افزایش نقش منطقه‌ای ایران

کامران کرمی/پژوهشگر مسائل خلیج فارس

با فعال شدن دیپلماسی منطقه‌ای ایران با محوریت دولت‌های عربی خلیج ‌فارس و سفر چندجانبه محمد‌جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران به کشورهای کویت، عمان، قطر و امارات به نظر می‌رسد در گام دوم، سفر به عربستان سعودی در دستور کار دستگاه سیاست خارجی ایران قرار دارد. سفری با‌اهمیت که به گفته ظریف با آمادگی مقامات ریاض، می‌تواند دیپلماسی عربی ایران را در بستر جدیدی وارد کند و در این رهگذر بتوان به گفت‌وگو و حل و فصل موضوعات و مسائل دوجانبه و چندجانبه پرداخت که می‌تواند بر سطح و دامنه موضوعات منطقه‌ای هم تاثیر بگذارد. تقویت دیپلماسی منطقه‌ای بعد از توافق هسته‌ای ژنو، از ضرورت خاصی برخوردار است که به درستی توسط دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران، اولویت‌بندی شده و در دستور کار قرار گرفته است. بر کسی پوشیده نیست که در چند سال اخیر و به خصوص بعد از تحولات جهان عرب موسوم به بهار عربی، روابط ایران با دولت‌های عربی خلیج ‌فارس وارد فضایی پرتنش شد که با تحولاتی چون پرونده هسته‌ای ایران و تحریم‌ها هم گره خورد و منجر به فضای جدیدی شد که در آن روابط ایران به خصوص با عربستان سعودی به سمت تیرگی پیش رفت. حال در بستر سیاست خارجی جدید، تاکید بر روابط با همسایگان موضوع کاملاً درستی برای خروج از فضای تنش و تقویت مولفه‌های همگرایی منطقه‌ای است.رابطه ایران و عربستان را باید یکی از دشوارترین عرصه‌های دیپلماسی خارجی کشور در سه دهه گذشته ارزیابی کرد. مراودات تهران و ریاض که فراز و فرود بی‌سابقه‌ای داشته از کرانه‌های قطع ارتباط دوجانبه تا دیدارهای مکرر سالانه سطح بالا را تجربه کرده و به نظر می‌رسد اکنون دیپلماسی منطقه‌ای فعال دولت تدبیر و اعتدال، این روابط را در مسیر هموارتری قرار داده است. به خصوص که این گفتمان جدید با استقبال ملک عبدالله پادشاه و امیر سلمان ولیعهد سعودی مواجه شده است. آنچه در این میان مهم است حسن نیت طرفین در شکل دادن به فضای تفاهم است. ظریف تاکید کرده روابط با دولت‌های عربی خلیج فارس استراتژیک است و اعلام آمادگی کرده که به زودی به عربستان سفر خواهد کرد. عربستان به عنوان کشوری مهم و استراتژیک در منطقه خاورمیانه به خصوص حوزه‌ خلیج فارس شناخته می‌شود. این کشور با دارا بودن منابع نفتی فراوان که به این کشور قابلیت‌های زیادی داده است توانسته نقش خود را در این منطقه نمایان سازد. جایگاه و تاثیرگذاری این کشور در منظومه کشورهای عرب عضو شورای همکاری خلیج فارس و جایگاه این کشور در جهان اسلام و اقتصاد جهانی، به ویژه در تامین درصد بالایی از انرژی جهان صنعتی قابل تشخیص است. به عنوان مثال هیچ‌کس نمی‌تواند روی میزان تاثیرگذاری عربستان سعودی در قالب شورای همکاری خلیج فارس (تاثیرگذاری منطقه‌ای) و قالب گروه اقتصادی 20 (تاثیرگذاری جهانی) تردید داشته باشد. قرار گرفتن عربستان در میان دو آبراه مهم جهان -خلیج فارس و دریای سرخ- به این کشور موقعیت ژئوپولتیک خاصی بخشیده است. از سوی دیگر عربستان به لحاظ جغرافیایی در حلقه نخست پیرامونی ایران قرار دارد، ایمن‌سازی روابط با حلقه نخست پیرامونی ضرورتی حیاتی است. سیاست خارجی جدید ایران با تبیین اهمیت تحکیم روابط با حلقه اول پیرامونی‌اش به خوبی از تاثیر این قطب منطقه‌ای در مقیاس جهانی و منطقه‌ای آگاهی دارد. از این رو سیاست خارجی جدید ایران می‌تواند با تعریف و گسترش یک رابطه پایدار حول منافع متقابل و به دور از تنش و سوءظن، عربستان را در شرایط حساس و پیچیده منطقه‌ای به سمت ایران جذب کند و از قدرت چانه‌زنی این کشور در مسائل منطقه‌ای استفاده کند و سیاست‌های راهبردی ایران را با کارایی و تامین منافع ملی به پیش ببرد که این مهم نیازمند توجه جناح میانه‌رو در عربستان و توجه به همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه برای مدیریت تحولات منطقه‌ای است. در این چارچوب برخی تحلیلگران بر این باورند که مذاکرات ایران و عربستان باید در آینده‌ای نزدیک انجام شود، چون تاخیر در طرح مسائل فی‌مابین جایز نیست و حل و فصل آن می‌تواند راه را برای خروج سوریه از بحران نیز فراهم کند.