سایه خلیفه

زمانی در یک سال پیش ابوبکر البغدادی ادعا کرد قصد دارد خلافت اسلامی را دوباره زنده کند. این فراخوان مسلمانان برای جنگ و ساختن دولت به اصطلاح اسلامی نه‌تنها در جهان در حال فروپاشی عرب بلکه در دورترین جوامع مسلمان در چین، فیلیپین و استرالیا شنیده شد. بیش از نیمی از مسلمانان جهان در آسیا زندگی می‌کنند. بنابراین ظهور جریانی خودخواه و دارای اعتماد به نفس از افراطیون جهانی مطمئناً منطقه را به آشوب خواهد کشید. پیروزی‌ها و موفقیت‌های اخیر داعش در ایجاد و دفاع از قلمرو خود در بخش‌های بزرگی از عراق و سوریه باعث جسارت و گستاخی تکفیری‌هایی شد که از قبل در نقاط مختلف جهان مستقر بودند. دولت‌های آسیایی از آن نگرانند که جوانان کشورشان تحت تاثیر تبلیغات داعش رفتاری تندروانه در پیش گیرند و تشویق شوند به سرزمین آنها سفر کنند یا تحت الهام داعش به اقدامات خونین در کشور خود دست بزنند. از میان هزاران آسیایی که در کنار داعش به جنگ مشغول بودند، تعداد زیادی به خانه‌هایشان برگشته‌اند و ایدئولوژی، شبکه‌ها و دانش تروریسم مرگ‌آفرین را با خود سوغات آورده‌اند.

شاید این خطر در افغانستان و پاکستان شدت بیشتری داشته باشد. این کشورها از گذشته قربانی تروریسم و آشوبگری بوده‌اند. اما دلایلی برای نگرانی در جمهوری‌های متزلزل شوروی سابق در آسیای مرکزی هم دیده می‌شود. جایی که اسلام سیاسی می‌تواند جایگزین رژیم‌های مستبد و خودکامه شود. برآورد می‌شود بین دو تا چهار هزار نفر از مردم این کشورها هم‌اکنون در میان 20 هزار خارجی باشند که به داعش پیوسته‌اند. در چند سال گذشته چین به شدت تلاش کرد تا افراط‌گرایی را در میان اقلیت عمدتاً مسلمان ایغور در منطقه غربی شین‌جیانگ ریشه‌کن کند. این کشور تندروی جهانی را نیز محکوم کرد. برآورد می‌شود 300 ایغور به عراق و سوریه مسافرت کرده باشند. اما اقدامات تقابلی چین فقط حس نفرت و ناراحتی را در میان ایغورها برانگیخته است. چرا که آنها این اقدامات را نوعی سرکوب استعمارگرانه توسط دولت چین و قوم اکثریت هان می‌دانند.

حتی در جنوب شرقی آسیا که شمار سربازان داعشی کمتر است (حدود 500 اندونزیایی، 100 فیلیپینی، 50 مالزیایی و تعدادی انگشت‌شمار از سنگاپور)، به مساله چگونگی برخورد با داعش با احتیاط نگریسته می‌شود. به عنوان مثال در فیلیپین صلح بین دولت و مبارزان مسلمان جزیره میندانائو (Mindanao) از طرف گروه‌های تندرو مورد تهدید قرار گرفته است که وفاداری خود به داعش را اعلام کرده‌اند. حتی در مالزی دموکراتیک، معرفی قانون ضدتروریسم جدید در ماه آوریل نه‌تنها اسلامگرایان، بلکه گروه‌های بزرگی از مخالفان را به خشم آورده است. این قانون که موادی در زمینه بازداشت بدون محاکمه دارد، از دیدگاه برخی به عنوان مقدمه‌ای برای بازگرداندن اختیارات قانون امنیت داخلی دوران استعمار قلمداد می‌شود. قانونی که در برخی اوقات برای اهداف سیاسی مورد سوءاستفاده قرار می‌گرفت و در سال 2012 برداشته شد. در سراسر منطقه دولت‌ها در محاسباتی پیچیده و غیرممکن گرفتار شده‌اند: اگر آنها تهدید را دست‌کم بگیرند مردم خود را در معرض حملات تروریستی قرار داده‌اند و اگر در آن مبالغه کنند، واکنش‌های شدیدشان ممکن است بهانه‌های بیشتری را برای اقدامات تروریستی فراهم سازد.

