تعطیلی بدون پایان برای شعب بانک‌ها

احسان مهدی‌زاده /کارشناس توسن تکنو

بانک‌های آلمانی در حال جمع‌آوری شعب خود جهت کاهش هزینه‌ها و سوق دادن بیشتر مردم به استفاده از خدمات بانکداری آنلاین هستند. برخی تحلیلگران می‌گویند یک‌سوم از تمام شعب بانک‌ها ظرف مدت دو سال ناپدید می‌شوند.1 این خبری بود که طی روزهای گذشته منتشر شد و توجه بسیاری از فعالان حوزه بانکداری و پرداخت را به خود جلب کرد. خبری که نه‌تنها در آلمان، بلکه در سایر کشورهای دنیا نیز صدق می‌کند و شعبه‌زدایی به عنوان یک اقدام فوری برای فرار از فشار سیاست‌های ریاضتی، نرخ‌های پایین بهره و انقلاب دیجیتال در بخش بانکداری مدنظر قرار گرفته است.
اخیراً بانک Deutsche تایید کرد که یک‌چهارم شعب خود در آلمان را تعطیل خواهد کرد، البته کمی کمتر از حد انتظار، به طوری که هزینه‌ها کمتر شود و وضعیت بانکداری خرد روبه‌راه شود.2
کریستین سوینگ، رئیس بخش کسب و کارهای خرد بانک Deutsche، این‌طور بیان کرد که این تصمیم ناشی از این حقیقت است که به طور واقعی، تعداد کم و کمتری از مردم به صورت فیزیکی به شعب بانک‌ها مراجعه می‌کنند. بدون مشتریان، بانک‌ها هیچ کسب و کاری انجام نخواهند داد، حداقل در شعب نه! این پدیده‌ای است که همه بانک‌ها در حال تجربه آن هستند و تعداد زیادی از آنها در حال پاسخگویی به این تغییر هستند.3
همان‌طور که اشاره شد بزرگ‌ترین بانک وام‌دهنده آلمان یک ترمیم اساسی و استراتژیک را آغاز کرده است، اعلامی که در سال 2015 نتیجه آن می‌تواند از بین رفتن موقعیت شغلی 9 هزار کارمند باشد که از این تعداد چهار هزار کارمند در آلمان خواهند بود. این اولین ریزش تقریباً سه هزار موقعیت شغلی و 2500 واحد خرد دیگر همراه آن در آلمان خواهد بود، آن هم در حالی که بانک Deutsche در بیانیه‌ای اعلام کرده که مذاکرات با نمایندگان کارکنان در مورد ریزش بیشتر ادامه دارد. نتیجه این است که 535 شعبه بانک Deutsche در مقایسه با هدف اصلی و اولیه که 500 شعبه بود، آلمان را ترک خواهند کرد. تا قبل از پایان سال، عملیات بستن شعب آغاز خواهد شد، به طوری که بخش عمده شعب در نیمه اول سال 2017 بسته شده باشد.
کریستین سوینگ، رئیس بخش کسب و کارهای خرد بانک Deutsche می‌گوید: «ما در حال روبه‌روشدن با چالش‌های نرخ بهره پایین هستیم، مقررات سخت‌تر و به خصوص یک رفتار تغییریافته مشتریان.» او همچنین اضافه می‌کند که آن ریزش‌های شغلی -که بانک به انجام آن بدون ایجاد افزونگی اجباری امیدوار است- برای رقابتی نگه‌داشتن بانک لازم بود.
بانک Deutsche، اعلام کرده است که تا دو میلیون یورو (3 /2 میلیون دلار) برای بازسازی 120 شعبه در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری کرده است. در حالی که این بانک در حال کوچک‌سازی شبکه خود در شهرهای بزرگ و نواحی روستایی است که در آن پتانسیل کمی می‌بیند، به این نتیجه رسیده است که در شهرهای کوچک‌تر از گستردگی بکاهد.4 در دیگر نقاط دنیا نیز هزینه‌های افتتاح و نگهداری شعب قابل تامل است. به طور متوسط بیش از دو میلیون دلار هزینه افتتاح یک شعبه بانک است و همچنین بیش از یک میلیون دلار به طور متوسط هزینه نگهداری یک شعبه در طول یک سال خواهد بود. جالب‌تر این است که بدانیم 25 بانک بزرگ آمریکا، بیش از 43 هزار شعبه دارند و از طرفی طبق آمار موجود، تعداد شعب بانکی کل جهان حدود یک میلیون شعبه تخمین زده شده است. با توجه به این آمار، هزینه‌های راه‌اندازی و نگهداری تمام شعب بانک‌های جهان عددی به واقع بزرگ خواهد بود که در کنار کاهش سود بانک‌ها و تغییر رفتار مشتریان، عاقلانه این است که روش‌های نوین بانکداری مدنظر قرار گیرد.
