ممنوعیت تخریب زیستگاه

درباره محدودیت بهره‌برداری از معادن و ساخت‌وساز در ارتفاعات بالای 1800 و 2200 متر باید گفت؛ اگر چنین بهره‌برداری‌ای اکنون صورت می‌گیرد، بدون استثنا باید در روند مدیریت و بهره‌برداری آن تجدید نظر شود. وقتی معدنی در شورای معادن ثبت می‌شود، به این قوانین و ارزیابی محیط زیستی توجه می‌شود و در صورت مغایرت فعالیت معادن به طور کل متوقف می‌شود و آن پهنه در اختیار منابع طبیعی قرار می‌گیرد. بر این اساس هیچ فعالیت اقتصادی به عنوان معدن نمی‌تواند در آنجا انجام شود. همان‌طور که در چنین فضاهایی نباید ساخت‌و‌سازی صورت بگیرد، بهره‌برداری از این معادن نیز ممنوع است. ما قبلاً در اطراف دماوند چنین موردی را داشتیم. در بازدیدی که از سوی شورای معادن از این منطقه داشتیم، پیشنهاد کردیم این معدن که بهره‌برداری از آن مربوط به سال‌های 50 و 51 بود متوقف شود و معدن دیگری در اختیار بهره‌بردار قرار گیرد و روند بهره‌برداری مضر این معدن متوقف شود. اگر کسی بخواهد در محدوده‌های 1800متری چنین کاری را انجام دهد، قطعاً این کار از قبل مورد تایید محیط زیست و منابع طبیعی قرار گرفته است. در اصل بیست‌و‌چهارم قانون معادن آمده است که در این شرایط باید از این سازمان‌های متولی استعلام گرفته شود و آنها اگر رد کنند، کسی که نقطه‌ای را به عنوان معدن ثبت کرده است، اجازه فعالیت در آن منطقه را ندارد. ما به خاطر فعالیت معدنی نباید محیط زیست انسانی و محیط زیست طبیعی را از بین ببریم بلکه نگاه ما باید براساس روابط دوجانبه‌ای باشد که  فعالیت‌های محیط زیستی با فعالیت‌های معدنی می‌توانند در کنار هم قرار بگیرند و از تخریب طبیعت جلوگیری شود. نگاه ما  در مهندسی محیط زیست و فعالیت‌های اقتصادی مثل معدن‌کاوی باید به نحوی باشد که تخریبی به طبیعت از نگاه انسانی نداشته باشیم. ممکن است نگاه طبیعی ما تخریب باشد اما پشت‌بند آن بازسازی را داریم. یکی از مباحثی که ما به عنوان یک NGO معدنی و به عنوان دوستداران محیط زیست برای هرگونه فعالیت معدنی باید انجام دهیم، تغییر نگرش است. ما باید نگاهمان به آینده باشد. یعنی زمانی که فعالیت آن معدن به انتها می‌رسد، باید بازسازی آن معدن را به خوبی در نظر بگیریم و کمترین خسارت را به طبیعت وارد کرده باشیم. این موضوعی است که NGOهای معدنی بر سر آن ایستاده‌اند. همزمان در کنار متولی بخش متولی منابع طبیعی و محیط زیست کشور نیز باید نحوه نظارتشان به شکلی باشد که رابطه دوطرفه و مقبول باشد. در گذشته اشتباهاتی رخ داده و یکسری فعالیت‌های معدنی مطرح بوده که با تخریب زیاد همراه بودند. متاسفانه نگاه مهندسی ما در بازسازی آن معدن هیچ‌وقت نگاه پایداری نبوده است. ولی پیشنهاد شفاف می‌کنیم این موضوع را طوری قانونمند کنیم که هر فعالیت معدنی در هر منطقه‌ای که شروع می‌شود، در انتهای زمان فعالیت آن معدن، طبیعت هرچند با تغییر جهت‌هایی، بازگردانده و احیا شود. البته روش‌های دیگری نیز وجود دارد. مثلاً می‌توان فضای معدنی را به یک منطقه گردشگری تبدیل کرد. چون معادن هم یک نوع سرمایه ملی محسوب می‌شوند. بنابراین ایجاد معدن بدون نگاه به آینده تنها تخریب زیستگاه‌های آینده خواهد بود. در خانه معدن هیات مدیره به این اصل اعتقاد دارد و شعار فعالیت‌های خود قرار داده است که فعالیت‌های معدنی بدون داشتن نگاه زیست‌محیطی فعالیت معدنی محسوب نمی‌شود. برای هر فعالیت معدنی یک فرمول طراحی شده است. ما اکنون این مذاکرات را با محیط زیست داریم و این مسائل را داریم با آنها مطرح می‌کنیم. حفظ محیط زیست و فعالیت‌های معدنی را به صورت تعاملی کنار هم قرار می‌دهیم. تعامل نه تحمیل. تعامل در جهت حفظ دو طرف. ما نگاهمان را بر اساس استانداردهای جهانی تعریف می‌کنیم. فراموش نکنیم به عنوان یک دوستدار محیط زیست صرفاً حفظ یک درخت ملاک عمل برای فعال و دوستدار محیط زیست محسوب نمی‌شود. جامعه و محیط زیست زمانی حفظ می‌شود که ما از تمام بخش‌های آن به نحو مطلوب استفاده کنیم. مثلاً اینکه به خاطر حفظ گور خر ایرانی باید محیط و منطقه حفاظت‌شده بهرام گور در فارس از معدن‌کاوی معاف شود، حائز اهمیت است. هر کدام از المان‌های منابع طبیعی ارزش ویژه خود را برای حیات دارد.

