خودکشی فقیرانه

جواد حیدریان:خودسوزی زینب دختر دوازده‌ساله ایلامی که در روستای هلیلان به همراه پدر معلول و پنج عضو دیگر خانواده زندگی می‌کرد در هفته‌های گذشته اگرچه خاطره سوزناک خودسوزی زنان را دوباره شعله‌ور کرد اما پیام دیگری نیز داشت و آن هم اینکه چند علت در این خودکشی دست‌به‌دست هم داده‌اند که هشداری به مراتب رساتر از گذشته برای مدیریت سازمان‌های اجتماعی کشور دارد. خبر خودسوزی زینب ابتدا با عامل فقر آمیخته بود. اینکه او توان خرید لباس شب عید نداشته است و مباحثی از این دست سبب شد، مقامات محلی ابتدا در این زمینه اظهارنظر کنند. بررسی‌های اولیه از محل زندگی زینب و خانواده او البته موید این نکته است که او در شرایط سخت نداری روزگار گذرانده و پدرش معلول بوده است. اما آیا به راستی فقط زینب در آن روستا در موقعیت فقر مفرط بوده است و دیگران چنین نبوده‌اند؟ پاسخ به این پرسش نیازمند واکاوی جامعه‌شناختی مساله خودکشی و به‌خصوص خودسوزی است که به باور محققان یک خودکشی پیام‌رسان است. گستردگی فقر و محرومیت در مناطق مختلف ایران قابل انکار نیست اما تخفیف دادن خودکشی یک فرد به یک عامل نشانه درک ناصحیح از ساختارهای اجتماعی و انگیزه‌های محرک خودکشی و پدیده‌های اجتماعی از این دست است. جامعه‌شناسان خودکشی را پدیده‌ای چندعلیتی می‌دانند. احساس محرومیت شدید فقط ناشی از فقر نیست اگرچه فقر به خودی خود عامل و محرک مهمی در تصمیم‌های فردی است اما بی‌تردید باید به عوامل اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی در بافت‌های اجتماعی دقت کرد.

مطالعات مختلف جامعه‌شناختی در زمینه خودسوزی زنان به‌خصوص در منطقه ایلام یک نکته را به روشنی آشکار می‌کند؛ فقر فرهنگی! نبود امکانات و زیرساخت‌های فرهنگی و اجتماعی، فقر و بیکاری، در کنار جامعه مردسالار و گاه زن‌ستیز توانسته است انبار باروتی در میان طیفی از زنان به وجود بیاورد. بی‌تردید زینب 12ساله در مجاورت با زنان دیگر و شنیدن دردها و رنج‌های آنها و البته ناکامی‌هایشان و با دیدن شرایط زندگی بی‌کیفیت خود در مواجهه با دنیای جدید و ابزارهای ارتباطی امروزی مثل موبایل و اینترنت، تصمیم هولناک خود را گرفته و آن را در یک شرایط روحی افسرده و بی‌اراده‌ اجرایی کرده است. بنابراین باید دقت داشت خودکشی به دلیل ماهیت بسیار دردآور آن نیازمند بررسی دقیق و رفع همه عوامل پدیدآورنده آن است. درست یک هفته بعد از انتشار خبر خودسوزی زینب در ایلام، یک خودسوزی دیگر در «روستای میرزالی» منطقه رستم در میانه دو استان فارس و کهگیلویه و بویراحمد نیز منتشر شد. دختر 14ساله‌ای که به دلیل خشونت خانگی و خشونت‌های برادرش اقدام به خودسوزی و در نهایت خودکشی کرد. اما آیا قانون در مواجهه با این پدیده‌ها همه عوامل دخیل در پروسه خودکشی را لحاظ می‌کند؟ آیا عوامل پدیدآورنده مورد بررسی قرار گرفته و احیاناً عاملان اصلی جنایت خودسوزی دختران مجازات می‌شوند؟