دنیای برقی

بعد از تابستانی که به‌دلیل کمبود تولید برق، ساعات کاری کاهش یافت و در پاییز و زمستانی که مدارس و مشاغل به دلیل آلودگی هوا بیشترین میزان تعطیلات را ثبت کردند، انتشار خبر بهره‌برداری از نیروگاه خورشیدی پاسارگاد در دامغان شور و شوقی آفرید. به‌ویژه که در احداث این نیروگاه، از فناوری‌های جدیدی برای افزایش راندمان آن همچون روبات اتوماتیک شست‌وشوی پنل‌ها که باعث کاهش میزان قابل ملاحظه‌ای در مصرف آب می‌شود و استفاده از سامانه ردیاب خورشیدی در ماه‌های گرم سال استفاده شده است که امید است این فناوری‌ها در احداث دو نیروگاه دیگر پاسارگاد در سرخه و مهدی‌شهر سمنان نیز استفاده شود. با بهره‌برداری از این نیروگاه علاوه بر صرفه‌جویی قابل ملاحظه در مصرف گاز به میزان شش میلیون مترمکعب، از تولید سالانه 14 هزار تن دی‌اکسید کربن هم جلوگیری می‌شود. ضمن اینکه همین نیروگاه 10مگاواتی می‌تواند 70 درصد برق موردنیاز کل دامغان را تامین کند. در نظر بگیرید اگر در شهرهایی شبیه دامغان و در جغرافیایی شبیه ایران که روزهای آفتابی فراوانی داریم، کنار هر شهر، یک نیروگاه خورشیدی داشته باشیم یا از ظرفیت‌های فراوان بادی در کشور بهره ببریم، چقدر نسبت به امروز، زندگی برایمان زیباتر و راحت‌تر خواهد شد و با ایجاد فضای صادراتی برای گاز کشور، چقدر فرصت برای کشور ایجاد خواهد شد. اساساً دنیا به سمت برقی شدن حرکت می‌کند و روند برقی شدن مداوم خواهد بود و شرایط به سمتی می‌رود که بخش برق نقش بسیار مهم‌تری در سیستم انرژی جهانی داشته باشد و در چنین اتمسفری، ما در کشوری که بزرگ‌ترین دارنده مجموع منابع نفت و گاز دنیاست، در تابستان با قطعی برق و در زمستان با سوزاندن مازوت در نیروگاه‌ها و قطعی گاز صنایع روبه‌رو هستیم. ضمن آنکه حدود 90 درصد برق کشور از طریق گاز تولید می‌شود که هم از لحاظ اقتصادی و هم امنیتی تکیه افراطی بر گاز می‌تواند خطرآفرین باشد.

مساله مهم کشور ما در حال حاضر که در دوره گذار انرژی هستیم، تولید بیشتر نفت و گاز و تبدیل آن از طرق مختلف به ارز صادراتی است تا بتوانیم سایر زیرساخت‌های کشور را به مدد آنها توسعه دهیم و برای مردم، رفاه و پیشرفت و برای کشور امنیت به ارمغان آوریم. اما ما گاز باارزش کشور را می‌سوزانیم و روزها را سپری می‌کنیم.

در حالی که ظرفیت تولید برق کشور 80 هزار مگاوات و اوج تولید برق در تابستان 1401 نزدیک به 70 هزار مگاوات بوده است، هنوز ظرفیت کل برق تجدیدپذیر کشور به هزار مگاوات نرسیده و بنابه گفته ساتبا سهم تجدیدپذیرها از کل تولید برق ایران حدود نیم‌درصد است.

در چنین شرایطی با ناترازی گاز در ماه‌هایی از سال، عملاً خود را درگیر بحران‌های متعدد و مداوم کرده‌ایم. به دلیل قیمت بسیار پایین خوراک گازی تخصیصی به مصارف خانگی و به‌ویژه به صنایع عمده، بهره‌وری هم در کشور ما بسیار پایین است و عملاً صنایع بزرگ، خوراک تقریباً رایگان دریافت می‌کنند. در شرایط حمایت از صنایع برای توسعه صادرات، تخصیص این خوراک ارزان، قابل دفاع است. به‌ویژه وقتی در شرایط تحریمی، عمده ارز صادراتی کشور از طریق پتروشیمی‌ها و فولاد تامین می‌شود، این موضوع قابل قبول است، اما به‌هرحال، این یارانه عظیم، روزی باید حذف شود. از سوی دیگر، به زودی موج جدیدی از مجتمع‌های پتروشیمی در کشور به بهره‌برداری می‌رسند که باعث می‌شود نیاز کشور به گاز طبیعی بیش از قبل شود. با وجود مصارف بسیار بالا و پوشش ندادن مصارف داخلی در نقاط اوج مصرف، این یک معضل بزرگ برای کشور است. مگر اینکه نیاز نیروگاهی و نیازهای خانگی و تجاری در مسیری دیگر همچون توسعه تجدیدپذیرها یا بهره‌وری پوشش داده و از نعمت گاز برای درآمد بیشتر ارزی کشور استفاده شود.

