ساز ناکوک سوددهی

صنعت خودرو یکی از مهم‌ترین صنایع ایران است. بررسی‌های انجام‌شده نشان‌دهنده نقش مهم این صنعت در تحقق رشد اقتصادی است. بر اساس این بررسی‌ها همبستگی رشد تولید خودرو و رشد اقتصادی در ایران به‌شدت بالاست؛ به‌گونه‌ای که هرگاه تولید خودرو در ایران کاهش یافته، نرخ رشد اقتصاد نیز کم شده و سال‌هایی که تولید خودرو با افزایش همراه بوده، نرخ رشد اقتصاد نیز به نسبت بیشتر شده است. از این‌رو می‌توان این صنعت را یکی از محرک‌های اقتصاد ایران دانست.

این روزها صنعت خودرو ایران شرایط خوبی نداشته و در رکود به سر می‌برد. همین موضوع سبب شده تا خودروسازان ایرانی که تا به امروز کمتر از 40 درصد ظرفیت خود را به کار گرفته بودند، مجبور به کاهش مجدد تولید شده و تنها بخش کوچکی از توان تولیدی خود را به کار گیرند. نتیجه اینکه منابع تولید هدر رفته و هزینه‌های آنان به ‌شدت افزایش می‌یابد. بر اساس اعلام انجمن خودروسازان ایران، طی سال‌های 1392 و 1393 خودروسازان تنها با 40 درصد از ظرفیت خود تولید می‌کرده‌اند. این در حالی است که حدود 31 خودروساز داخلی نیز با مقیاس پایین تولید مشغول فعالیت بوده‌اند. این خودروسازان به دلیل شرایط نامساعد کشور در این سال‌ها، کمتر از 10 درصد ظرفیت خود را به کار گرفته و نزدیک به 90 درصد، ظرفیت تولید بیکار داشته‌اند. بنابراین رکود این روزها می‌تواند به این خودروسازان ضربه‌های جبران‌ناپذیری وارد کرده و ادامه فعالیت آنها را با مشکل مواجه کند.

در این گزارش سعی خواهد شد با بررسی بازدهی صنعت خودرو طی ماه‌های اخیر، تصویر کلی سودآوری این صنعت روشن شود. برای این منظور ابتدا روند شاخص صنعت خودرو در بورس مورد بررسی قرار گرفته و در ادامه به بررسی صورت‌های مالی شرکت ایران‌خودرو، به‌عنوان بزرگ‌ترین شرکت حاضر در صنعت خودرو کشور، پرداخته خواهد شد.

وضعیت صنعت خودرو در بورس

قیمت سهام هر شرکت در بورس تا حدودی می‌تواند نشان‌دهنده وضعیت سودآوری آن شرکت باشد. البته این موضوع بر فروض مهمی استوار است که ممکن است در ایران صادق نباشد. به‌عنوان نمونه فرض می‌شود فعالان بورس با تحلیل وضعیت سودآوری هر شرکت، در مورد خرید یا فروش سهام آن شرکت تصمیم‌گیری کرده و از رفتارهای هیجانی دوری می‌کنند؛ یا اینکه فرض می‌شود بورس یک بازار رقابت کامل بوده و هیچ خریدار یا فروشنده‌ای به‌تنهایی توانایی جابه‌جایی قیمت‌های سهام را ندارد. با صادق دانستن این فروض در بازار ایران، می‌توان قیمت سهام هر شرکت را معیاری از وضعیت مالی آن شرکت تلقی کرد. در علم اقتصاد نیز قیمت سهام یک شرکت معیار مهمی محسوب می‌شود؛ تا جایی که در برخی نظریات اقتصادی، از قیمت سهام به‌عنوان معیاری برای تصمیمات سرمایه‌گذاری شرکت استفاده می‌شود (به‌عنوان نمونه می‌توان از نظریه q توبین نام برد).

