کوروش بختیاری دلایل فراگیرشدن پویش «سه‌شنبه‌های بدون خودرو» را بررسی می‌کند
یک روز در هفته خودرو سوار نشویم
سه‌شنبه‌های بدون خودرو عنوان یک کمپین مردمی است که سال گذشته راه‌اندازی شد. کمپینی که هواداران آن برای مقابله با آلودگی هوا قرار می‌گذارند روز سه‌شنبه را در شهر بدون خودرو تردد کنند و با پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و حمل‌ونقل عمومی به مقصد خود بروند.
ایده پویش «سه‌شنبه‌های بدون خودرو» چگونه شکل گرفت؟
هوا یکی از عوامل اساسی حیات است. بدون هوا زندگی برای کلیه جانداران غیرممکن خواهد بود. در گذشته نه‌چندان دور انسان و موجودات زنده از نعمت هوای پاک برخوردار بودند، اما با افزایش جمعیت، ظهور پدیده شهرنشینی، توسعه شهرها، تغییر شیوه‌های زندگی، الگوی مصرف و عادت‌های صنعتی و اقتصادی، افزایش تعداد وسایل نقلیه موتوری و افزایش مصرف انرژی‌های ارزان و فراوان و تقاضای روز‌افزون انرژی‌های فسیلی ایجاد شده است که جمعیت‌ها با تراکم بالا در کنار هم زندگی می‌کنند و باعث آلودگی تدریجی هوا می‌شوند. یکی از مشکلاتی که ما در ایران با آن روبه‌رو هستیم آلودگی هوای شهرهاست، این آلودگی در بسیاری از شهرها به دلیل استفاده از وسایل نقلیه موتوری ایجاد شده است. 80 درصد آلودگی شهر تهران به دلیل تردد خودروهاست و در شهری مثل اراک تقریباً 48 درصد آلودگی هوا به دلیل تردد خودرو ایجاد می‌شود. هدف ما از راه‌اندازی پویش «سه‌شنبه‌های بدون خودرو» این بود که هر کدام از شهروندان برای بهبود وضعیت آلودگی هوا به صورت فردی تلاش کند و از خودشان شروع کنند. ما باید بدانیم که مسوولان در این زمینه وظایف خود را دارند، اما ما هم به عنوان شهروندان در جامعه باید به وظایف شهروندی خود عمل کنیم. بعد از اینکه شهروندان به مسوولیت اجتماعی خود عمل کردند، می‌توانند حقوق خود را از مسوولان و دولتمردان مطالبه کنند. اگر شهروندان قدم پیش نگذارند، دولتمردان هم به احقاق حق آنها توجه نمی‌کنند. برای رسیدن به چنین اهدافی کمپین را در اواسط آذرماه 1394 راه‌اندازی کردیم و با حمایت سمن‌ها و نهادهای مختلف درحال حاضر شرایط خوبی را سپری می‌کنیم. در هفته دومی که پویش سه‌شنبه‌های بدون خودرو راه‌اندازی شد، گروه دوچرخه‌سواری شهر رفسنجان از آن حمایت کردند، در هفته سوم از شهرهای کردستان به این پویش پیوستند و از آن حمایت کردند. به این ترتیب ما با کمک شهرهای مختلف صدای پویش سه‌شنبه‌های بدون خودرو را به مردم و مسوولان رساندیم. بیشتر شهرهای ایران خودرو‌محور هستند و مسوولان و مدیران شهری به سمت توسعه خودرو‌محوری به جای انسان‌محوری قدم برداشته‌اند. عریض کردن خیابان‌ها و ساخت پل‌های چند طبقه باعث شده که مردم به سمت استفاده از خودروهای شخصی روی بیاورند و تقریباً 50 درصد خودروها تک‌سرنشین هستند. برای مقابله با خودرو‌محوری این کمپین راه‌اندازی شد تا از مردم بخواهیم حداقل یک روز در هفته خودرو شخصی استفاده نکنند. فکر نمی‌کنم اگر در هفته یک