حمایت همه‌جانبه از ظریف، ضروری است

محمدعلی سبحانی/ دیپلمات پیشین ایران

محمد‌جواد ظریف، وزیر خارجه فعلی ایران، یکی از کارشناسان روابط بین‎الملل است که هم تحصیلاتش در رابطه با این موضوع است و هم آشنایی کاملی با این حوزه و همچنین حقوق بین‎الملل دارد. از دیگر سو ظریف، به لحاظ تجربی بیش از هر یک از دیپلمات‎های ایرانی در سازمان ملل چه به عنوان کارشناس و چه به عنوان مسوول نمایندگی حضور داشته است. لذا به لحاظ تجربه و تخصص طبیعتاً فرد مناسبی برای منصب وزارت خارجه است خصوصاً با در نظر گرفتن شرایط امروز کشور. زمانی که ایران، انتخابات 24 خرداد را پشت سر گذاشت و مردم به حسن روحانی، یک شیخ دیپلمات رای دادند، پیام مهمی را به دنیا مخابره کردند مبنی بر اینکه مایل هستند روابط بین‌المللی ایران اصلاح شود. در حقیقت یکی از دلایلی که مردم ایران، دکتر روحانی را به ریاست جمهوری برگزیدند این بود که ایشان را در کار دیپلماتیک و بین‌المللی و بهبود روابط ایران با دیگر کشورها اهل می‎دانستند. به دنبال این انتخاب و زمانی که بحث برگزیدن فردی برای تصدی وزارت خارجه پیش آمد، بیشتر ذهن‌ها به سمت دکتر ظریف رفت. البته افراد شایسته دیگری نیز برای این امر وجود داشتند اما به لحاظ تخصص و تجربه، شخص ظریف بسیار مناسب‌تر بود. زیرا شرایط کشور به سیاستی نیاز داشت که در موضوع روابط بین‌الملل فعال‌تر شود. به همین خاطر نیز با توجه به تجارب دکتر ظریف، ایشان بیشتر برای شرایط امروز ایران مناسب بودند. از دیگر سو باید مدنظر داشت تا زمانی که مشکلات و چالش‎های جمهوری اسلامی ایران در مساله هسته‏ای، تحریم‎ها و روابطش با برخی کشورها حل نشود هم مسائل اقتصاد داخلی و هم روابط خارجی در ابعاد دیگر، تحت‌الشعاع این مساله قرار خواهند گرفت. در این راستا به نظر می‌آید که دولت تدبیر و امید با یک برنامه مشخص تلاش دارد اولویت خود را حل همین مسائل قرار دهد. یقیناً وزیر خارجه فعلی ایران در مقایسه با دیگر گزینه‎ها، جزو بهترین‎هایی است که می‌تواند این پرونده را سروسامان بدهد.
البته باید به این نکته نیز توجه داشت که در روابط خارجی نمی‎توان در فضایی حرکت کرد که دودآلود و غیرشفاف باشد. در واقع وقتی شخصی برای مذاکرات در سطح بین‌‎المللی انتخاب می‎شود باید از او حمایت همه‌جانبه صورت گیرد.
انتخاب یک فرد متخصص، باتجربه و توانا در سطح بهترین دیپلمات‎های سازمان ملل مانند دکتر ظریف برای منصب وزارت خارجه، در کنار وحدت ملی، حمایت حاکمیت و حمایت مردمی منجر به توفیق در امور دیپلماتیک خواهد شد.
برای پرداختن به وضعیت دیپلماسی ایران در برهه فعلی نباید شرایطی که دکتر روحانی دولت را تحویل گرفت، از یاد برد؛ در این صورت می‏توان به گستردگی و اهمیت تغییرات حاصل‌شده پی برد.
البته اگر بخواهیم شرایط فعلی ایران را با نقطه مطلوب مقایسه کنیم، هنوز راه بسیاری مانده است. شرایط مطلوب دولت روحانی حتی بالاتر از آن چیزی است که در پایان دولت آقای خاتمی وجود داشت؛ زمانی که آقای خاتمی، رئیس‎جمهوری پیشین ایران، دولت را تحویل آقای احمدی‌نژاد داد روابط خارجی با کشورهای جهان در اوج، اعتماد میان ایران و بسیاری از کشورهای جهان مقبول و نگاه دنیا به ایران نیز بسیار متفاوت بود. بی‌برنامگی‌ها، صحبت‎های نسنجیده، مشخص نبودن اولویت‏ها در مسائل دیپلماتیک و امثال اینها در سالیان اخیر باعث شد سیاست خارجی ایران عقبگردی ملموس را تجربه کند. همچنین قطعنامه‎های تحریمی شورای امنیت سازمان ملل و تحریم‎های یکجانبه آمریکا و اتحادیه اروپا را نیز باید به مشکلات ایران اضافه کرد. وقتی در سال 1392 دکتر حسن روحانی، در پی رای معنادار مردم دولت را تحویل گرفت، فرصتی ایجاد شد تا به خصوص در حوزه سیاست خارجی، ایران به دنبال بهبود فضا باشد. طی این هشت سال تا حدی بی‌اعتمادی میان ایران و کشورهای اروپایی پیش آمد که بعضاً گفت‌وگوهای میان سفارت‎های دو طرف در حد روسای ادارات‌شان بود. همچنین در نوع برخورد سایر کشورها با ایران مدام مسائل مبتنی بر سوء‌تفاهم شکل می‌گرفت. امروز نیز این مسائل به طور کامل برطرف نشده اما شرایط بهتر شده است. اکنون بازگرداندن اعتماد، از بین بردن تحریم‎های بین‌المللی و ایجاد یک روابط متناسب و دوستانه با کشورها در دستور کار دولت است و می‎توان گفت دولت در این زمینه به توفیقات خوبی دست پیدا کرده است. در این راستا رئیس دستگاه دیپلماسی کشور، پررنگ‌ترین نقش را ایفا کرده است. رفت و آمدهای دیپلماتیک مقامات دیگر کشورها به ایران و اظهارنظرهایی که در سطح روسای کشورها صورت می‎گیرد از آثار توفیق در این مسیر است. حتی بیانیه‏هایی که اکنون درباره ایران صادر می‎شود تغییر کرده است؛ به عنوان نمونه در بیانیه حقوق بشری نیز به تغییرات کوچکی نسبت به شرایط ایران اشاره شده است.