در بورس ایران 31 شرکت خودروساز و قطعه‌ساز حضور دارند. بزرگ‌ترین این شرکت‌ها ایران‌خودرو و سایپا هستند که حدود 90 درصد تولیدات خودرو در ایران را بر عهده دارند. از آنجا که بررسی سهام این 31 شرکت خارج از محدوده این گزارش است، در اینجا تنها به بررسی روند شاخص صنعت خودرو طی شش‌ماهه گذشته می‌پردازیم.

در نمودار1 روند شاخص صنعت خودرو طی دوره شش‌ماهه اخیر نشان داده شده است. همان‌طور که در این نمودار مشاهده می‌شود در شش‌ماه اخیر، شاخص صنعت خودرو روندی کاهشی داشته است. هرچند این روند در اواخر خردادماه و همزمان با اخبار مثبت توافق هسته‌ای ایران اندکی افزایش داشته، اما با آرام شدن شرایط مجدداً کاهش در شاخص مشاهده می‌شود. همچنین در یک‌ماهه اخیر این شاخص با شتاب بیشتری کاهش داشته که بخشی از آن را می‌توان ناشی از رکود صنعت و آینده مبهم آن به شمار آورد.

برای روشن‌تر شدن موضوع می‌توان روند تغییرات شاخص صنعت خودرو در شش‌ماهه اخیر را نیز بررسی کرد. این روند در نمودار 2 نشان داده شده است.

بر اساس این نمودار می‌توان مشاهده کرد اگرچه بازدهی سهام صنعت خودرو در شش‌ماهه اخیر نوسانی بوده، اما متوسط این بازدهی طی کل دوره مقداری منفی (18/0- درصد) بوده است؛ به این معنی که از دیدگاه بیشتر فعالان بورس، سوددهی بنگاه‌های حاضر در این بازار از مقدار قابل قبولی برخوردار نبوده و سهامداران تمایل به فروش سهام خود داشته‌اند. این مساله در ماه‌های اخیر نمود بیشتری پیدا کرده و بازدهی سهام این صنعت در ماه‌های اخیر کاهش بیشتری را تجربه کرده است.

در مجموع بر اساس شاخص سهام صنعت خودرو در بورس، نمی‌توان سودآوری خوبی را برای این صنعت متصور شد. به‌خصوص با توجه به اینکه در یک ماه اخیر ارزش سهام این صنعت با کاهش زیادی همراه بوده، می‌توان گفت سودآوری این صنعت انتظارات سهامداران را برآورده نکرده و سهامداران آینده خوبی برای این صنعت متصور نیستند.

بررسی صورت‌های مالی ایران‌خودرو

یکی دیگر از ابزارهای مهم برای بررسی سودآوری یک شرکت، تحلیل صورت‌های مالی آن است. در این بخش قصد داریم با نگاهی به صورت مالی شرکت ایران‌خودرو، سودآوری این شرکت را بررسی کنیم. شرکت ایران‌خودرو بزرگ‌ترین خودروساز در خاورمیانه بوده و بیش از 53 درصد از خودروهای ایرانی را تولید می‌کند. این شرکت همچنین با سهم 3/55‌درصدی از تولید خودرو سواری، 4/29‌درصدی از تولید وانت و سهم 18‌درصدی از تولید سایر انواع خودرو،‌ بهترین عملکرد را در پنج‌ماهه ابتدایی سال 1394 داشته است.

یکی از مهم‌ترین مسائل در بررسی صورت‌های مالی، حاشیه سود شرکت است. حاشیه سود شرکت ایران‌خودرو در سال 1384 بیش از 10 درصد بوده؛ اما در سال‌های اخیر و با تحریم خودروسازان ایرانی، حاشیه سود این شرکت به‌شدت کاهش داشته است. این کاهش به حدی بوده که در سال‌های 1391 و 1392 حاشیه سود مقداری منفی شده است. هر چند در سال 1393 حاشیه سود مجدداً مثبت 6/3 درصد شد، اما بر اساس پیش‌بینی شرکت ایران‌خودرو،‌ می‌توان دریافت که این شرکت حاشیه سود 6/1‌درصدی را برای سال 1394 پیش‌بینی کرده است. البته در دوره سه‌ماهه منتهی به 31/03/1394، حتی این مقدار حاشیه سود محقق نشده و در این دوره حاشیه سود کمتر از 5/0 درصد بوده است. بنابراین کاملاً روشن است که وضعیت سوددهی شرکت با خطری جدی مواجه شده است.

