تاریخ انتشار:
گزارشی از تجارت خون
صادرات به سوریه، واردات از چین
در نخستین ماه‌های سال ۱۳۹۲ این خبر در رسانه‌ها پیچید که بیماران تالاسمی، به کیسه‌های خون فیلتردار سنگاپوری حساسیت پیدا کرده‌اند. در اندک زمانی، ماجرای این کیسه‌های خون بالا گرفت و آن‌گونه شد که مجلسیان را نیز به انگیزه جانبداری از بیماران، علیه سازمان انتقال خون برانگیخت.
در نخستین ماه‌های سال 1392 این خبر در رسانه‌ها پیچید که بیماران تالاسمی، به کیسه‌های خون فیلتردار سنگاپوری حساسیت پیدا کرده‌اند. در اندک زمانی، ماجرای این کیسه‌های خون بالا گرفت و آن‌گونه شد که مجلسیان را نیز به انگیزه جانبداری از بیماران، علیه سازمان انتقال خون برانگیخت. در کشاکش این دعوا، یکی از نمایندگان مجلس نیز مدعای واردات خون‌های غیراستاندارد از سنگاپور را به دلیل ضعف مالی سازمان انتقال خون طرح کرد و این سازمان نیز برای تبرئه خود از این اتهام به طور کلی، واردات و صادرات خون را منکر شد. این سازمان برای اثبات ادعای خود روی این استدلال دست گذاشت که: «از نظر پزشکی و به دلیل احتمال شیوع بیماری‌ها، واردات و صادرات خون از یک نقطه جهان به نقطه‌ای دیگر ممنوع بوده و واردات خون‌های غیراستاندارد نیز کذب محض است». طرح موضوع حساسیت بیماران تالاسمی به کیسه‌های خون فیلتردار سنگاپوری و پاسخ سازمان انتقال خون این شائبه را ایجاد می‌کند که این کیسه‌ها همراه با خون وارد کشور شده است. اما به‌رغم انکار این موضوع، گزارش‌های فصلی و سالانه گمرک از اقلام صادراتی و وارداتی نشان می‌دهد خون انسان به‌عنوان یکی از این کالاها داد و
ستد شده است. البته، ناگفته نماند که کالایی با عنوان«خون انسان» در گزارش گمرک به‌تنهایی ذکر نشده و در همه جا در کنار خون حیوان قرار گرفته است. در تشریح کالایی که با تعرفه 30029090 وارد کشور شده یا به سایر کشورها فروخته شده، چنین آمده است: «خون انسان، خون حیوان برای مصارف درمان یا پیشگیری یا تشخیص بیماری، توکسین‌ها، کشت‌ها و موجودات ذره‌بینی». بنابراین اگرچه، آمار صادرات و واردات خون انسان به صورت جداگانه در دسترس نیست؛ اما می‌توان این گزاره را مطرح کرد که درج عبارت «خون انسان» در این گزارش‌ها می‌تواند به منزله تبادل این کالا باشد.
خودکفایی در تولید خون
رئیس سازمان انتقال خون می‌گوید، شاخص اهدای خون در میان ایرانی‌ها، 27 واحد به ازای یک هزار نفر جمعیت است و به‌زعم «علی‌اکبر پورفتح‌الله» این رقم، نشان‌دهنده خودکفایی است. حال آنکه این شاخص در سایر کشورهای در حال توسعه، 12 واحد اهدای خون به ازای هر هزار نفر جمعیت است و در کشورهای توسعه‌یافته، 35 واحد اهدای خون به ازای هر یک هزار نفر جمعیت وجود دارد. با این وصف، چنانچه ایران به مرحله خودکفایی اهدای خون رسیده است چه نیازی به واردات خون وجود دارد و اگر سازمان انتقال خون، به صورت رایگان، از اهداکنندگان خون دریافت می‌کند، با چه مجوزی آن را به سایر کشورها می‌فروشد و کسب درآمد می‌کند؟ شاید بهتر بود سازمان انتقال خون به جای انکار صادرات و واردات خون که آمار گمرک موید آن است، یک بار برای همیشه به این ابهامات پاسخ می‌داد. حال در این پرونده، پس از طرح موضوع مصرف غیر‌بهینه خون در داخل کشور به موضوع تجارت سازمان انتقال خون با این کالا پرداخته و آمار صادرات و واردات خون در پنج سال گذشته را مورد بررسی قرار داده‌ایم.
