ترس و لرز

هادی چاوشی: خاصیت بازارهای مدرن این است که اخبار را پیش‌خور می‌کنند؛ به محض اینکه نشانه‌های بهبود وضعیت در دوردست‌ها نمایان شود، قیمت‌ها بر اساس این چشم‌انداز تنظیم می‌شود و بلافاصله پس از عیان شدن تصویری از بی‌ثباتی، رفتار بازار با وضعیت جدید وفق می‌یابد.

تقریباً از همان روزی که انتخاب حسن روحانی به عنوان هفتمین رئیس‌جمهوری اسلامی ایران مسجل شد، التهابات بازارها فروکش کرد. خرداد 1392 که ایران هنوز تحت شدیدترین رژیم تحریم‌های بین‌المللی قرار داشت، رشد اقتصادی‌اش منفی بود و تورم 40‌درصدی را تحمل می‌کرد، «واقعیات» اقتصادی به هیچ وجه آرامش‌بخش نبود اما «انتظارات» روند دیگری داشت. بیش از دو سال طول کشید تا مذاکرات هسته‌ای به نتیجه برسد و تحریم‌های بین‌المللی رفع شود اما آنچه در نهایت اتفاق افتاد، نشان داد که انتظار بازارها بیراه نبوده است.

حالا دو سال از لغو تحریم‌ها گذشته و اگر همه‌چیز طبق روال قبلی پیش می‌رفت، باید ثبات سیاسی در فضای اقتصادی ایران روزافزون می‌بود. اما واقعیت آن است که شرایط تغییر کرده است. حدود یک سال قبل در آمریکا رئیس‌جمهوری انتخاب شده که با همه سیاست‌های دولت قبلی مخالف است. دونالد ترامپ توافق هسته‌ای با ایران را «بدترین توافق تاریخ» معرفی کرده و در یک سال گذشته از هیچ تلاشی برای بر هم زدن آن فروگذار نکرده است. از چند ماه قبل که زمزمه‌های عدم تایید پایبندی ایران به برجام از سوی او رسانه‌ها را انباشت، بوی بی‌ثباتی در بازارها پیچید. هرچند همه تحلیل‌ها یکسان نبود؛ کسانی با استناد به اظهارات ترامپ در جریان رقابت‌های انتخاباتی، می‌گفتند «پاره کردن برجام» قریب‌الوقوع است و باید طومار توافق هسته‌ای را پیچیده دانست، گروه دیگری از واقعیت‌های موجود در سیاست بین‌الملل سخن می‌گفتند و حتی خروج آمریکا از برجام را لزوماً به معنای بازگشت رژیم تحریم‌های گسترده ارزیابی نمی‌کردند. در هفته‌های اخیر اما با توجه به تشدید بسامد اظهارنظرهای تندوتیز علیه برجام، احتمال خروج آمریکا از آن بیش از پیش جدی گرفته شد و اغلب فعالان بازارها را وارد فاز احتیاط کرد.

نوسانات نسبتاً شدید قیمت ارز در هفته منتهی به جمعه 21 مهرماه (روز سخنرانی دونالد ترامپ درباره ایران) نشان می‌داد که این نگرانی‌ها اثر خود را گذاشته است. با این حال وقتی جزئیات استراتژی دولت جدید آمریکا در قبال برجام اعلام شد، معلوم شد که دست‌کم هیچ خطر فوری در برابر اجرای توافق هسته‌ای وجود ندارد و اوضاع از آنچه در ابتدا به نظر می‌رسید، بهتر است. روز شنبه (22 مهرماه) بازارها نفس راحتی کشیدند: بورس روند صعودی خود را از سر گرفت و قیمت ارز -با شیبی ملایم- رو به کاهش گذاشت.

با این حال مساله اصلی این نبود. واقعیت این بود که بعد از چند سال ثبات نسبی، بار دیگر نگاه‌های نگران به اخبار سیاسی دوخته شده بود؛ اتفاقی که یادآور سال‌های ابتدای دهه 1390 و اوج نقش‌آفرینی ریسک‌های سیاسی در بازارها بود. اما این یادآوری چقدر واقع‌بینانه است؟ آیا واقعاً بازارها باید خود را برای دوره دیگری از بی‌ثباتی‌های شدید سیاسی آماده کنند؟ آیا تجربه سال‌های 1390 و 1391 تکرار خواهد شد؟ پرونده پیش‌رو تلاشی است برای پاسخ به این سوالات.