ایران در رتبه ۱۶ انطباق با الزامات ایکائو

درباره ایمنی صنعت هواپیمایی در ایران و اینکه آیا ایران برای ورود هواپیماهای جدید از ایمنی لازم برخوردار است یا خیر، ابتدا لازم است یادآور شویم که از یک طرف، ایمنی هیچ‌گاه سقفی برای بهبود ندارد و از طرفی دیگر تامین ایمنی صد درصد به معنی اینکه یک سیستم بشری، عاری از هر نوع خطا یا هر نوع شکست یا سانحه‌ای باشد هم غیرممکن است. در تمام سیستم‌های این چنینی حدی از اعتماد و ایمنی را می‌پذیرند و به عنوان سطح قابل قبول ایمنی در نظر گرفته و به رعایت آن سطح از ایمنی متعهد هستند و برای ارتقای آن تلاش می‌کنند. صنعت هواپیمایی در جمهوری اسلامی ایران هم از این قاعده مستثنی نیست و طبیعتاً به واسطه اینکه محدودیت‌هایی در مورد تامین قطعات، اطلاعات و تجهیزات روز دنیا تا حدودی در سال‌های گذشته وجود داشته است، برقراری ایمنی در صنعت هواپیمایی همواره به عنوان یک سوال، مورد علاقه عموم مردم و اصحاب رسانه بوده است. ایمنی در صنعت هواپیمایی ترکیبی از عملکرد سخت‌افزارها، شیوه‌ها، محیط کار، نیروی انسانی و روابط بین انسان‌هاست. اگر به همین الگو نگاه شود دیده می‌شود تنها جایی که شاید ما دارای یکسری نقایص و کمبودها هستیم بخش سخت‌افزار است، ولیکن بخش دستورالعمل‌ها و روش‌ها، بخش محیط فیزیکی، اجتماعی و نیروی انسانی کاملاً در اختیار ما بوده و قابل مدیریت است و با مدیریت صحیح این عناصر، می‌توان ایمنی را مدیریت کرد.

یک نکته مقدماتی دیگر در تعاریف ایمنی هواپیمایی که باید جدی گرفته شود این است که در نگاه جدید به ایمنی، کمبود قطعات، قدیمی بودن تجهیزات و مشکلات فنی با مدیریت صحیح و تنظیم سطح عملیات مطمئن، تبدیل به نگرانی ایمنی نمی‌شود. یک سیستم هوشیار و مراقب ایمنی وقتی که نواقص را مشاهده می‌کند، حجم عملیات خود را به اندازه‌ای تنظیم می‌کند که ادامه فعالیت، ایمن باشد.

قطعاً خرید هواپیمای جدید تاثیر مثبتی بر وضعیت ایمنی و رضایت مسافران از صنعت هواپیمایی دارد. باید توجه داشت که مسافران، علاوه بر ایمنی، به شاخص‌های کیفیتی دیگری مانند کارایی، شایستگی و سرعت دریافت خدمات نیز توجه دارند. بنابراین معتقد هستیم در افق پیش رو، سطح رضایتمندی از صنعت هواپیمایی قطعاً بهبود خواهد یافت که بخشی از این رضایتمندی، مربوط به ارتقای ایمنی است.

سازمان هواپیمایی کشوری به عنوان یک سازمان بیدار و فعال که چالش‌های آینده را می‌بیند، از حدود چند ماه گذشته احتمال باز شدن فضای بازار هوانوردی را از منظر فرصت‌ها و تهدیدها مورد مطالعه قرار داده است. در حال حاضر ما بر گستره مشخصی از خدمات نظارت داریم و ممکن است که به سرعت به این گستره افزوده شده و آنگاه سطح فعالیت‌های نظارتی موجود، پاسخگوی فعالیت آینده نباشد. بنابراین فضای هواپیمایی در افق پس از رفع تحریم‌ها پیش‌بینی ‌شده و فضای آینده برای ارتقای فعالیت‌های حاکمیتی سازمان مد نظر قرار گرفته است. در این شرایط ما نه‌تنها تهدیدها و فرصت‌های ایمنی بلکه تهدیدها و فرصت‌های اقتصادی را هم پیش‌بینی کرده‌ایم. این‌گونه که سرمایه‌ای که در طول این سال‌ها با تمرکز بر توان داخلی جمع شده است و توانمندی‌هایی که در اثر تحریم‌ها به خودکفایی رسیده و اکنون مایه اتکا و پایداری قطعی صنعت است، ‌ با ورود به بازار جهانی به هدر نرود.

پس از رفع تحریم‌ها، فقط چشم‌بسته به خرید و ورود هواپیما نگاه نشده و این‌گونه تلقی نمی‌شود که باز شدن بازار، موجب افزایش ایمنی خواهد شد، بلکه ما این‌گونه فکر می‌کنیم که باز شدن بازار، طلب می‌کند که فعالیت‌های مراقبتی و حمایتی ایمنی‌مان را به شدت گسترش دهیم و در این محدوده ما نیازمند استقرار حجم قابل قبولی در تناسب با رشد این بخش هستیم و در صورت عدم‌تغییر در کیفیت و کمیت انجام وظایف، ورود هواپیماهای جدید حتی ممکن است یک تهدید ایمنی تلقی شود.

در طول این سال‌ها ایران این موفقیت را داشته که در فهرست‌های ممنوعه ایمنی کشورها و نهادهای بین‌المللی و منطقه‌ای قرار نگرفته است.