روز از خودرو استفاده نکنیم اتفاق خاصی برای کسی بیفتد، برعکس این کار باعث می‌شود ما با اجتماع بیشتر آشنا شویم، با مردم ارتباط برقرار کنیم، شادی و نشاط در جامعه ایجاد شود و افراد در طول روز تحرک بیشتری را تجربه کنند. جایگزین‌هایی که برای عدم استفاده از خودرو معرفی کردیم، پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و استفاده از خطوط ریلی است. از طرف دیگر یکی از مدل‌هایی که ما تلاش کردیم آن را جا بیندازیم استفاده از خرید اینترنتی به جای خرید حضوری و رفت‌و‌آمد در شهر است، درحالی‌که می‌توان خیلی از خریدها را از طریق اینترنت انجام داد و از بار ترافیک روزانه شهر کم کرد. پس از راه‌اندازی پویش و اینکه از مردم خواستیم یک روز در هفته را از خودروهای خود دل بکنند، سراغ مسوولان رفتیم و مطالبات خود را درخواست کردیم. از شورای شهر و شهرداری‌ها خواستیم که زیرساخت‌های لازم را برای سه‌شنبه‌های بدون خودرو فراهم کنند که مردم راحت‌تر بتوانند از سرویس حمل‌ونقل شهری، پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری به جای خودرو استفاده کنند. در بعضی از شهرها خیلی خوب حمایت کردند و بدون اینکه جلسه‌ای با مسوولان داشته باشیم داوطلبانه به این پویش پیوستند.
جایگزین اصلی برای افرادی که در روز سه‌شنبه از خودرو استفاده نمی‌کنند چه وسیله رفت‌و‌آمدی است؟
جایگزین اصلی به ترتیب اولویت پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری، حمل‌ونقل عمومی و ریلی است. پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری را شاید افراد مسن نتوانند زیاد استفاده کنند که به این منظور حمل‌ونقل عمومی را هم قرار دادیم. در طرح ما خودروهای اشتراکی هم وجود دارد که در ادارات و محل‌های کار افراد می‌توانند داوطلب شوند و چند روز در هفته همکاران خود را در ماشین خود سوار کنند و به مقصد برسانند. اگر از خودرو اشتراکی استفاده کنیم می‌توانیم به جای استفاده از چهار خودرو یک خودرو را وارد خیابان کنیم و به این ترتیب کمک شایانی به تردد کمتر خودرو و آلودگی هوا کرده‌ایم
تاکنون چه شهرهایی بیشترین حمایت را از پویش سه‌شنبه‌های بدون خودرو انجام داده‌اند؟
شهر اصفهان یکی از شهرهایی بود که مسوولان همراهی خوبی با این طرح انجام دادند، چهارراه عباسی این شهر روزهای سه‌شنبه عصر پیاده‌راه می‌شود و مردم می‌توانند با دوچرخه یا پیاده‌روی در این مسیر رفت‌و‌آمد کنند. اوایلی که این طرح را گذاشته بودند مراسمی در چهارراه عباسی گرفتند و مردم را با مزایای پیاده‌روی و عدم استفاده از خودرو آشنا کردند. شیراز هم جزو شهرهایی بود که از این پویش استقبال خوبی شد و عفیف‌آباد را پیاده‌راه کردند و طی مراسمی مردم را به استفاده از دوچرخه و پیاده‌روی تشویق کردند. آخرین شهری که از این پویش حمایت کرد آبادان است که به تازگی شاهد حضور خوب آبادانی‌ها در این پویش بودیم، مردم استقبال خوبی از این طرح کردند و ما هم هر کاری بتوانیم برای آنها خواهیم کرد.