طبق نمودار شماره یک، طی سال‌های 1995 تا 2009 میلادی 9 /22 درصد رشد در تعداد دفاتر بانک‌های ایالات متحده شاهد بوده‌ایم، ولی از سال 2009 تا سال 2014 و با اعمال سیاست‌های مرتبط با صرفه‌جویی در هزینه‌ها، تعداد این دفاتر با کاهش 8 /4درصدی همراه بوده است.
نشریه اکونومیست در شماره‌های جدید خود به تحلیل علل کاهش تعداد شعب بانک‌ها پرداخته است. بانک‌های سراسر جهان برای اجتناب از گرفتار شدن در ورطه زیان و کاهش هزینه‌هایشان از تعداد شعب خود می‌کاهند. نشریه آلمانی هندلس بلات در گزارشی پیش‌بینی کرده است که بانک‌های آلمانی تا دو سال آینده 10 هزار شعبه خود را تعطیل خواهند کرد. در مورد بانک Deutsche قیمت سهام این بانک از آغاز سال 2016 تاکنون افت داشته و ارزش بازاری آن نیز به حدود 18 میلیارد دلار سقوط کرده است.5
از طرف دیگر خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا که توسط شهروندان انگلیسی در همه‌پرسی 23 ژوئن 2016 تصویب شد، حالا به یک نگرانی برای وام‌دهنده برجسته آلمان تبدیل شده است؛ چرا که این خروج آشفتگی در بازارهای جهانی از جمله بازار ارز را در پی داشته و باعث شده است که پوند انگلیس به پایین‌ترین سطح خود در چند دهه اخیر سقوط کند. بانک Deutsche به عنوان بزرگ‌ترین بانک با قوی‌ترین اقتصاد در اروپا در حال قربانی شدن به واسطه خروج انگلستان از اتحادیه اروپاست.6 همچنین بانک «اشپارکاسه کلن بون» به عنوان یکی از بزرگ‌ترین بانک‌های سپرده‌گذاری آلمان قصد کاهش تعداد شعب خود از 106 شعبه به 84 شعبه را دارد. اقدام جالب دیگر استفاده بانک‌های حومه شهر به جای شعب‌شان از اتوبوس‌هایی است که خدمات بانکی ارائه می‌کنند.
این یک حقیقت است که بانک‌های جهان زیر فشار نرخ سودهای پایین و حتی در برخی مواقع نرخ سودهای منفی قرار گرفته‌اند، ولی مشکلات بانک‌های آلمان بیش از همه نمایان است. طبق نظرسنجی صورت‌گرفته توسط بوندس‌بانک آلمان در سال گذشته و قبل از آخرین کاهش‌های نرخ سود، حدود نیمی از 1500 بانک شرکت‌کننده در نظرسنجی اذعان داشته‌اند که انتظار دارند سود خالص درآمدشان تا سال 2019 حداقل تا 20 درصد کاهش یابد.
از سوی دیگر، نرخ پایین سود تنها یکی از نگرانی‌های بانک‌هاست. بانکداران و سیاستمداران با برنامه بیمه سپرده‌ها که بانک مرکزی اروپا مطرح کرده است هم مخالفند. نگرانی دیگری هم برای بانک‌های آلمانی وجود دارد و آن رشد تکنولوژی است. آلمانی‌ها در استفاده از بانکداری دیجیتال بسیار کند عمل کرده‌اند. بانک‌های آنها که به سپرده‌ها و وام‌های کوچک متکی هستند و هنوز هزینه‌های شعب خود را متحمل می‌شوند در برابر رقابت بانکداری دیجیتال آسیب‌پذیرند. در حال حاضر تنها سیاستی که برای کاستن از فشار وارده به بانک‌های آلمانی لحاظ شده است، ادغام شعب بوده است که البته با کندی صورت گرفته است، ولی به نظر می‌رسد با توجه به نرخ بهره منفی سرعت این ادغام‌ها روندی افزایشی داشته باشد.7
بانک HSBC نیز که از بزرگ‌ترین بانک‌های چندملیتی مستقر در لندن است، پس از اعمال سیاست‌های مرتبط با کاستن از شعب و ادغام آنها و نیز انتشار تحلیل‌های مرتبط با این فرآیند برای هر شعبه در وب‌سایت رسمی خود می‌نویسد: «ما هرگز برای بستن یک شعبه به یکباره تصمیم نمی‌گیریم، و ما این را درک می‌کنیم که این تصمیم می‌تواند برای جوامع محلی نگران‌کننده باشد. در سال‌های اخیر مشتریان ما راه‌شان را برای ارتباط با بانک و انجام فرآیندهایشان تغییر داده‌اند. بسیاری از مردم در حال استفاده از تلفن و اینترنت برای تکمیل فرآیندهای بانکی‌شان هستند و شعب اغلب کمتر استفاده می‌شوند. در سراسر شبکه شعب طی چهار سال گذشته، ما 40 درصد کاهش در پارامتر ریزش مشتری مشاهده کرده‌ایم، و این کاهش شتاب گرفته است. در نتیجه، گاهی اوقات تصمیم سخت، بستن شعبه است. بانک HSBC از دسترسی گسترده بخش صنعت به پروتکل بانکی (ABP) که توسط انجمن بانکداری بریتانیا (BBA) در ماه می 2015 معرفی شده است، پشتیبانی می‌کند.»8
