کتاب: خشونت و نظم اجتماعی
نویسنده‌: داگلاس نورث
کتاب خشونت و نظم اجتماعی سیر گذار کشورهای توسعه‌یافته از حکومت طبیعی به حکومت با دسترسی باز را نیز روایت می‌کند. داگلاس نورث در این کتاب توضیح می‌دهد دو نوع حکومت در جهان وجود دارد؛ حکومت‌های طبیعی و حکومت‌هایی که در سال‌های اخیر عنوان حکومت‌های با دسترسی باز به آن اطلاق شده است. در حکومت با دسترسی باز، فضایی برای شهروندان فراهم می‌شود که دسترسی آزاد به اطلاعات اقتصادی و سیاسی، وجهی از رقابت اندیشه‌ها و نیز تقویت اندیشه اجتماعی را ایجاد می‌کند. در مقابل اما، دولت‌های طبیعی با دستکاری شاخص‌های اقتصادی به روش سیاسی خشونت را تحت کنترل درمی‌آورند تا مطالبات عمومی شهروندان نیز با دستاویز قرار دادن چنین روش‌هایی تامین شود.

نام کتاب: اقتصاد توسعه از فقر تا ثروت ملل
نویسنده‌: یوجیر یاهامی
جذابیت کتاب اقتصاد توسعه به این است که یک شرقی (ژاپنی) آن را نوشته است. یاهامی در این کتاب، اگرچه تئوری‌های اقتصادی را برای اثبات فرضیات خود به کار می‌گیرد اما تنها از منظر اقتصاد به توسعه نمی‌نگرد. او به مسائل فرهنگی، اجتماعی و نقش نهادهای مدنی نیز توجه نشان می‌دهد و به طور مشخص به تجربیات کشورهای خاور دور اشاره می‌کند که از فقرا جدا شده و به کشورهای ثروتمند ملحق شده‌اند. این کتاب توضیح می‌دهد که فعالیت کارآفرینان در کنار پیشرفت فناوری چگونه می‌تواند موجب پیشرفت کشورها شود.

نام کتاب: اندیشه آزادی
نویسنده‌: دکتر طبیبیان، دکتر غنی‌نژاد و دکتر حسین عباسی
پیام اصلی کتاب اندیشه آزادی، توجه به مالکیت خصوصی در ایران است. در این کتاب، نقش آزادی در توسعه مورد بررسی قرار گرفته است و در آن گفته می‌شود به‌رغم تاکید سیاستمداران نسبت به حفظ مالکیت خصوصی این اصل مهم همواره در معرض تهاجم بوده است. در واقع منظور از مالکیت خصوصی، به عنوان یکی از بنیان‌های آزادی و مالکیت بر ثروت است. نویسندگان کتاب اندیشه آزادی، براین باورند که تا زمانی که آزادی و منزلت و مالکیت فردی مورد توجه قرار نگیرد، نه بخش خصوصی قدرتمندی شکل می‌گیرد و نه اقتصاد آزاد تحقق پیدا می‌کند. نکته دیگری که در این کتاب مورد تاکید قرار گرفته است، تقدم حقوق فردی بر حقوق جمع است.


نام کتاب: ریشه‌های اقتصادی دیکتاتوری و دموکراسی
نویسنده‌: دارون عجم اوغلو و جیمز رابینسون
این کتاب وضعیت اقتصادی و دموکراسی را در کشورهای مختلف دسته‌بندی کرده و با طرح این پرسش‌ها که چه عواملی دموکراتیک بودن کشورها را رقم می‌زند و چه عواملی می‌تواند الگوی دموکراسی‌سازی را تبیین کند، به بررسی تجربیات برخی کشورها در زمینه دستیابی به دموکراسی پرداخته است. رابینسون و عجم اوغلو در این کتاب، مفاهیم اقتصادی را از زاویه اقتصاد کلان تشریح کرده‌اند. روشی بدیع که در سایر آثار اقتصادی دیده نشده است. برخلاف باور برخی سیاستمداران که معتقدند توسعه اقتصادی را باید فارغ از سایر فرآیندها دنبال کرد، مفاهیم این کتاب در نهایت به این گزاره منتهی می‌شود که توسعه و دموکراسی، لازم و ملزوم یکدیگرند.

نام کتاب: معمای فراوانی
نویسنده‌: نائومی کلاین
این کتاب، واقعیت‌های کشورهای نفت‌خیز و عضو اوپک را نشان می‌دهد. کشورهایی که عموماً دارای مشکلات سیاسی عدیده‌ای هستند و البته دموکراسی نیز در این کشورها شکل نگرفته است. خانم کلاین در کتاب معمای فراوانی مصاحبه‌ای با بنیانگذاران سازمان اوپک، نظیر وزیر نفت ونزوئلا دارد و در این گفت‌وگو بر آن است به پاسخ این معما دست یابد که چرا درآمدهای نفتی در این کشورها، کارایی لازم را ندارد و به نحو مطلوب، پیشرفتی در جهت ارتقای توانایی‌های ملی صورت نگرفته است. وزیر نفت ونزوئلا نیز توضیح می‌دهد که چگونه نفوذ شرکت‌های نفتی در بدنه قدرت و آنچه او دست‌های پنهان می‌خواند، مسیر حرکت این کشور را به نحوی به انحراف کشاندند که درآمد‌های نفتی نتوانست به توسعه ونزوئلا بینجامد.

نام کتاب: آزاد‌سازی و عملکرد اقتصادی
نویسنده‌: موسی غنی‌نژاد
من به عنوان یک فعال اقتصادی، بیشتر به دنبال مطالعه مقالات اقتصادی هستم و این مقالات هم در کتاب‌ها موجود نیست. از سوی دیگر به عقیده من الزام فعالیت‌های اقتصادی مطالعه کتاب‌های اقتصادی نیست، مطالعات اقتصادی است. به همین دلیل فکر می‌کنم، کتاب‌هایی نظیر آزاد‌سازی و عملکرد اقتصادی که نوعی گزارش تحلیلی است، برای فعالان اقتصادی مناسب باشد. مهم‌ترین پیام این کتاب این است که تا گره‌های ذهنی تصمیم‌گیران اقتصادی در مورد بخش خصوصی باز نشود معضل دخالت دولت در فعالیت‌های اقتصادی همچنان باقی است.