در واقع، با توسعه تجدیدپذیرها می‌توان با تولید صدها محصول به‌جای سوزاندن منابع هیدروکربوری ارزش چندبرابری ایجاد کرد. همچنین یکی دیگر از مهم‌ترین فرصت‌ها برای کشور در بخش تجدیدپذیرها، عطش بسیار بالای واردات برق در کشورهای همسایه ایران و بازار صادراتی بزرگی است که در مجاورت ایران وجود دارد. فرصت صادرات بیشتر به همسایگانی که تشنه برق هستند، علاوه بر افزایش درآمد ارزی از صادراتی پاک و بدون آلاینده‌های مرسوم، باعث بهبود جایگاه کشور در تامین برق همسایگان و نیاز بیشتر آنها در بلندمدت به ایران خواهد شد که اثرات مثبت سیاسی گسترده‌ای نیز دربر خواهد داشت. بازار بالقوه در مقیاس 30 هزار مگاوات برای صادرات برق ایران به کشورهای همسایه وجود دارد و قیمت خرید برق در کشورهای همسایه می‌تواند برای سرمایه‌گذاران جذاب باشد. همچنین با توجه به روند برقی شدن صنعت حمل‌ونقل، تغییر جهت به سوی تولید بیشتر برق به سود کشور خواهد بود.

ایران همچنان که از ذخایر غنی انرژی فسیلی نظیر نفت و گاز بهره‌مند است، از بهترین منابع تجدیدپذیر دنیا نیز برخوردار است. ایران با در اختیار داشتن منابع غنی تجدیدپذیر، دشت‌های وسیع خورشیدی و منابع بادی قابل توجه به‌ویژه در مرز ایران و افغانستان، پتانسیل ایجاد بیش از ۱۲۰ هزار مگاوات ظرفیت جدید در زمینه توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر را دارد که رقم قابل ملاحظه‌ای است.

ساتبا از سال ۱۳۹۷ تاکنون با انجام مطالعات پتانسیل‌سنجی، موفق به شناسایی ۱۲۱ هزار و ۵۰۰ مگاوات پتانسیل احداث نیروگاه تجدیدپذیر و پاک در کشور شده است. تاکنون شناسایی مناطق مستعد در حوزه‌های انرژی تجدیدپذیر شامل خورشیدی، بادی، زمین‌گرمایی، زیست‌توده و برق‌آبی به تفکیک برای ۳۱ استان و همچنین جزایر کشور صورت پذیرفته است.

در حال حاضر، مجموع پتانسیل نظری یا تئوری شناسایی‌شده در حوزه انرژی خورشیدی، بالغ بر ۷۰ هزار مگاوات، حوزه انرژی بادی بیش از ۴۷ هزار مگاوات، حوزه انرژی زیست‌توده حدود هزار مگاوات، حوزه انرژی زمین‌گرمایی افزون بر هزار مگاوات و نیز انرژی برق‌آبی کوچک حدود ۲۵۰۰ مگاوات برآورد شده است.

توجه به نقشه پتانسیل انرژی بادی کشور مشخص می‌کند که یکی از بزرگ‌ترین مناطق بادخیز دنیا در مرز ایران و افغانستان واقع شده است که به نام کریدور بادی شرق کشور شناخته می‌شود. به استناد جزئیات منتشرشده از سوی ساتبا، در شرایط کنونی ظرفیت قابل بهره‌برداری کریدور بادی شرق کشور حدود 15 هزار مگاوات برآورد می‌شود، این در حالی است که با بهبود شرایط اقتصادی این ظرفیت می‌تواند به 20 هزار مگاوات نزدیک شود. ایران به‌عنوان یک کشور خورشیدی هایلند شناخته می‌شود. یکی از مزایای دیگر جز تابش خوب آفتاب در ایران، مناطقی است که دمای پایینی دارند و ارتفاعات بی‌شماری است که در کشور وجود دارد. قاعدتاً ارتفاع هر چقدر بیشتر باشد، به خورشید نزدیک‌تر است. مثلاً تهران بالای هزار متر ارتفاع از سطح دریا دارد، بنابراین نسبت به پنلی که در سطح آب‌های آزاد قرار می‌گیرد، به خورشید نزدیک‌تر است و ارتفاع، راندمان را افزایش می‌دهد.

منبعی که به‌وفور در ایران وجود دارد، باد و خورشید است و این دو منبع انرژی از نظر اقتصادی نسبت به انرژی‌های تجدیدپذیر دیگر در دنیا اقتصادی‌تر شده‌اند؛ یعنی به ‌ازای هر کیلووات‌ساعت برقی که تولید می‌شود، می‌توان با استفاده از این دو روش با هزینه کمتری برق تولید کرد.

علاوه بر وجود پتانسیل‌های غنی بادی و خورشیدی، یکی از مهم‌ترین مزایای کشورمان، برخورداری از زمین‌های گسترده برای احداث نیروگاه است. این در حالی است که مثلاً در اروپا که در توسعه تجدیدپذیرها جزو پیشتازان دنیاست، یکی از مهم‌ترین مسائل و معضلات توسعه تجدیدپذیرها همین مساله زمین مناسب است. بنابراین، درصورتی که وزارت نیرو در اجرایی شدن برنامه تولید 10 هزار مگاوات برق تجدیدپذیر جدی باشد، فرصت‌های بسیاری برای کشور ایجاد خواهد شد.