این طرح، یک طرح خودجوش و مردمی تلقی می‌شود، فکر می‌کنید در کاهش آلودگی هوا و ترغیب مردم به استفاده کمتر از خودرو شخصی طرح‌هایی از این دست می‌تواند تاثیرگذار باشد؟
سمن‌ها نقش ترویج، آموزش و حمایت‌گری را دارند و ما هم برای آموزش و هم ترویج این طرح را راه‌اندازی کرده‌ایم. در این پویش سعی می‌کنیم حرفمان را به گوش مردم در تمام شهرها برسانیم و از آنها بخواهیم کمتر از خودرو شخصی استفاده کنند. یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های من تردد بیش از حد خودروها در سطح شهر است. ترافیک سنگین و استفاده بی‌رویه از خودرو در شهرها بسیار آسیب‌زاست. شهروندان حتی تا سر خیابان منزل را هم با خودرو شخصی می‌روند. آنچه من را در مرحله اول آزار می‌داد و باعث شد که این پویش را راه‌اندازی کنم، استفاده بی‌هدف و بیش از حد خودرو شخصی در شهرهای ایران است. من چندین سال است در زمینه محیط زیست فعالیت می‌کنم و جلب مشارکت مردم یکی از اصلی‌ترین هدف‌های ماست. مشارکت‌های مردمی در تمام کارهای زیست‌محیطی و حوزه سلامت، گردشگری و غیره اهمیت زیادی دارد. ما برای شروع این کمپین از هر طریقی که می‌توانستیم از مردم کمک گرفتیم و با کمک صفحات مجازی ارتباط خوبی با مردم برقرار کردیم. همچنین کمپین قرار سبز که با راهبری حسن اجتماعی در تهران، فعال محیط زیست و رسانه در زمینه معرفی پویش ما به مردم کمک زیادی کرد و ما موفق شدیم وارد این عرصه شویم.
فکر می‌کنید باید چند سال از عمر فعالیت این پویش بگذرد تا در کاهش آلودگی هوا تاثیرات آن را مشاهده کنیم؟
با یک سال فعالیت این کمپین یا کمپین‌های مشابه نمی‌توانیم انتظار کاهش آلودگی هوا را داشته باشیم. این کمپین اگرچه یک سال از فعالیت آن می‌گذرد اما ابتدای راه است. سال‌ها زمان می‌برد تا مردم عادت کنند به خاطر سلامتی خود، خانواده و آیندگان از وسایل رفاهی و نقلیه کمتر استفاده کنند. پویش سه‌شنبه‌های بدون خودرو 10 سال زمان برای دستیابی به اهداف خود در نظر گرفته است که به چشم‌اندازی که در زمینه کاهش 20 درصدی آلودگی هوا دارد، دست پیدا کند.
از چه ابزارهایی برای گسترش، تبلیغ و اطلاع‌رسانی این کمپین استفاده کردید؟
صفحات اجتماعی اصلی‌ترین ابزار اطلاع‌رسانی ما بود، از تلگرام و اینستاگرام شروع کردیم. ابتدا از شهر اراک با کمک تبلیغات میدانی شروع کردیم، به خیابان‌ها رفتیم و پوسترهایی را که طراحی کرده بودیم به مردم معرفی کردیم. تلویزیون هم به ما کمک کرد و برنامه «سرزمین ما» شبکه یک پویش را معرفی کرد، رسانه‌ها و جراید خیلی خوب از ما حمایت کردند. از طریق بیشتر ابزارهای اطلاع‌رسانی سعی کردیم این پویش را به مردم معرفی کنیم. در نهایت کمپین سه‌شنبه‌های بدون خودرو به عنوان کمپین برگزیده سال انتخاب شد. در این زمینه از هنرمندان و چهره‌های شناخته‌شده هم کمک گرفتیم، بازیگران، خوانندگان و فعالان محیط زیست معتبر به ما کمک کردند. محمد درویش برای اطلاع‌رسانی خیلی به ما کمک کرد، هر شهری که می‌رود کمپین سه‌شنبه‌های بدون خودرو را معرفی می‌کند و از مردم می‌خواهد یک روز در هفته را خودرو استفاده نکنند. از طرفی دفتر محیط زیست و توسعه پایدار وزارت ورزش با شروع سال 95 از پویش حمایت کرد و هیات‌های دوچرخه‌سواری را در تمام شهرها فعال کرد که از این پویش حمایت کنند.
