انزلی در کما

۴۰ سال از ثبت تالاب انزلی گذشته است و با وجود پیشرفت‌های زیاد در زمینه محیط زیست، اما هر روز وضعیت این تالاب در کنار دیگر تالاب‌های کشور وخیم‌تر شده است. تالاب بین‌المللی انزلی در آستانه روز جهانی تالاب‌ها در وضعیت هشدار قرار گرفته است و حالا گفته می‌شود کارگروهی برای نجاتش در نظر گرفته شده است. تالابی دارای بیش از هزار گونه ماهی و گونه‌های مختلف گیاهی و اکوسیستمی است که در حال حاضر با تکه‌های چوب و لاشه لاستیک ماشین زندگی خود را می‌گذرانند و محلی همچون زباله‌دانی شده است.

تالاب‌هایی که سال‌ها از ثبت آنها در مونترو (آن دسته از تالاب‌های ثبت‌شده که به علت شرایطی همچون بهره‌برداری نادرست، جنگ، فجایع زیست‌محیطی، خشکسالی و... در معرض خطر قرار گرفته‌اند) می‌گذرد، اکنون در وضعیت نامناسبی قرار دارند. تالاب انزلی و چند تالاب دیگر در ایران نیز در این لیست ثبت شده‌اند که کماکان وضعیت نامناسبی دارند. شش سایت تالابی بین‌المللی ثبت‌شده کشورمان در کنوانسیون رامسر در معرض تهدید و تغییرات شدید اکولوژیکی قرار دارند به گونه‌ای که از ۲۲ تالاب ثبت‌شده ایران در کنوانسیون رامسر، تالاب‌های «شورگل، یادگارلو درگه سنگی»، «مجموعه تالاب انزلی»، «شادگان، خورالامیه و خورموسی»، «نیریز و کمیجان»، «انتهای جنوبی هامون پوزک» و «هامون صابری و هامون هیرمند»، شش سایت تالابی هستند که در معرض تغییرات اکولوژیکی هستند و به همین دلیل در فهرست «مونترو» رامسر قرار گرفته‌اند.

دلیل اهمیت تالاب انزلی

اهمیت تالاب انزلی به دلیل ساحلی بودن آن است. تالابی دارای آب شیرین، ۱۱ رود اصلی و ۳۰ رود فرعی در وضعیت هشدار قرار گرفته است و منتظر یاری مسوولان است. تالاب انزلی که به صورت مجموعه‌ای از تالاب‌ها در نظر گرفته می‌شود، به وسعت ۱۵ هزار هکتار در سال ۱۹۹۳ به دلیل رسوبات ناشی از تخریب جنگل و مراتع بالادست که موجب کاهش عمق تالاب از شش به دو متر طی ۳۰ سال شده بود مورد توجه ویژه قرار گرفت. ورود پساب‌های شهری، صنعتی، کشاورزی و ورود گونه غیربومی آزولا باعث شد تا این تالاب از سوی وزارت جهاد کشاورزی، وارد فهرست مونترو شود. در خرداد ۱۳۵۴ (ژوئن ۱۹۷۵) این تالاب در سایت رامسر به ثبت رسید.

حوزه آبریز تالاب انزلی، مساحتی برابر ۳۷۴ هزار هکتار است که از این مساحت ۹/۵۳ درصد را جنگل و مرتع و ۲/۳۳ درصد را زمین‌های کشاورزی و ۷/۸ درصد را تالاب، آب‌بندان‌ها و استخرها تشکیل می‌دهند و مناطق انسان‌ساخت ۷/۳ درصد استفاده از زمین را به خود اختصاص داده‌اند.

چه کسی مقصر اصلی است؟

در نگاه کلی، یکی از بیشترین علل آلودگی این تالاب ورود آلودگی‌های مناطق مسکونی و کارخانجات اطراف به تالاب انزلی بوده است. در گزارشی که موسسه استاندارد از وضعیت ورود آلودگی‌ها به این تالاب اعلام کرده است، مقدار قابل توجهی آمونیاک به این تالاب وارد می‌شود. این در حالی است که این منطقه بزرگ‌ترین محل پرورش و زایش ماهی فلس‌دار بوده است که به طور طبیعی با آلوده شدن آب این منطقه پرورش این نوع ماهی نیز ضرر دیده است.

