مسابقه مدرک‌گرایی

برداشت اول: هفته پیش، وزیر راه و شهرسازی از «مسابقه مدرک‌گرایی» در کشور انتقاد کرد. اشاره عباس آخوندی به مشخص نبودن مرزبندی بین «افراد کاردان و ماهر» و «افراد فعال صنفی و نابلد» بود. آخوندی معتقد است باید سیستمی تبیین شود که افراد در آن گام‌به‌گام سلسله‌مراتب کسب مهارت را طی کنند. اما شاید شاه‌بیت صحبت‌های وزیر در نقد افراد غیرماهر و فعال در حوزه ساخت و ساز این مطلب باشد: «اکنون تصور این است که در نظام اجرایی ساختمان، هر فردی که پروانه مهندسی دارد می‌تواند امور طراحی، اجرایی و نظارت را نیز انجام دهد.» اظهارات وزیر به این نکته اشاره دارد که کسب مدرک از سازمان نظام مهندسی شرط «لازم» برای ورود به فعالیت‌های مهم ساختمانی است و شرط «کافی» برای آن داشتن صلاحیت و مهارت‌های کسب و کار مهندسی است. نکته قابل توجه در صحبت‌های وزیر، سوق دادن انتقادات به سمت «سازمان نظام مهندسی» است. سازمانی که بر اساس تلاش‌های وزیر کنونی راه و شهرسازی برای شکل‌دهی به ساخت و ساز حرفه‌ای و کارشناسی شکل گرفت، اما به نظر می‌رسد نتوانسته چالش‌های این حوزه‌ها را به شکل مطلوب برطرف کند. به باور آخوندی سازمان نظام مهندسی باید «صادرکننده صلاحیت» باشد نه تنظیم‌کننده «فعالیت‌های صنفی مهندسی»، صحبت‌هایی که حاکی از ناراضی بودن آخوندی از خروجی سازمان نظام مهندسی است. بنابراین به نظر می‌رسد تولید و اعطای مدرک بدون تمییز دادن مهارت افراد، به پاشنه آشیل ساخت و ساز این ‌روزها مبدل شده است.

برداشت دوم: اما در حال حاضر مشکل مدرک‌گرایی فقط به حوزه ساخت و ساز معطوف نمی‌شود. شاهد این ماجرا بسیار است، این‌روزها با قدم زدن در خیابان انقلاب، آگهی‌های رنگارنگ در خصوص تولید مقاله «آی‌اس‌آی» در قبال دریافت پول خودنمایی می‌کند. علاوه بر این، برخی از موسسات و آموزشگاه‌ها با تبلیغ‌های فراوان و بدون برگزاری آزمون ورودی سعی در جذب دانشجویان و اعطای مدرک دارند. این در حالی است که در این آموزشگاه هیچ تضمینی برای افزایش مهارت متقاضیان وجود ندارد. حجم فعالیت بالای این موسسات غیرمجاز، تقاضا برای اخذ مقاله و مدرک در کشور را نمایان می‌سازد، در حالی که اگر موسسه‌ای در جهت آموزش و افزایش مهارت افراد تاسیس شود، کمتر مورد استقبال قرار می‌گیرد.

شاهد دیگر میل به مدرک‌گرایی را می‌توان در نهادها و سازمان‌های دولتی یافت. در واقع در سازمان‌های دولتی، تخصیص و اعطای جایگاه‌های سازمانی با میزان مدرک فرد (بدون در نظر گرفتن مهارت) همبستگی بالایی دارد. از این‌رو، تمایل زیادی برای دریافت مدرک (حتی بدون در نظر گرفتن موسسه صادرکننده آن) وجود دارد. ثبت‌نام در برخی دانشگاه‌های گمنام خارجی و اخذ مدرک در رشته‌هایی که کاربردی با حرفه و سمت مورد نظر ندارد مشتی از نمونه خروار است.

این‌ روند در حالی شکل گرفته است که بررسی‌ها نشان می‌دهد: اعطای مدرک بدون بررسی مهارت افراد در بلندمدت کارایی سازمان را کاهش خواهد داد.

همچنین این‌روند مشکل دیگری را نیز به وجود خواهد آورد. هنگامی که فراوانی مدرک‌ها فزونی یابد، تخصیص نیروی با مهارت را به شغل مناسب آن با مشکل روبه‌رو خواهد ساخت. به این معنی که برخی از افراد به صرف داشتن مدرک و ارتباط در سازمان مربوط، جایگاه‌های شغلی را اشغال کرده و مانع از تخصیص کارای شغل در آن سازمان می‌شوند. در این پرونده به بررسی پدیده مدرک‌گرایی در حوزه ساخت و ساز خواهیم پرداخت.