علاوه بر این بر اساس صورت‌های مالی حسابرسی‌نشده منتهی به 31/03/1394، سود خالص شرکت ایران‌خودرو در سه‌ماهه ابتدایی سال 1394 معادل 142030 میلیون ریال بوده که در مقایسه با سود خالص دوره مشابه سال قبل (948009 میلیون ریال) کاهش 85‌درصدی را نشان می‌دهد. همچنین سود عملیاتی هر سهم در دوره سه‌ماهه بهار امسال تنها 12 ریال اعلام شده که نسبت به دوره مشابه سال قبل بیش از 87 درصد کاهش داشته است. با این ‌حال بر اساس پیش‌بینی‌های شرکت ایران‌خودرو برای سال 1394، به نظر می‌رسد این شرکت اعتقاد دارد سود خالص تنها 56 درصد نسبت به سال گذشته افت خواهد داشت و در پایان سال به رقم 2646689 ریال خواهد رسید. با توجه به کاهش 85‌درصدی سود خالص در بهار سال جاری نسبت به بهار سال قبل، این پیش‌بینی مستلزم آن است که شرکت در شش‌ماهه دوم سال عملکرد کاملاً بهتری را از خود نشان داده و سود خود را به شکل قابل ملاحظه‌ای افزایش دهد. نکته دیگری که از مشاهده صورت‌های مالی شرکت ایران‌خودرو می‌توان دریافت، مقدار تولید و فروش است. بر اساس اطلاعات منتشر‌شده از تولید و فروش شرکت در سه‌ماهه سال 1394، این شرکت تنها موفق به فروش 3/72 درصد از محصولات تولیدی خود شده است. در حالی که بر اساس پیش‌بینی‌ها، این شرکت تا پایان سال باید تمامی محصولات خود را به فروش برساند. برای این منظور یا باید قیمت محصولات را کاهش دهد، یا تولید کاهش یابد. کاهش قیمت‌ها در شرایط فعلی مستلزم تحمل زیان زیادی خواهد بود و ممکن است ورشکستگی را به دنبال داشته باشد. با این ‌حال کاهش تولید به نظر کم‌هزینه‌تر می‌آید. هرچند کاهش تولید نیز از سود شرکت خواهد کاست، اما به نظر می‌رسد زیان حاصل از کاهش تولید کمتر از کاهش قیمت باشد. البته طرح‌های تشویقی فروش (مثل طرح‌های فروش اقساطی و...) نیز می‌تواند برای افزایش تقاضا موثر باشد و دستیابی به هدف شرکت (فروش تمام محصولات تولیدی) را محقق کند. در مجموع می‌توان گفت بررسی صورت‌های مالی نیز مانند بررسی شاخص صنعت خودرو در بورس، این نتیجه را به ‌دست می‌دهد که سودآوری خودروسازان در طول سال‌های اخیر کاهشی بوده است. هر چند میزان سودآوری در سال 1393 اندکی بهبود داشته، اما بررسی سه‌ماهه ابتدایی امسال نشان از کاهش مجدد سودآوری خودروسازان دارد. همچنین با توجه به شاخص صنعت خودرو و رکود حاکم بر بازار خودرو، انتظار می‌رود در سه‌ماهه دوم سال نیز مانند سه‌ماهه اول، سودآوری شرکت پایین باشد. در نهایت به خودروسازان توصیه می‌شود از حمایت‌هایی که دولت از آنها دارد، بهتر استفاده کرده و با برنامه‌ریزی مناسب برای تولید و فروش، شرایط سودآوری و رشد خود را فراهم آورند.