این تالاب از نظر پوشش گیاهی به چهار دسته گیاهان اراضی پیرامون تالاب، گیاهان حاشیه‌ای یا پایابی، گیاهان شناور و گیاهان غوطه‌ور تقسیم شده است.

در گزارش‌های بسیاری از تالاب انزلی به عنوان یکی از زیباترین مناظر آبی یاد شده است؛ تالابی که این روزها به جای گیاهان بومی میزبان زباله‌های پلاستیکی است. جالب است که تالاب انزلی با وسعت ۱۸۰ تا ۲۰۰ کیلومترمربع حکم تصفیه‌خانه را برای رودخانه‌هایی دارد که به دریای خزر می‌ریزند، اما این تالاب رو به نابودی است. در حالی که همواره این تالاب از جمله تالاب‌های معروفی بوده است که همه‌ساله تعداد قابل توجهی گردشگر خارجی و داخلی را به این منطقه جذب کرده است.

از ماهیان تالاب انزلی 11 گونه آن بومی، هشت گونه مهاجر و یک گونه نیمه مهاجر است که برای تخم‌ریزی، زاد و ولد و گاه زیستن به تالاب می‌آیند.

انزلی و قدمت آن

در زبان گیلکی، واژه «همزلی» معانی‌ای نظیر سایش و نزدیکی آب و خشکی دارد که به نظر می‌رسد نام انزلی برگرفته از وجود مرداب در این منطقه و از پیشینیان به ارث رسیده است. شاید نامگذاری شهر انزلی و یکی بزرگ‌ترین تالاب‌های جهان می‌تواند ریشه‌ای یکسان داشته باشد. در زبان یونانی واژه‌هایی نظیر «انزلیوس و انزلیا» به معنی «مرداب» است و با توجه به اینکه جزیره و مرداب در این منطقه از قدمتی ۱۵ هزارساله برخوردار است، این نامگذاری می‌تواند به سال‌های دورتر برسد. این تالاب از نوع تالاب‌های ساحلی است که توسط یک کانال کشتیرانی و از طریق دو موج‌شکن واقع در تاسیسات بندرگاه انزلی حمایت و به دریای خزر متصل می‌شود. حوزه آبریز تالاب دارای مساحتی حدود ۳۷۴ هزار هکتار است. تالاب انزلی در سال ۱۳۵۴ در فهرست تالاب‌های بین‌المللی کنوانسیون رامسر به ثبت رسید. کنوانسیون رامسر، سال ۱۹۷۵ و همچنین سازمان بین‌المللی حیات پرندگان این تالاب را به‌عنوان زیستگاه با‌اهمیت برای پرندگان تشخیص داده است.

یکی دیگر از دلایل اهمیت تالاب انزلی تامین محل امنی برای تخم‌گذاران و پرندگان مهاجر به این منطقه است. همچنین تالاب انزلی توسط موانع ماسه‌ای از دریا جدا شده است و بیشتر قسمت‌های شرقی آن از نیزارها پوشیده شده است.

آخرین وضعیت انزلی

این روزها، حال انزلی چندان خوب نیست، نیاز به توجه و جذب اعتبار دارد. برخی مسوولان از جلسات متعدد برای احیای این تالاب خبر می‌دهند و برخی دیگر همچنان نگران هستند و می‌گویند نه‌تنها انزلی بلکه بسیاری دیگر از تالاب‌های کشور در وضعیت وخیم قرار دارند. به گفته محمدرضا برجی، مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان، ورود حجم بالای رسوبات موجب شده است عمق تالاب انزلی از ۱۱ متر در برخی از نقاط به کمتر از دو متر برسد بنابراین همه باید برای نجات تالاب انزلی وارد عمل شوند. به تازگی نیز در هفته‌ای که روز جهانی تالاب را پشت سر گذاشت، جانشین فرمانده یگان حفاظت محیط زیست گیلان از ایجاد آرامش برای پرندگان مهاجر که در حال زمستان‌گذرانی در تالاب انزلی هستند، خبر داده است. ساسان اکبری‌پور گفته است اجرای عملیات مانور برای ورود پرندگان به این تالاب بازتاب مناسبی در سطح حوزه شهرستان بندرانزلی داسته است.