ادعای ما در ایران این است که به علت روبه‌رو شدن با محدودیت‌های متنوع طی سالیان اخیر،‌ این مهارت را به دست آورده‌ایم که ایمنی را مدیریت کنیم. طبیعتاً این ادعا را نداریم که در بالاترین سطوح در دنیا قرار داریم، اما می‌توانیم در کشور به خوبی مخاطرات را شناسایی و مدیریت کنیم و همچنین موفق بوده‌ایم که سطح قابل قبول از ایمنی در صنعت هوایی کشور را استقرار دهیم، به‌گونه‌ای که به شکل کاملاً قابل قیاسی با الگوهای جهانی، صنعت حمل و نقل هوایی با فاصله خیلی زیادتری از دیگر وسایل حمل و نقلی در کشور ایمن‌تر است.

سازمان هواپیمایی کشوری در انجام وظیفه اساسی خود، یعنی اطمینان از برقراری ایمنی در کشور تنها و بدون ناظر نیست، چراکه می‌تواند از الگوهای ایکائو و راهنمایی‌های آن بهره ببرد و از طرفی دیگر زیر ذره‌بین ایکائو نیز قرار دارد. علاوه بر آن سازمان‌های منطقه‌ای مانند آژانس ایمنی اتحادیه اروپا، ایمنی صنعت هواپیمایی در کشور ما را مورد رصد قرار می‌دهند چراکه باید به شهروندان خود در خصوص اطمینان از ایمن بودن هوانوردی در کشورهایی که به اتحادیه اروپا پرواز می‌کنند، اطمینان دهند.

به علت اینکه ایمنی، امری نسبی است نمی‌توان به صورت قطعی سطح ایمنی هواپیمایی در کشور را بیان کرد. اما در این میان شاخص‌های دیگری تعریف می‌شود که می‌توان با آن قیاس خوبی از وضعیت ایمنی به دست آورد. یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها در این زمینه، نتایج برنامه نظارتی ایکائو بر سازمان‌های هواپیمایی کشوری است.

مطابق نظر ایکائو، سازمان هواپیمایی کشوری برای انجام وظایف نظارتی خود بر ایمنی صنعت حمل و نقل هوایی باید از طریق استقرار پنج مولفه اساسی شامل قوانین پایه، مقررات اجرایی خاص، سازمان مناسب و شرح وظایف ساختار سازمانی،‌ نیروی انسانی آموزش‌دیده و با‌صلاحیت و اطلاعات و ابزار لازم و اجرای سه وظیفه اساسی شامل صدور گواهینامه‌ها و اجازه‌نامه و موافقتنامه، نظارت بر فعالیت دارندگان مجوزها و در صورت تخطی از ایمنی، اجرای برنامه‌ای برای حل و فصل آن موارد اقدام کند. ایکائو استقرار و اجرای این هشت مولفه را در کشورها مورد ممیزی قرار می‌دهد و در حالت ایده‌آل کشورها باید انطباق صددرصدی با الزامات ایکائو را داشته باشند. در آخرین گزارش وضعیت انطباق ایمنی ایران با الزامات نظارت بر ایمنی ایکائو این‌گونه آمده است که کشور ما 5 /90 درصد با الزامات ایکائو انطباق دارد. میانگین انطباق جهانی با الزامات ایکائو کمتر از 60 درصد است.

در حال حاضر نیز از منظر ایکائو، ایران رتبه 16 جهانی در انطباق فعالیت‌های نظارت بر ایمنی با الزامات ایکائو را دارد. مطابق این رتبه‌بندی، کشورهایی چون کره، سنگاپور، ارمنستان، کانادا، فرانسه، هنگ‌کنگ، انگلستان، ایرلند، مصر و ایالات متحده آمریکا بالاتر از ایران قرار دارند و در این فهرست بعد از ایران کشورهایی همچون آلمان، سوئیس، هلند و سایر قرار دارند. در سال 2010 رتبه ایران 10 بوده که بالاتر از کشور ایالات متحده آمریکا قرار داشت.

در یک مقایسه کوتاه با سایر کشورها و مشاهده نزدیکی رقابت در این حوزه، باید گفت کشور ژاپن که در رتبه بالاتر از ایران قرار دارد، تنها کمتر از یک درصد بیش از ایران با الزامات ایکائو انطباق دارد. همچنین، سطح انطباق فعالیت‌ها در ایالات متحده آمریکا 35 /91 است.

اما دلیل کاهش رتبه از سال 2010 این بوده است که 10 درصد عدم انطباق موجود، در حال حاضر به هفت درصد کاهش داده شده و مطابق هدف‌گذاری سال جاری به پنج درصد کاهش داده خواهد شد، لیکن این بهبود هنوز مورد ارزیابی و تایید ایکائو قرار نگرفته، زیرا وضعیت کشور ما در منطقه خیلی خوب بوده و تمرکز بر ایران در منطقه جزو اولویت‌های ایکائو نبوده است.

البته سیاست سازمان طی سالیان گذشته و اکنون، تبلیغ این جایگاه در افکار عمومی نبوده و سازمان باور دارد که توجه به رتبه‌بندی‌های جهانی، می‌تواند به تهدیدی در جهت عدم رشد و بهبود منجر شود. از این‌رو، ضمن جدیت در بهبود ایمنی و حفظ جایگاه کشور در نزد نهادهای بین‌المللی و منطقه‌ای، همواره درصدد شناسایی نقاط ضعف و ارتقای عملکرد خود بوده است.

همچنین در سازمان این باور وجود دارد که ابزار جلب اعتماد مردم و مسافرین، ارائه آمارهای ممیزی‌های جهانی نیست، بلکه مردم با دریافت خدمات شایسته و قابل مقایسه با خدمات روز جهانی در صنعت هواپیمایی از صنعت هواپیمایی رضایت خواهند داشت. این احساس و تشخیص برای سازمان محترم و مهم است و سازمان متعهد است با تمام توان خود، زمینه را برای ارائه خدماتی در شأن کشور مهیا سازد.