توافق ژنو‌3 و آثار آن را نیز باید مدنظر قرار داد؛ زمانی که هیات ایرانی به سرپرستی محمد‌جواد ظریف موفق به امضای توافقنامه ژنو‌3 شدند پس از آن شاهد بهبود اوضاع در کشور شدیم. همچنان که تاکنون شاهد آزاد شدن بخشی از دارایی‎های بلوکه‌شده ایران و لغو و کاهش برخی تحریم‎ها هستیم. به بیان دیگر اثرات وضعی این توافقات بسیار بیشتر از اثرات مستقیم آن است؛ تمام این موارد را می‎توان همچون یک نشانه دانست.
البته تا زمانی که ایران به یک توافق جامع با جامعه جهانی نرسد این تنش‏ها و بن‌بست‌ها وجود خواهد داشت اما اکنون که ایران گام در چنین راهی گذاشته همین مدت کوتاه شش‌ماهه، فرصت خوبی برای رفع بسیاری از مشکلات خواهد بود.
من از سوی برخی مقامات دولتی آگاه شدم که آقای روحانی، از روند روابط خارجی اظهار رضایت کرده‎اند و به سایر بخش‎های دولتی مخصوصاً دستگاه‎های اقتصادی توصیه کرده‎اند که از این فضای به دست آمده در حل برخی مسائل ممکن بهره بگیرند؛ این مساله بیانگر درست بودن سیاست‌های دکتر ظریف است.
فضای به وجود آمده فعلی بسیار مطلوب است و اگر این تاریخ را با یک سال پیش مقایسه کنیم متوجه تفاوت‎‌های حاصله خواهیم شد. یک سال پیش در همین روزها، مردم ایران نگران افزایش فشارها، وقوع جنگ، تهدیدها و تحریم‎های بیشتر بودند اما امروز به مراتب اوضاع بهتر و دغدغه‎های مردم کمتر شده است. در نهایت باز هم تاکید می‎کنم تلاش‎های دکتر ظریف، تجارب او و تیم همراهش در رسیدن به این دستاوردها بسیار موثر بوده است.
از دیگر سو، تاثیر داخلی توافق هسته‌ای، نه فقط بر مسائل داخلی و اقتصاد ایران بسیار بااهمیت ارزیابی می‌شود بلکه راه را برای بهبود روابط منطقه‌ای ایران نیز باز کرده است. به این معنا که چشم‌انداز روابط خارجی ایران و تصویری که از این روابط در فضای منطقه میان کشورهای عربی و غیرعربی وجود دارد، بسیار مشوق است. اکنون این کشورها انگیزه بیشتری برای نزدیک شدن به ایران پیدا کرده‌اند. البته درست است که برخی کشورهای منطقه در مقاطعی خود را در موضع خصومت با ایران قرار داده بودند و خیلی مایل نبودند توافق هسته‌ای ایران به نتیجه برسد اما امروز که چشم‌انداز مثبتی از توافق ایجاد شده این علاقه‌مندی نیز به وجود آمده است. طبیعی است که هر کشوری به دنبال منافع خود است و در حال حاضر نیز کشورهای منطقه می‌خواهند از ظرفیت‌های ایران به خوبی بهره بگیرند.
در این زمینه، وزارت خارجه باید با یک نگاه برنامه‌ریزی‌شده به ظرفیت‌های منطقه توجه کند.
سفرهای وزیر خارجه ایران به کشورهای منطقه همچون لبنان، اردن، عراق و ... نیز در همین راستا ارزیابی می‌شود؛ سفرهایی که بعد از این نیز ادامه خواهد داشت. به خصوص در رابطه با عربستان به عنوان یک قدرت منطقه‌ای، امید است که در آینده نه‌چندان دور شاهد شکوفایی روابط باشیم. البته به شرط استمرار سیاست تنش‌زدایی و عجله نکردن دستگاه دیپلماسی ایران. در این مسیر، رئیس دستگاه دیپلماسی ایران باید با درایت و تدبیری که تاکنون در پیش گرفته از این پس نیز جلو رود تا هر روز بیش از پیش شاهد بهبود روابط ایران با کشورهای همسایه باشیم.