تورم در مسیر کاهش

آمارهای منتشر‌شده از شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرفی توسط بانک مرکزی یا مرکز آمار ایران حکایت از کاهش ۲۵ واحد‌درصدی تورم این شاخص از سال ۹۲ تاکنون دارد. به منظور تبیین علل بنیادین این کاهش، در نمودار ۱ تورم شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرفی را به تفکیک دو گروه کالا و خدمت نمایش می‌دهیم. همان‌طور که مشاهده می‌شود از آغاز دولت یازدهم به بعد تورم گروه کالا به شدت کاهش یافته در حالی که تورم گروه خدمت کماکان در بازه ۱۰ تا ۱۲‌درصدی باقی مانده است. پس آنچه سبب شده است تورم کل شاخص قیمت مصرف‌کننده در مسیر نزولی قرار گیرد، کاهش شدید تورم گروه کالا بوده است.

به این ترتیب لازم است رفتار نیروهای محرک تورم گروه کالا طی این دوره به‌طور دقیق بررسی شوند تا فهم دقیقی از علت کاهش تورم حاصل شود. نوشتار حاضر ابتدا رفتار نیروهای محرک تورم گروه کالا را بررسی می‌کند و سپس به ارائه نتایج پیش‌بینی تورم تا پایان سال ۹۴ می‌پردازد.

نیروهای محرک تورم گروه کالا

کاهش تورم وارداتی

اولین و شاید مهم‌ترین نیروی محرک تورم گروه کالا کاهش تورم شاخص قیمت ریالی کالاهای وارداتی بوده است. مشاهده نرخ رشد نقطه به نقطه شاخص دلاری واردات نشان می‌دهد این نرخ از فصل اول ۹۲ منفی شده و با گذشت زمان بر شدت منفی بودن آن افزوده شده است و این اتفاق تاکنون کمک مهمی به دولت یازدهم جهت کاهش تورم کرده است1. رشد اندک نرخ ارز، کاهش نوسانات ارز و منفی شدن نرخ رشد قیمت دلاری کالاهای وارداتی از عوامل بروز این پدیده بوده است. در واقع از یک‌سو عملکرد بانک مرکزی در ثبات نرخ ارز، رشد اندک نرخ ارز (غیرمتناسب با اختلاف تورم داخل و خارج) و از سوی دیگر منفی شدن نرخ رشد شاخص قیمت دلاری کالاهای وارداتی عامل کاهش تورم شاخص قیمت ریالی کالاهای وارداتی بوده است. منفی شدن نرخ رشد شاخص قیمت ریالی کالاهای وارداتی به‌طور مستقیم از طریق کاهش قیمت کالاهای نهایی مصرفی، و به‌طور غیر‌مستقیم از طریق کاهش نرخ تورم شاخص قیمت تولیدکننده، تورم شاخص قیمت مصرف‌کننده را از کانال گروه کالا کاهش داده است.

مشاهده تورم اقلام قابل تجارت و غیر‌قابل تجارت نیز می‌تواند تا حدی تاثیر ثبات نرخ ارز و کاهش تورم وارداتی در کاهش تورم گروه کالای شاخص قیمت مصرف‌کننده را نشان دهد. اقلام قابل تجارت شامل کالاهای صنعتی و کشاورزی و نیز بخشی از خدمات بوده و در مقابل مسکن و نیز بخشی از خدمات در بخش اقلام غیر‌قابل تجارت جای می‌گیرند. ترکیب اقلام قابل تجارت و غیر‌قابل تجارت به‌گونه‌ای است که نرخ ارز و تورم وارداتی تاثیر شدیدتری بر اقلام قابل تجارت دارد. آمارها نشان می‌دهد در سال‌های 91 و 92 نرخ تورم اقلام قابل تجارت به دلیل بالا رفتن نرخ ارز به بالای 40 درصد رسیده بود در حالی که نرخ تورم اقلام غیر‌قابل تجارت بین 20 تا 25 درصد قرار داشت. گزارش منتشرشده از بانک مرکزی نشان می‌دهد تورم اقلام قابل تجارت در ۱۲‌ماهه منتهی به تیر ۹۴ به 2 /12 درصد و تورم اقلام غیر‌قابل تجارت تقریباً ۲۰ درصد بوده است. بنابراین پایین‌تر بودن تورم اقلام قابل تجارت نسبت به اقلام غیرقابل تجارت را می‌توان به ثبات نرخ ارز و کاهش تورم وارداتی نسبت داد.

