فیلترینگ مقابل توسعه اقتصادی

مرتضی کاظمی/پژوهشگر اقتصادی

توسعه و تقویت رقابت‌پذیری موتور محرکه توسعه اقتصادی است و به همین دلیل مهم و ساده می‌توان گفت فیلترینگ غالباً مانع توسعه اقتصادی است. نپذیرفتن این ادعا که برآیند فیلترینگ اینترنت در عدم توسعه اقتصادی موثر است همچون نپذیرفتن این ادعاست که گسترش دانش عمومی در توسعه اقتصادی موثر بوده است.
باور عمومی در ادبیات اقتصادی این است که اقتصاد آزاد و رقابت‌پذیری از عوامل مهم توسعه است اما پیدا کردن بهانه‌هایی برای رد این اصل پذیرفته‌شده چندان کار دشواری نیست. همان‌گونه که به بهانه عدالت گستری و ضعف‌های مدیریتی به این اصول اثبات‌شده حمله می‌شود به طریق مشابه، به بهانه جلوگیری از انحراف جوانان و مطالب غیراخلاقی بسیاری از وب‌سایت‌های مفید و خلاقانه فیلتر می‌شود. برای مثال وبلاگ شخصی من که حاوی مقالات و نوشته‌های اقتصادی و اجتماعی است در سال 1387 درblogspot ایجاد شد. چند سال بعد blogspot فیلتر شد و بدون هیچ توضیحی این وبلاگ همچون هزاران وبلاگ دیگر فیلتر شد. خلاصه اینکه، استدلال‌تراشی برای فیلترینگ بسیاری از وب‌سایت‌های اینترنتی چندان کار دشواری نیست. اما برای این اصل بدیهی که اینترنت موثر در توسعه اقتصادی است چند دلیل ساده برای دوستان علاقه‌مند به فیلترینگ ارائه کنیم.

- امکان دسترسی آسان به وب‌سایت‌های مطلوب یکی از شاخص‌های مربوط به کیفیت اینترنت است. در تئوری‌های رشد اقتصادی دو عامل «نیروی کار» و «سرمایه» به عنوان عوامل اصلی رشد اقتصادی شمرده می‌شوند. مطالعات اقتصادی نشان می‌دهد کیفیت اینترنت از طریق افزایش بهره‌وری عوامل اصلی موثر بر رشد اقتصادی (نیروی کار و سرمایه) به تسریع در رشد اقتصادی کمک می‌کند. بر اساس گزارش‌های منتشر‌شده، میانگین سرعت اینترنت ایران در مقایسه با کشورهای همسایه، به جز افغانستان، کمترین مقدار را به خود اختصاص داده است. در حالی که تعداد کاربران اینترنت پرسرعت در ایران در جایگاه 28 بین کشورهای جهان قرار دارد؛ طبق نموداری که از سوی سایت «نت ایندکس» منتشر شده جایگاه ایران به لحاظ متوسط سرعت دانلود اینترنت خانگی از میان 186 کشور جهان در جایگاه 169 جهان قرار دارد. در این نمودار، کشور بورکینافاسو در جایگاه آخر قرار گرفته است.

- توسعه نه فقط متاثر از سرمایه‌های فیزیکی که بیش از آن تحت تاثیر سرمایه انسانی (Human Capital) است. در سال‌های گذشته، وضعیت اینترنت در ایران در فرآیندی فرسایشی یکی از عوامل ایجاد «ناامیدی» در بسیاری از جوانان، کارشناسان و فعالان اقتصادی بوده است. این موضوع را می‌توان در راستای «فرار مغزها» به عنوان یکی از واقعیت‌های تلخ اقتصاد ایران ارزیابی کرد. صندوق بین‌المللی پول در گزارش سال ۲۰۰۹ خود اعلام کرد: ایران به لحاظ مهاجرت نخبگان، در میان ۹۱ کشور در حال توسعه جهان، مقام نخست را داراست. همچنین بنابر آمار منتشر ‌شده توسط مرکز پژوهش‌های مجلس، 60 هزار نفر از ایرانیانی که در سال ۱۳۸۹ مهاجرت کرده‌اند در زمره مهاجران نخبه دسته‌بندی می‌شوند.

- اقتصاددانان علاوه بر تاکید بر توصیه‌های صرفاً اقتصادی از این تذکر غافل نشده‌اند که بی‌توجهی به تاثیر عوامل غیراقتصادی از جمله سرمایه اجتماعی نتایج نامطلوبی بر اصلاحات اقتصادی خواهد داشت. بر اساس تئوری‌های رشد اقتصادی، سرمایه اجتماعی(Social Capital) از طریق افزایش اعتماد عمومی و مشارکت اجتماعی در افزایش بهره‌وری عوامل اقتصادی موثر است؛ بنابراین اگر این تصور وجود دارد که در دنیای مدرن پدیده‌هایی همچون دسترسی به اینترنت با‌کیفیت دارای معایبی است، به این نکته نیز باید توجه داشت که خدشه‌دار شدن سرمایه اجتماعی می‌تواند ضررهایی بزرگ‌تر از آن معایب را رقم بزند.

- پدیده تجارت الکترونیک که می‌تواند یکی از ابزارهای موثر در رشد اقتصادی کشور باشد با حرکتی فرسایشی مواجه شده است. اگر به توسعه اقتصادی که از این طریق ایجاد می‌شود توجه داشته باشیم به مرور تنگ‌نظری‌های موجود در ارتباط با فیلترینگ اینترنت کمرنگ می‌شوند.
در شرایط اجتماعی امروز، استدلال کردن برای رفع فیلترینگ ساده‌تر است تا خود فیلترینگ. غیر از این است؟