راهی وجود دارد که تعداد همراهان سه‌شنبه‌های بدون خودرو را در تمام شهرها و هر هفته ارزیابی کرد؟
تاکنون 182 شهر به این پویش پیوسته‌اند و تمام هیات‌های دوچرخه‌سواری 31 استان از ما حمایت کرده‌اند. سازمان‌های دولتی و شرکت‌های خصوصی از پویش حمایت کردند. یک برنامه را در نظر داریم که ازطریق آن بتوانیم بسنجیم که در حال حاضر چند نفر در کل کشور از طرح سه‌شنبه‌های بدون خودرو حمایت می‌کنند. یک اپلیکیشن هم در دست طراحی داریم. افرادی که سه‌شنبه‌ها یا هر روز دیگر هفته را با خودرو رفت‌و‌آمد نمی‌کنند می‌توانند در این اپلیکیشن عضو شوند، مسیرهایی که برای تردد انتخاب می‌کنند و وسایلی را که با آن به مقصد می‌روند در این برنامه ثبت کنند و به این ترتیب ما می‌توانیم ارزیابی درستی از میزان سوختی که در آن روز صرفه‌جویی شده داشته باشیم و مسیرها و شیوه رفت‌و‌آمدی مقبول مردم را گسترش دهیم. این اپلیکیشن در حال حاضر در حال طراحی است
به نظر شما این برنامه می‌تواند برای کشور صرفه اقتصادی ایجاد کند؟
بله، قطعاً همین‌طور است. سالانه حدود 80 هزار میلیارد از اقتصاد کشور با اضافه شدن آلودگی هوای شهرها در حال هدررفت است. اگر ما در این هدررفت صرفه‌جویی کنیم می‌توانیم به اقتصاد کشور کمک موثری کنیم. روزانه 75 میلیون لیتر بنزین در کشور مصرف می‌شود که هر لیتر 350 گرم آلودگی به هوا اضافه می‌کند. اگر از خودرو شخصی کمتر استفاده کنیم به کاهش آلودگی هوا کمک کرده‌ایم. 75 میلیون لیتر بنزین یعنی به ازای هر نفر یک لیتر بنزین در روز مصرف می‌شود. اگر 20 درصد در مصرف این سوخت صرفه‌جویی کنیم می‌توانیم هم به اقتصاد داخلی هم خارجی کشور کمک زیادی کنیم. به این ترتیب هزینه‌ای که صرف یارانه‌های سوخت می‌شود و ارزی که برای بنزین مصرف می‌شود، صرف هزینه‌های دیگر خواهد شد که برای کشور و مردم مفید است. صرفه‌جویی در سوخت و خودرو هم به اقتصاد کشور هم به سلامتی جامعه کمک می‌کند. بیماری‌های غیر‌واگیر زیادی از طریق آلودگی هوا ایجاد می‌شود که هزینه‌های زیادی را روی دست اقتصاد کشور می‌گذارد. از طریق این پویش می‌توان بخشی از مرگ و میر حاصل از آلودگی هوا را کاهش داد.
برای همراهی و حمایت مسوولان از این پویش، با نهادها و ارگان‌های مسوول مذاکره کرده‌اید؟ نتیجه چطور بود؟
بله، جلسات زیادی در اراک و تهران در این زمینه داشتیم. در تهران با مدیریت دفترمحیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران جلسه‌ای داشتیم که 20 ارگان ذی‌ربط برای حمایت دعوت شده بودند. البته از این جلسه خروجی حاصل نشد و ما فقط حرف و وعده دیدیم. هرچند مترو تهران در چند ایستگاه سه‌شنبه‌ها را تبلیغ کرد اما نه خود شهرداری در این زمینه کاری انجام داد و نه ارگان‌های ذی‌ربط او به ما کمک کردند. سه جلسه با فاصله یک ماه با مسوولان شورای شهر، سازمان محیط زیست، تاکسیرانی، اتوبوسرانی، مترو، سازمان بهداشت، صدا و سیما، خانه هنرمندان و سمن‌ها داشتیم که بعد از جلسه همه حرف‌ها فراموش شد. در اراک هم جلسات زیادی با مسوولان داشتیم، وعده‌های زیادی به ما دادند اما حاصلی ندیدیم.