رکود سمت تقاضا

نیروی محرک دوم در کاهش تورم گروه کالا، رکودی است که در طرف تقاضای اقتصاد رخ داده است. شواهد آماری نشان می‌دهد حدوداً از زمستان سال 93 اقتصاد کشور با رکود طرف تقاضا روبه‌رو شده است. نسبت موجودی انبار به تولید صنایع بورسی در سال 93 و به‌ویژه زمستان این سال، با افزایش زیادی همراه بوده است. افزایش فاصله شاخص قیمت تولید و فروش نیز در این دسته از صنایع نشانه‌ای از مشکل کمبود تقاضا در صنایع کشور است. با تکیه بر مشاهدات آماری، می‌توان رکود سمت تقاضا و تاثیر آن بر کاهش تورم در فصل چهارم سال ۹۳ و با احتمال زیاد در فصل اول سال ۹۴ را تایید کرد. 2

متغیرهای پولی

متغیرهای پولی (پایه پولی و نقدینگی) که مهم‌ترین عامل تورم در بلندمدت هستند نیز سومین محرک کاهش تورم گروه کالا محسوب می‌شوند که تاثیر شوک این متغیرها تقریباً با سه فصل وقفه بر تورم آشکار می‌شود.3 وضعیت متغیرهای پولی در دو فصل پایانی ۹۳ و همچنین دو فصل اول ۹۴ نشان می‌دهد رشد نقطه به نقطه پایه پولی از ابتدای ۹۳ که با 5 /22 درصد شروع شده بود با افت و خیزهایی در پایان سال به رقم 6 /10 درصد رسید. رشد پایه پولی در سه‌ماهه اول ۹۴ نیز حدود 4 /0 درصد بوده است. همچنین مشاهده می‌شود رشد نقطه به نقطه نقدینگی از ابتدای سال ۹۳ مسیری نزولی طی کرده تا جایی که در پایان سال به 5 /31 درصد رسیده است. همچنین رشد نقطه به نقطه نقدینگی از ابتدای سال ۹۴ به بعد روندی کاهشی داشته و در خرداد ۹۴ به 7 /22 درصد رسیده است. بنابراین رفتار متغیرهای پولی در پایان سال ۹۳ و فصل اول ۹۴ هم‌سو با کاهش تورم بوده است.

چشم‌انداز تورم تا پایان سال ۹۴

نتایج پیش‌بینی تورم ایران با استفاده از جعبه ابزار پیش‌بینی تورم ایران4 و همچنین داده‌های موجود نشان می‌دهد تورم سالانه تا پایان ۹۴ در مسیر نزولی قرار خواهد داشت و به رقمی حدود ۱۳ درصد خواهد رسید. پیش‌بینی تورم نقطه به نقطه پایان سال ۹۴ نیز معادل ۱۱ درصد است، شکاف تورم نقطه به نقطه از تورم سالانه حکایت از ادامه مسیر نزولی تورم در بهار ۹۵ دارد. از جمله ریسک‌هایی که ممکن است تورم را تا پایان سال ۹۴ از مسیر کاهشی خارج کند کاهش احتمالی قیمت نفت خام است. اگر قیمت نفت خام تا پایان سال در مسیر کاهشی قرار گیرد اثرات احتمالی آن به شکل افزایش نرخ ارز بازار آزاد و همچنین کسری بودجه دولت بروز می‌کند. افزایش نرخ ارز به سرعت به شکل افزایش تورم ماهانه بروز کرده و در صورت تامین کسری بودجه دولت از بانک مرکزی نیز پایه پولی را افزایش داده که البته مورد دوم با وقفه تورم‌زایی خواهد کرد. البته سیاست‌های ارتباطی دولت و بانک مرکزی در پوشش اثرات این ریسک بر تورم می‌تواند نقش مهمی داشته باشد.

پی‌نوشت‌ها:

1- این بحث در گزارش فصلی تورم که به‌طور مشترک توسط موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی و پژوهشکده پولی و بانکی از تابستان ۹۴ منتشر شده است، آمده است.

2- گزارش «تحلیل بخش حقیقی اقتصاد و چشم‌انداز رشد اقتصادی در سال ۱۳۹۴» منتشره توسط موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی

3- متغیرهای پولی محرک تورم گروه خدمت نیز محسوب می‌شوند اما با توجه به ثابت ماندن سهم تورم گروه خدمت در کل تورم در طول دولت یازدهم، متغیرهای پولی فقط ترکیب تورم گروه خدمت را تغییر داده است.

4- گزارش پیش‌بینی تورم ایران به صورت ماهانه توسط پژوهشکده پولی و بانکی و به کوشش سید‌علی مدنی‌زاده، سعید بیات و هومن کرمی تهیه می‌شود. در این گزارش علاوه بر تحلیل رفتار تورم و عوامل موثر بر آن، پیش‌بینی‌های غیر‌شرطی و شرطی تورم ارائه می‌شود.