پشت پرده بحران آب

شرایط اقلیمی در سرزمین ایران به گونه‌ای است که کم‌آبی در آن یک وضعیت عادی تلقی می‌شود. بارش سالانه 250 میلیمتر که کمتر از 30 درصد بارش جهانی است و قدرت تبخیر متوسط بیش از دو متر در سال که بیش از دو برابر تبخیر جهانی است به خودی خود کشور را در منطقه کم‌آب جهان قرار داده است. با در نظر گرفتن شرایط فوق نباید مدیریت آب کشور به نحوی می‌بود که در حدود چهار دهه گذشته اتفاق افتاد. این منابع به خاطر نیاز کشور بی‌رحمانه تاراج شد به طوری که در چند سال اخیر با حدود متوسط منفی پنج درصد تغییر در بارندگی سالانه کشور با خشکسالی‌های عجیب و غیرقابل قبولی روبه‌رو شده است. درست است که تغییر وضعیت اقلیم جهانی جابه‌جایی‌هایی را در بارش‌های سالانه در مناطق مختلف جهان به وجود آورده که به ضرر ایران بوده است اما این تغییرات در حدی نبوده که مشکلات بزرگی را که امروزه با آن روبه‌رو شده‌ایم به وجود می‌آورد. طبق استانداردهای بین‌المللی که از سوی مرکز توسعه‌ای سازمان ملل متحد اعلام شده هیچ کشوری حق ندارد حداکثر بیشتر از 40 درصد از منابع آب تجدیدپذیر خود را استفاده کند به طوری که اگر تا 20 درصد از منابع استفاده شود، آن کشور با هیچ مشکلی از نظر منابع آب و محیط زیست روبه‌رو نخواهد شد و بین 20 درصد و حداکثر 40 درصد مسائلی پیش می‌آید که اگر تدبیر نشود ممکن است مشکلاتی پیش آورد و بهره‌برداری بیش از 40 درصد از آب‌های تجدیدپذیر، کشورها را با مشکلات عدیده روبه‌رو خواهد کرد. به عنوان مثال ژاپن 19 درصد، آمریکا 21 درصد، چین 29 درصد، هندوستان 33 درصد و اسپانیا 25 درصد از آب‌های تجدیدپذیر خود را استفاده می‌کنند. این رقم در کشور مصر 46 درصد است که به همراه ایران با 80 تا 97 درصد استفاده از آب‌های تجدیدپذیر خود دو کشوری هستند که بالای 40 درصد استفاده می‌کنند. در مورد کشور ایران اختلاف‌نظر بین وزارت نیرو و کارشناسان مستقل در مقدار آب‌های تجدیدپذیر است. وزارت نیرو این مقدار را 120 میلیارد مترمکعب در سال اعلام کرده ولی کارشناسان مستقل آب‌های تجدیدپذیر را نزدیک به صد میلیارد مترمکعب در سال اعلام می‌کنند که به عدد واقعی نزدیک‌تر است لذا عدد مورد نظر بین 80 تا 97 درصد اعلام می‌شود. (مقدار آب بهره‌برداری کشور در سال 1396 میلیارد مترمکعب اعلام شده است.) طبق تعاریف سازمان‌های بین‌المللی کشورهایی که کمتر از 1700 مترمکعب در سال سرانه آب شیرین‌شان باشد، وارد مرحله خطر از نظر تامین آب و حفظ محیط زیست خواهند شد و این عدد در ایران در حال حاضر کمتر از 1500 مترمکعب است و متاسفانه بیش از 60 درصد جمعیت کشور در مناطقی قرار دارند که سرانه آب در سال در آنجا کمتر از هزار مترمکعب است. مدیریت آب کشور با ساخت سدهای غیر‌ضرور و اجازه بهره‌برداری‌های بی‌رویه از یک طرف و از طرف دیگر عدم برخورد با بهره‌برداران غیرمجاز آب که متجاوزان به حقوق عموم مردم کشور هستند، عامل اصلی بحران آب در کشور است. اما واقعاً چه باید کرد؟ تنها راه جلوگیری از بحران کامل و از هم پاشیدگی جامعه به دلیل نبود آب شیرین عبارت است از: کاهش بسیار سریع بهره‌برداری از منابع تجدیدپذیر در 10 سال آتی به حدود 40 درصد با جلوگیری از برداشت آب متوسط بهره‌برداران بدون مجوز قانونی و خرید حقابه از کسانی که دارای مجوز هستند. همچنین سرمایه‌گذاری در افزایش بهره‌وری از آب‌های مورد استفاده در کشور به حداقل 75 درصد در بخش کشاورزی و تنظیم سیاست‌های کشت بر مبنای استفاده بهینه از آب مصرفی و استفاده بیشتر از آب‌های غیرمتعارف مثل شیرین کردن آب‌های شور و پساب‌های شهری و صنعتی و بازچرخانی هر چه بیشتر آنها در بخش‌های صنعتی و شرب و بهداشت. بنابراین اگر اقدامی در این راستا صورت نپذیرد و زمان را چند سال دیگر از دست بدهیم متاسفانه باید تمدن سرزمین کهن را از دست‌رفته دانست و سرنوشت نامعلوم ایران را پیش‌بینی کرد.