ما وقتی در ایران و این سرزمین زندگی می‌کنیم وظیفه داریم ضمن استفاده از امکان‌های طبیعی که وجود دارد در حفاظت از آنها کوشا باشیم. اما این تفکر نباید باعث شود که فعالیت اقتصادی متوقف شود و ما نتوانیم مدیریت اقتصادی درستی در حوزه تولید و بهره‌برداری داشته باشیم. اصل مساله توسعه پایدار است و باید اندیشه پایدار در حفاظت از منابع و بهره‌برداری اصولی از آنها در دستور کار همگانی و بیش از همه سیاستگذاران قرار گیرد. ما در یک سازمان غیر‌دولتی معدنی خودمان داریم فرهنگسازی می‌کنیم. چراکه معتقد هستیم ما در گذشته در حق طبیعت اشتباه کرده‌ایم و از قضا باید آینده را بسازیم. نگاه ما در بخش معدن بر اساس آینده‌نگری است. از هر نظر باید آینده ایران و سرزمین را در نظر داشت. یکی از مسائل مهم در آینده‌نگری بخش معدن استفاده از تکنولوژی‌ها و روش‌های نوین برای بهره‌برداری است چراکه تنها راه حفظ منابع طبیعی و محیط زیست همین استفاده از تکنولوژی‌های سازگار با طبیعت است که کمترین خسارت و آلودگی را به وجود می‌آورد. اگر بتوانیم این تفکر را حتی با اجرای قوانین سختگیرانه عملیاتی کنیم بزرگ‌ترین خدمت را به کشور و صنعت و طبیعت کرده‌ایم چراکه مردم و افراد حساس جامعه را راضی کرده‌ایم. من توقع ندارم مردم حرف‌های من را تایید کنند چراکه آنها عملکردها را بررسی و ارزیابی می‌کنند. بنابراین آن چیزی که در ذهن مردم باقی مانده تخریب‌هایی است که صورت گرفته است. در حقیقت مردم تخریب‌ها را می‌بینند. وقتی تخریب را می‌بینند اولین سوالی که مطرح می‌کنند این است که چرا از طبیعت حفاظت نکردید. ما باید شرایطی ایجاد کنیم که یک دوستدار محیط زیست وقتی حتی در یک محیط معدنی وارد می‌شود نه‌تنها احساس نکند که تخریب طبیعت جبران‌ناپذیر است بلکه این ذهنیت در او به وجود بیاید که اندیشه حفاظت از طبیعت حتی در بهره‌بردار‌ترین قشر جامعه وجود دارد. این کار مطلقاً کار مشکلی نیست و جوامعی که بر مبنای توسعه پایدار مدیریت می‌شوند این روش‌ها را اجرا کرده‌اند و در کنار بهره‌برداری از معادنی که امکان برداشت دارند، به طبیعت نیز احترام گذاشته‌اند چراکه در نهایت آن چیزی که اهمیت دارد، داشتن یک محیط زیست سالم برای زندگی ما بقیه موجودات است.

برای بومی‌سازی این روش‌ها که در دنیا برای حفاظت از محیط زیست در بخش معدن مورد استفاده قرار می‌گیرد، نیازمند تغییر نگرش‌ها هستیم. بنابراین اجرای سختگیرانه قوانین در دو سوی این کارزار بسیار بااهمیت است. یعنی هم متولی بخش معدن و هم متولی مدیریت محیط زیست کشور باید قوانین سفت و سختی برای بهره‌برداری و حفاظت توامان داشته باشند. همزمان باید نظارت‌ها و مشاوره‌های لازم از سوی محیط زیست به بخش معدن ارائه شود و در اینجا می‌توان به نقش شگرف تشکل‌های مردمی و سازمان‌های مردم‌نهاد و جامعه مدنی اشاره کرد. باید این نهادها به صورت فعال در مدیریت و نظارت حضور داشته باشند چراکه نقش سازمان‌های مردم‌نهاد نقش نظارت مردم بر کنشگران دولتی و حکومتی است. مطمئن هستیم اگر سازمان‌های مردم‌نهاد در بخش معدن وارد حوزه نظارت‌های محیط زیستی و ارزیابی تخصصی محیط زیستی شوند و مشاوره‌های لازم را از طرفین دریافت کنند، روند بهره‌برداری از معادن نه‌تنها در ارتفاعات مورد بازنگری و بهبود قرار می‌گیرد بلکه در دیگر عرصه‌ها نیز این روند به کیفیت حفاظت از محیط زیست ایران کمک خواهد کرد. واقعیت این است که هر کند‌و‌کاوی در طبیعت می‌تواند تخریب محسوب شود و بسیاری از این تخریب‌ها قابل جبران نیستند اما در صورتی که الزامات محیط زیستی در مدیریت و بهره‌برداری و اکتشاف معادن در ایران جدی گرفته شود این آسیب‌ها و تخریب‌ها به حداقل خواهد رسید و این پیام روشن را برای جامعه دارد که جامعه معدن در ایران با رعایت اصول محیط زیستی به سمت توسعه پایدار گام برداشته است.