چرا نظرات گری بکر مهم بود؟

حسن جوشقانی/دانشجوی دکترای اقتصاد در دانشگاه شیکاگو و شاگرد گری بکر

بسیاری از اقتصاددانان معاصر گری بکر را اثرگذارترین و لااقل یکی از مهم‌ترین متفکران اندیشه اقتصادی در ۱۰۰ سال گذشته می‌دانند. بکر یکی از اولین اقتصاددانانی بود که حوزه اقتصاد را به حوزه‌های دیگر علوم انسانی گسترش داد. تا پیش از آن تصور غالب این بود که حوزه‌هایی مانند علوم اجتماعی، جرم‌شناسی، حقوق، ازدواج و خانواده حوزه‌هایی هستند که از حیطه نظر اقتصاددانان خارج است و عمده دلیل چنین تصوری عدم وجود مدل‌های مبتنی بر تصمیم عقلایی بود که بتواند پدیده‌های معمول در این حوزه‌ها را توضیح دهد. گری بکر با ارائه اولین مدل‌های کلاسیک مبتنی بر تصمیم‌گیرنده‌های عقلایی، مرزهای دانش اقتصاد را برای همیشه جابه‌جا کرد.
این گسترش مرزهای اندیشه اقتصادی نه‌تنها دانش بشر را نسبت به مسائلی که تا پیش از آن ناشناخته بود افزایش داد، بلکه اثر بسیار بزرگی بر هسته اولیه دانش اقتصاد نیز گذاشت. به طور مثال مفهوم «سرمایه انسانی» که اولین بار توسط بکر به طور جدی در مدل‌های کلاسیک جدید در سال ۱۹۶۴ در کتابی از او با همین نام به کار گرفته شد، بعدها به عنوان یکی از مولفه‌های اصلی اقتصاد کلان، اقتصاد توسعه و رشد و اقتصاد نیروی کار و شاخه‌های مهم و متاخر اقتصاد قرار گرفت. چنان‌که امروزه اقتصاد کلان مدرن، اقتصاد رشد مدرن و اقتصاد نیروی کار مدرن بدون مفهوم سرمایه انسانی شناخته‌شده نیست. برای بیشتر مردم، «سرمایه» در حساب‌های بانکی، کارخانه‌ها و صنایع بزرگ خلاصه می‌شود. همه اینها نوعی سرمایه هستند؛ چرا که در طول زمان تولیدِ درآمد می‌کنند. ولی گری بکر نوع دیگری از سرمایه را معرفی و کاربردی کرد که شامل دانش و مهارت‌های هر فرد، قدرت کار کردن، سلامتی، روابط زناشویی مناسب و امثال آن می‌شود. در این نوع نگرش، صفت‌های انسانی مانند صداقت، وجدان کاری و محترمانه صحبت کردن نیز شامل سرمایه انسانی می‌شود. اگرچه امروز برای همه ما روشن است که همه اینها سبب افزایش درآمد و تولید می‌شود، ولی تا پیش از بکر این موارد در مدل‌های اقتصادی وارد نمی‌شد. به طور خلاصه تحقیقات بکر، علم اقتصاد را به زندگی روزمره بسیار نزدیک‌تر کرد. قرابتی که زمینه‌ساز استیلای علم اقتصاد بر سایر علوم اجتماعی مدرن شد. در خاتمه لازم است یادی شود از روحیات این متفکر بزرگ. مطمئناً در این رفتار و منش او، درس‌های زیادی برای صاحب‌نظران کشور ما نیز وجود دارد.

- اول از همه پشتکار و مطالعه بدون وقفه این متفکر بزرگ بود. به رغم سن زیاد، بکر مطالعه تحقیقات جدید و دستاوردهای محققان جوان را لازمه حیات علمی خود می‌دانست. شرکت در سمینارهای هفتگی که در آن دانشجوها و استادان جوان‌تر تحقیقات خود را ارائه می‌کردند، جزیی از برنامه ثابت او بود. کما اینکه هفته گذشته نیز در سمینار هفتگی اقتصاد کاربردی 1 شرکت کرده بود.

- دوم روحیه احترام به نظرات مخالف بود. در آمریکا هم مانند ایران مباحث اقتصادی زیادی از قبیل طرح بیمه عمومی اوباما، آزاد شدن خرید و فروش ماری‌جوانا و امثالهم وجود دارد که موافقان و مخالفان بسیاری دارند و گاهی بحث‌های آتشینی هم بین دو گروه انجام می‌شود. بسیاری از این مباحث نیز با مسائل سیاسی ممزوج شده‌اند. بکر هیچ‌گاه خود را وابسته به یک گروه سیاسی نمی‌دید و همیشه نظرات خود را مستقل و در چارچوب متعارف دانشگاهی مطرح می‌کرد. هیچ‌گاه مخالفان را اگرچه دانش کافی نداشتند، با کلمات درشت طرد نمی‌کرد و اگر متوجه وجود اشتباه در نظرات خود می‌شد، با شجاعت تمام به اشتباه خود اعتراف می‌کرد.

برای خاتمه کلام نیز مایلم به این شعر زیبا از سعدی اشاره کنم که:
سعدیا مرد نکونام نمیرد هرگز / مرده آن است که نامش به نکویی نبرند
روحش شاد و خدایش بیامرزد!

پی‌نوشت:
1- Applications of Economics:(http://economics.uchicago.edu/workshops/applications.shtml)
منابع:
1- Becker, Gary S. Human capital: A theoretical and empirical analysis, with special reference to education. University of Chicago Press, 2009. / 2- Becker, Gary S. "Crime and punishment: An economic approach." Essays in the Economics of Crime and Punishment. UMI, 1974. 1-54./ 3- Becker, Gary S. "A Theory of the Allocation of Time." Economic journal 75.299 (1965) : 493-517.Becker, Gary S. The economic approach to human behavior. University of Chicago Press, 1976.