نگرانی از نفوذ داعش حتی در کشورهای آرامی که دور از میدان جنگ هستند نیز دیده می‌شود. در یک همایش منطقه‌‌ای پیرامون «مقابله با افراط‌گرایی خشن» که این ماه در سیدنی برگزار شد، تونی ابوت نخست‌وزیر استرالیا «ادعای بی‌شرمانه قلمرو جهانی» داعش را محکوم کرد. او از این ابراز تاسف کرد که «شاخک‌های مرگ فرقه‌ای حتی به آنجا هم گسترش یافته است». او از حمله خونبار به یک کافه در سیدنی در دسامبر گذشته یاد کرد که ظاهراً توسط فردی مسلح با احساسات متمایل به داعش انجام گرفت. گزارش شد که چندین استرالیایی به داعش یا جبهه‌النصره -گروه جنگجوی سوری وابسته به القاعده- پیوسته‌اند. استرالیا قصد دارد پاسپورت استرالیایی افراد دوتابعیتی را که تروریست‌های شناخته‌شده هستند از آنها بگیرد.

چند روز قبل از صحبت‌های آقای ابوت، نخست‌وزیر سنگاپور لی‌هسینگ لونگ بخشی از سخنرانی کلیدی خود در گفت‌وگوهای شانگری‌لا (همایش امنیتی سالانه) را به داعش اختصاص داد. تمرکز گفت‌وگوهای عمومی بر گسترش نفوذ چین در دریای شرق چین قرار داشت. اما بسیاری از صحبت‌های پشت‌پرده به افزایش تهدید تندروها اختصاص یافته بود. از همه هشداردهنده‌تر عقیده آقای لی بود که می‌گفت این جدال نسل‌ها به طول خواهد انجامید. او با نگاهی به 50 سال آینده بیان کرد که ایدئولوژی تکفیری قطعاً با شکست مواجه می‌شود یا حداقل «سلطه خود بر اذهان آشوب‌زده را ضعیف‌شده» می‌بیند. اما همزمان او متذکر شد که تفکر مرده کمونیسم شوروی حداقل 70 سال زنده ماند. این در حالی است که کمونیسم با وجود ظاهرسازی‌ها و گفتمان حقیقت مطلق تفکری نبود که ریشه مذهبی داشته باشد.

مسلمانان مالایی اقلیت یکپارچه و منسجمی در سنگاپور ثروتمند هستند. اما آنها هدف خوبی برای گروه تندرو منطقه‌ای جامعه ‌اسلامیه بودند که رهبر معنوی آن ابوبکر بصیر زمانی با القاعده ارتباط داشت و اکنون نیز با داعش پیوند وفاداری بسته است. جامعه اسلامیه مسوول حملات تروریستی فاجعه‌بار اندونزی است و اندک زمانی پس از حوادث یازده سپتامبر آمریکا، برنامه‌هایی برای بمبگذاری در سنگاپور تدوین کرد. علاوه بر این اینترنت نیز در سنگاپور در پرورش افراد تندرو نقش دارد. به تازگی مقامات کشور فردی 17ساله را دستگیر کردند که از طریق آنلاین افکار تندروانه پیدا کرده بود. دانشجویی 19ساله که قصد پیوستن به داعش داشت و در نقشه ترور رهبران دولتی سنگاپور ناموفق مانده بود نیز بازداشت شد. دولت سنگاپور به خوبی می‌داند که این کشور ثروتمند اهداف جذابی برای تروریست‌ها دارد و از طرف دیگر نقطه قرمز کوچکی است که پیرامون آن را کشورهای مسلمان مالزی و اندونزی فراگرفته‌اند. داعش اعلام کرد قصد دارد ولایت (استانی از خلیفه‌گری خود) را در جنوب شرق آسیا دایر سازد. آقای لی با لحنی مسخره می‌گوید «خواب دیدی خیر باشد» اما نگران است که داعش بتواند پایگاهی را در مناطق بدون حاکمیت در منطقه ایجاد کند.

در داعش چه می‌بینند؟

این یک معضل جهانی است. در همه نقاط جهان دولت‌هایی که با افراط‌گرایی مبارزه می‌کنند خود هدف بزرگ‌تری برای آن می‌شوند. استرالیا و سنگاپور هر دو در ائتلاف علیه داعش در خاورمیانه مشارکت دارند و همانند سایر کشورهای جهان دولت‌هایشان در کشور خود فعالیت بیشتری دارند و با کمک مسلمانان میانه‌رو و اقدامات ضد افراط‌گرایی تلاش می‌کنند با تبلیغات تندروها مقابله کنند. اما این کار آسان نیست. تبلیغات، به ویژه استفاده زیرکانه از اینترنت و رسانه‌های اجتماعی نقطه قوت داعش است. همان‌طور که آقای لی و آقای ابوت پیشنهاد کردند، جذابیت داعش برای روح‌های آسیب‌دیده برای رهبران دولت‌های پیشرفته قابل درک نیست و نمی‌توان استدلال‌های خوبی را علیه دیدگاهی مطرح کرد که هنوز به طور کامل درک

نشده است.