صادرات
آنچه از بررسی این آمار و ترکیب کشورهای مقصد حاصل می‌شود آن است که خون ایرانی‌ها راه دوری نرفته و تنها در میان همسایگان توزیع شده است؛ همسایگانی که در سال‌های گذشته با جنگ‌های داخلی و کشتار مواجه بوده‌اند. گزارش گمرک نشان می‌دهد در سال 1389 تنها سه کشور افغانستان، تاجیکستان و ترکمنستان خون ایرانی‌ها را خریداری کرده‌اند. در این سال در مجموع 4814235 کیلو خون به این سه کشور صادر شده است که ارزش آن بیش از 5 میلیارد و 437 میلیون تومان برآورد شده است. در این صورت، هر کیلو خون با قیمت 1129 تومان صادر شده است. در سال 1390 عراق و قرقیزستان نیز به جمع کشورهای متقاضی واردات خون از ایران پیوستند و ارزش صادرات این کالا، حدود دو میلیارد تومان بالا کشید و از حدود پنج میلیارد تومان به حدود هفت میلیارد تومان افزایش پیدا کرد. اما از سال 1391 دوره افت صادرات خون به کشورهای خریدار آغاز شد؛ به طوری که در این سال، ارزش صادراتی آن به یک‌دوم آنچه در سال 1390 صادر شده بود، کاهش پیدا کرد و در سال 1391، حدود 3 میلیارد و 373 میلیون تومان خون به کشورهای همجوار فروخته شد. پاکستان نیز در سال 1391 از ایران خون خریداری کرده اما فقط به
میزان 28 کیلو. در مقابل اما افغانستان با واردات 1222718 کیلوخون ایرانی، لقب بزرگ‌ترین خریدار خون از ایران را در سال 1391 به خود اختصاص داد. ارزش صادرات خون در سال 1392 به یک میلیارد تومان افت کرد اما از موارد جالب توجه صادرات خون در سال 1392 آن است که ایران در این سال به سوریه نیز خون فروخته است. در سال 1393 نمایه صادرات خون بار دیگر مسیر صعود را در پیش گرفت و ارزش صادراتی آن به حدود سه میلیارد تومان بازگشت. اما به نظر می‌رسد، خون‌های صادراتی در این سال به قیمت سال 1389 معامله نشده و قیمت هر کیلو خون از حدود 1129 تومان در سال 1389 به حدود 3060 تومان افزایش پیدا کرد. با این وصف، می‌توان گفت قیمت هر کیلو خون ایرانی به یک دلار نیز نمی‌رسد. همچنین بررسی گزارش گمرک از تبادل این کالا، حکایت از آن دارد که در پنج سال گذشته، کشورهای افغانستان، تاجیکستان و ترکمنستان از مشتریان پر و پا قرص خون‌های ایرانی بوده‌اند.
واردات
برخلاف فهرست کشورهای واردکننده خون از ایران، جدول فروشندگان خون به ایران از کشورهای متنوعی پر شده است. کشورهای اغلب اروپایی و البته آسیایی. برای مثال، امارات در سال 1389 بزرگ‌ترین صادرکننده این کالا به ایران بوده است و کشورهایی چون آمریکا، ترکیه، فرانسه و بلژیک نیز در جایگاه‌های بعدی این فهرست قرار گرفته‌اند. در این سال ایران در مقابل حدود پنج میلیارد تومان صادرات خون، به ارزش بیش از یک میلیارد و 660 میلیون تومان خون وارد کشور کرده است و وزن این واردات، به 171170 کیلو می‌رسد و چنانچه ارزش ریالی کل واردات را نسبت به وزن کل در نظر بگیریم، ایران در سال 89 خون‌های وارداتی را با ارزش تقریبی هر کیلو 9700 تومان خریداری کرده است. در سال 1390 نیز ارزش صادرات خون به دو برابر افزایش یافت و به بیش از دو میلیارد تومان رسید. در سال‌های بعد، نمایه واردات خون روند صعودی در پیش گرفت و ارزش واردات این کالا روی پاشنه یک میلیارد تومان و دو میلیارد تومان چرخید. جالب اینکه واردات خون در ماه‌های سپری‌شده از سال 1394، ارزشی حدود 2 میلیارد و 720 میلیون تومان یافته است که این رقم به طور تقریبی با ارزش واردات در سال 1393 برابری
می‌کند. در سال‌های مورد بررسی و حتی در سال 1394 امارات، تقریباً به عنوان بزرگ‌ترین فروشنده خون به ایران، جایگاه خود را در صدر این فهرست حفظ کرده است. چینی‌ها نیز به سبک رویه‌ای که در بازار سایر کالاها در پیش گرفته‌اند، موقعیت خود را در فهرست واردکنندگان خون به ایران، ارتقا بخشیده‌اند. چنان که کشور چین در سال 1393 به دومین صادرکننده خون به ایران تبدیل شد. در چنین شرایطی، آیا نباید نگران کیفیت خون‌های وارداتی از چین بود؟ جایگاه کشوری چون آمریکا نیز اگرچه در این پنج سال، دچار نوسان شده است اما این کشور از صف فروش خون به ایران کنار نرفته و کماکان به ایران خون فروخته است. حال تصور کنید، با وجود کشمکش‌های سیاسی ایران و آمریکا، چه‌بسا خون آمریکایی‌ها به بیماران ایرانی نیز تزریق شده باشد. با این همه اما سازمان انتقال خون ادعا می‌کند که درج عنوان خون انسان در گزارش گمرک الزاماً به معنای واردات خون نیست و چنانچه هر یک از فرآورده‌های خونی موجود در این گروه کالایی وارد یا صادر شده باشد در این طبقه‌بندی قرار می‌گیرد.
دیدگاه تان را بنویسید