ارزان و سریع

تامین مالی از بازار سرمایه نسبت به بازار پول برای صنایع بزرگ ایران چون صنعت فولاد چه مزایایی دارد؟ با توجه به تنگناهای مالی بخش صنعت، صنایعی نظیر فولاد چگونه می‌توانند از ظرفیت‌های بازار سرمایه برای تامین مالی استفاده کنند؟ در شرایط فعلی اقتصاد ایران چقدر در بازار سرمایه برای این هدف کشش وجود دارد؟ سید‌روح‌‌‌الله حسینی‌مقدم معاون شرکت بورس تهران طی گفت‌وگو با تجارت فردا به این سوالات پاسخ می‌دهد.

♦♦♦

صنایع بزرگ نظیر فولاد با مشکل تامین مالی دست و پنجه نرم می‌کنند. بازار پول به دلایل مختلف از تامین مالی صنایع عاجز است. آیا بازار سرمایه می‌تواند چنین نقشی را برای صنایع ایفا کند؟

یکی از رسالت‌های اساسی بازارهای مالی و سرمایه، تجهیز و هدایت منابع پس‌اندازی خرد به سمت فعالیت‌های مولد و بزرگ است. این رسالت تنها با ابزارهای مالی کارا، نهادهای مناسب و واسطه‌های مالی مرتبط به سرانجام خواهد رسید. از آنجا که منابع بازار پولی محدودند، بدعهدی بنگاه‌ها و مجموعه‌های بزرگ صنعتی در قبال تعهدات پرداخت ممکن است آثار زیان‌بار و ریسک‌های بزرگی را متوجه این بازار کند. اما وقتی یک صنعت یا بنگاه بزرگ بتواند به‌جای اتکا به یک نهاد مشخص مانند بانک به یک مجموعه بزرگ‌تری از جریان نقدینگی اتکا کند، قاعدتاً می‌تواند در تامین منابع با ریسک کمتر موفق‌تر باشد. آنچه در تامین مالی بنگاه‌های بزرگ مهم است استفاده از پتانسیل خود بنگاه‌ها در تامین مالی است. به عبارت دیگر شرکت‌ها و بنگاه‌ها با حضور در بازار سرمایه و استفاده از پتانسیل‌های آن و تکیه بر اعتبار خود می‌توانند شبکه وسیعی از مشتریان و همچنین منابع مالی درون و برون‌مرزی را برای خود ایجاد کنند. بازار سرمایه در کشور ما هم توانسته گستره متنوعی از ابزارهای مالی اسلامی را برای استفاده از روش‌های مختلف تامین مالی در اختیار سرمایه‌گذاران و شرکت‌های بزرگ قرار دهد. واسطه‌ها و شبکه‌های فروش مناسبی را در درون خود شکل داده است. این بازار قابلیت آن را دارد که منابع مالی زیادی را هم از طریق شبکه بانکی و هم از طریق ابزارهایی مانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک جذب کند. شرکت‌های تامین سرمایه و شرکت‌های مشاور سرمایه‌گذاری به‌وجود آمده در کنار این بازار، می‌توانند خدمات مشورتی و فنی به این بنگاه‌ها ارائه کنند و با تامین مالی آنها کمک حال صنایع مختلف باشند. برای صنعت فولاد هم این موضوع صادق است. شرکت‌های بزرگی از صنعت فولاد در بازار سرمایه حضور دارند که نهادهای مالی این حوزه به آنها کمک می‌کنند.

تامین مالی از بازار سرمایه نسبت به بازار پول چه مزایایی دارد؟

تامین مالی صنایع بزرگی چون فولاد از بازار سرمایه، مزیت‌های فراوانی هم برای اقتصاد و هم برای شرکت‌ها به‌دنبال دارد. مزیت آن برای اقتصاد این است که اتکای صنایع بزرگ به بانک‌ها را کاهش داده و بدین ترتیب در صورت عمل نکردن شرکت‌ها به تعهدات مالی‌شان، فشاری به بخش پولی وارد نمی‌شود. ضمن آنکه نرخ‌های سود دستوری بانک‌ها اجازه نمی‌دهد شرکت‌های بزرگ و معتبر بتوانند با نرخ‌های ارزان‌قیمت‌تر از مردم استقراض کنند. بنابراین آنها را از تامین مالی از سوی بانک‌ها منصرف می‌کند. در عوض شرکت‌های نامعتبر و پررسیک به سمت این نرخ‌ها کشیده شده و طی یک فرآیند دراز‌مدت ریسک را برای بازار پولی و بانک‌ها افزایش می‌دهد و از تخصیص بهینه منابع جلوگیری می‌کند. اما مزیت بازار سرمایه این است که نرخ‌ها را بر اساس سطح اعتبار شرکت‌ها تعیین می‌کند. بنابراین شرکت‌های با ورودی جریان نقدی بیشتر و صورت‌های مالی مناسب‌تر نسبت به شرکت‌های با پروژه‌های توسعه‌ای پرریسک، می‌توانند در بازار با نرخ‌های کمتری تامین مالی شوند. 