به‌طور مشخص چه وعده‌هایی طی این مذاکرات مسوولان به شما دادند که عملی نشد؟
مثلاً در شهر اراک قرار بود دو اتوبوس را برای کمپین سه‌شنبه‌ها در نظر بگیرند و تبلیغ پویش را روی بدنه آن حک کنند. سازمان زیباسازی قرار بود برای تبلیغی دیواری را به کمپین اختصاص دهد، ما پوستر را دادیم و دیواری را در نظر گرفتیم اما هیچ اقدامی انجام نشد. حتی قرار بود شهرداری 10 ایستگاه دوچرخه در اراک نصب کند که تا الان اتفاق نیفتاده است. همچنین قرار بود تاکسیرانی پشت تاکسی‌ها جک نصب دوچرخه قرار دهد که میسر نشد. موارد زیادی در این جلسات که ابتدای سال 95 بود صحبت شد اما تاکنون عملی نشده است. سازمان ترافیک طرح‌هایی را نوشته اما از سوی شهرداری حمایت نشد تا این طرح‌ها اجرایی شود.
حمایت بانک مرکزی از پویش چگونه صورت گرفت و این حمایت شامل چه مواردی است؟
دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان محیط زیست نامه‌ای به بانک مرکزی زد که از این پویش حمایت کنند. بانک مرکزی روی تمام فیش‌های دریافتی از کارت‌خوان‌ها آرم سه‌شنبه‌های بدون خودرو را درج کرده است. بانک تجارت هم حمایت خوبی از این پویش کرد، در تمام دستگاه‌های کارت‌خوان در شعب سراسر کشور، شعار و لوگوی سه‌شنبه‌های بدون خودرو را درج کرد. حتی تلویزیون‌های شهری خود را هم به این پویش اختصاص دادند.
آیا حمایت دولت از سه‌شنبه‌های بدون خودرو در گسترش آن اثر‌گذار بود؟
بخشی از گسترش این پویش با کمک مردم صورت گرفت و بخش دیگرآن با حمایت دولت. ارگان‌ها و سازمان‌های دولتی باید کمک کنند که این پویش به نتیجه برسد و برای رفع آلودگی هوا وارد عمل شویم. ده‌ها سال است که پژوهشگرها به این نتیجه رسیده‌اند که دولت و مردم به تنهایی نمی‌توانند معضل آلودگی هوا را رفع کنند. بنابراین نیازمند کمک دولت و مسوولان هستیم که از این پویش حمایت کنند و مردم را به این اقدام دعوت کنند. فراهم کردن زیرساخت‌های لازم برای یک شهر انسان‌محور اصلی‌ترین کمکی است که مسوولان می‌توانند انجام دهند. ما همچنان شاهد ساخت تقاطع‌های غیرهمسطح و عریض‌کردن خیابان‌ها در شهرها به جای عریض کردن پیاده‌روها هستیم. پیاده‌روها را باید عریض کنیم و ایمنی افراد پیاده و دوچرخه‌سوار را بالا ببریم. در شهرها بیشترین آمار تصادفات با عابران و دوچرخه‌سواران است و باید در این زمینه فکر اساسی کرد.
این کمپین نمونه خارجی هم دارد؟
در کشورهای مختلف طرح‌های این چنینی زیاد وجود دارد. روز جهانی بدون خودرو در تقویم میلادی ثبت شده است. اما ما یک روز در هفته را در این زمینه مقرر کرده‌ایم.
چرا سه‌شنبه‌ها را برای روز بدون خودرو در نظر گرفتید؟
سه‌شنبه روز وسط هفته و اوج تردد و آلودگی هواست. سه‌شنبه و چهارشنبه بیشترین ترددهای خودرو را در سطح شهر داریم. به همین دلیل سه‌شنبه‌ها را در نظر گرفتیم. 
دیدگاه تان را بنویسید