چنانچه به نمودار شماره 2 دقت کنیم درصد تراکنش‌های ثبت‌شده از کارگزاران وابسته به یک بانک مکزیکی طی ایام هفته و به تفکیک ساعات شبانه‌روز درج شده است. به راحتی قابل درک است که 36 درصد از مجموع کل تراکنش‌ها در ساعات پس از تعطیلی شعب در روزهای کاری عادی شعبه، یعنی بین ساعات 16 الی 22 ثبت شده است. همچنین در روزهای تعطیل انتهای هفته، عدد قابل توجه 6 /22 درصد از تراکنش‌ها ثبت شده و 2 /1 درصد تراکنش‌ها نیز متعلق به ساعات ابتدایی قبل از شروع به کار شعبه است. این سه عدد نشان می‌دهد که بیش از نیمی از تراکنش‌ها یعنی دقیقاً 8 /59 درصد از آنها در ساعات تعطیلی شعب رخ داده است که عدد قابل توجهی است.
بنابراین به نظر می‌رسد بانک‌ها حتی در صورت باز نگه‌داشتن شعب با تمامی هزینه‌هایش، باید راهکارهایی برای ارائه سرویس به مشتریان در ساعات غیر‌کاری خود در نظر بگیرند، راهکارهایی که بتواند پاسخگوی مشتریان وفادار بانک‌ها در ساعات غیراداری و ایام تعطیل باشد.
اگر بخواهیم در خصوص کشور خودمان ایران صحبت کنیم، به این نکته جالب پی می‌بریم که با توجه به آمار موجود، تعداد شعب بانک‌ها در ایران نه‌تنها از استاندارد جهانی آن بالاتر است، که از استاندارد کشورهای با درآمد متوسط به بالا نیز بسیار بیشتر است. این تعداد در ایران از کشورهای نفت‌خیزی مانند عربستان یا کشورهای همسایه تجارت‌محوری مانند امارات نیز بسیار بیشتر است و به طور دقیق‌تر می‌توان گفت تعداد شعب در ایران تقریباً در حد و اندازه کشورهای با درآمد بالای OECD قرار دارد که با توجه به روند جهانی، به نظر می‌رسد روند کاهش تعداد شعب در ایران نیز به زودی آغاز شود.
با توجه به موارد مطرح‌شده، شعبه‌زدایی یا به صورت محدودتر ادغام شعب، به عنوان یکی از راهبردی‌ترین سیاست‌های بانک‌ها در جهت کاستن از هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری، در حال گسترش است و رشد تکنولوژی‌های مرتبط با فناوری اطلاعات بانکی و پرداخت در این مسیر راهگشای بانک‌ها خواهد بود. چرا که حفظ شبکه مشتریان و همچنین دستیابی به مشتریان بیشتر و افزایش سطح خدمات به صورت شبانه‌روزی و در تمام طول هفته حتی ایام تعطیل با کمترین هزینه‌تنها از این مسیر ممکن خواهد بود و در بازار رقابتی امروز، بانکی پیشتاز و موفق خواهد بود که تکنولوژی نوین را جهت ارائه سرویس به مشتریان خود به خدمت بگیرد، آن هم درست همزمان با کاستن از تعداد شعب فیزیکی، نیروی انسانی و هزینه‌های جاری شعب!

پی‌نوشت‌ها:
1- Handelsblatt, The Bank Holiday Without End, July 22, 2016
2- CNBC, Deutsche Bank to shut 188 German branches, cut 3,000 staff, 23 Jun 2016
3- Handelsblatt, The Bank Holiday Without End, July 22, 2016
4- CNBC, Deutsche Bank to shut 188 German branches, cut 3,000 staff, 23 Jun 2016
5- Donyaye Eghtesad Newspaper, No. 3819, July 22, 2016
6- The Economist, In a rut, July 16, 2016
7- The Economist, Turn of the screw, Jun 25, 2016
8- HSBC, Branch Closure Impact Analysis