چه ابزاری را می‌توان در بازار سرمایه با هدف تامین مالی صنایع بزرگ فعال کرد؟

از ابزارهایی که برای تامین مالی پروژه‌های بزرگ می‌توان معرفی کرد تنوع ابزار مالی اسلامی صکوک است. در کشور ما هم صکوک اجاره و هم صکوک مرابحه و صکوک استصناع عملیاتی شد. سایر انواع صکوک هم در حال مطالعه است و بعد از تایید کمیته فقهی در این زمینه مقررات لازم تدوین خواهد شد و در اختیار فعالان بازار قرار خواهد گرفت. از امکانات دیگری که به‌زودی صنایع می‌توانند از آنها بهره ببرند ابزار صندوق پروژه یا سرمایه‌گذاری جمعی است که در اختیار شرکت‌ها قرار می‌گیرد و به آنها این اختیار را می‌دهد که پروژه‌ای را تعریف کرده و قسمتی از آن را انجام دهند و بقیه پروژه را با انتشار واحدهای سرمایه‌گذاری و واگذاری صندوق پروژه، سایر مشارکت‌کنندگان را جذب و منافع پروژه را میان دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری تقسیم کنند. سرمایه‌گذاران خارجی هم به شرط عرضه شدن آن در یکی از بازارهای رسمی سهام در قالب یک شرکت، حاضرند در این صندوق‌های پروژه شرکت کنند. بنابراین استفاده از این ابزار در صنایعی مانند فولاد که جزو صنایع سرمایه‌بر هستند می‌تواند بسیار کارآمد و مفید باشد. چراکه صنایعی با افق سرمایه‌گذاری بلند‌مدت‌تر نیاز به سرمایه‌های ارزان‌قیمت دارند. اما به‌طور کلی ابزارهایی که در حال حاضر در بازار سرمایه وجود دارد برای همه شرکت‌های صنعت فولاد قابلیت استفاده را دارد.

تجربه کشورهای دیگر در زمینه تامین مالی صنایع از بازار سرمایه چگونه است؟ 

مساله تامین مالی در دنیا برای پروژه‌های کوچک و بزرگ و حتی پرریسک دیگر دغدغه نیست چراکه هم نرخ تامین مالی به شدت پایین است و هم تنوع زیادی از ابزارهای مالی وجود دارد. بنگاه‌ها با توجه به ساختار و بازارشان و همچنین ذائقه سرمایه‌گذاران یک ابزار مالی را انتخاب می‌کنند. در کشور ما هم قطعاً این اتفاق خواهد افتاد چراکه ماهم در حال تمرین مهندسی مالی هستیم و با توجه به تنوع بازار به‌وجود آمده در آینده نگرانی چندانی بابت تامین مالی صنایع نخواهیم داشت. ضمن آنکه اگر بتوانیم بازارهای خودمان را با بازارهای بین‌المللی مرتبط کنیم، صاحبان سرمایه و صنایع در کشور ما به منابع محدود و گران‌قیمت داخل کشور فکر نخواهند کرد و برای تامین مالی نگاه بین‌المللی خواهند داشت.

در شرایط فعلی اقتصاد ایران چقدر در بازار سرمایه برای این هدف کشش وجود دارد؟ به عبارت دیگر با توجه به تنگناهای مالی بخش صنعت، صنایعی نظیر فولاد چگونه می‌توانند از ظرفیت‌های بازار سرمایه برای تامین مالی استفاده کنند؟

بازار سرمایه در کشور ما آرام‌آرام در حال رشد و شکوفایی است و خوشبختانه بخش خصوصی و دولتی هرکدام به دلایلی به سمت بازار سرمایه حرکت کردند. اما هنوز از پتانسیل‌های بازار سرمایه به‌طور کامل استفاده نمی‌شود و بخش قابل توجهی از شرکت‌هایی که به سمت بازار سرمایه حرکت می‌کنند به دنبال مزایای مادی آن مثل معافیت‌های مالیاتی و افزایش خط اعتباری آنها نزد بانک‌ها و غیره هستند. اما در دنیا چنین مزایایی به شرکت‌ها نمی‌دهند بلکه بنگاه‌ها و سهامداران از روی آگاهی به دنبال منافع غیر‌مادی بازار سرمایه هستند. در دنیا شرکت‌های چند‌صد ‌ساله‌ای وجود دارند که به مدد ورود به بازار سرمایه از یک شرکت منطقه‌ای به شرکت‌هایی جهانی تبدیل شده‌اند. شرکت‌های ما هنوز نمی‌دانند که با حضور در بازار سرمایه اعتباری کسب می‌کنند که از این اعتبار می‌توانند در بازارهای بین‌المللی استفاده کنند.