جهان نگران
رهبران جهان درباره آینده جهان، خاورمیانه و ایران چه گفتند؟
داووس 2024 کم‌رمق‌تر از همیشه بود. تعداد سران کشورهای حاضر در نشست مجمع جهانی اقتصاد (WEF) که در داووس سوئیس برگزار شد، در این دوره نسبت به دوره‌های قبل کاهش یافته بود اما موضوعاتی که در آن مطرح شد، تحت تاثیر مهم‌ترین رخدادها و اتفاقات جهان در یک سال گذشته و همچنین آینده جهان در سال 2024 قرار داشت. 100 نفر از سران، وزیران و نمایندگان کشورهای مختلف در روزهای 15 تا 19 ژانویه (25 تا 29 دی‌ماه 1402) مباحث مهمی را با موضوع اصلی «بازسازی اعتماد» که به عنوان شعار این دوره از مجمع جهانی اقتصاد انتخاب شده بود، مورد بحث و بررسی قرار دادند. آینده هوش مصنوعی از جمله اصلی‌ترین موضوعاتی بود که در داووس 2024 مورد بررسی قرار گرفت. جنگ و ناپایداری‌های امنیتی با تمرکز بر جنگ روسیه و اوکراین، جنگ غزه و تنش‌های خاورمیانه نیز از دیگر مباحثی بود که حاضران در داووس به صورت جدی به آن پرداختند. به ویژه آنکه در دومین روز برگزاری اجلاس 2024، تنش‌های امنیتی در خاورمیانه به اوج رسید و دمای تحرکات ایران، عراق، سوریه، پاکستان، فلسطین، یمن و لبنان، نقطه جوش را رد کرد و سوپاپ‌های اطمینان منطقه‌ای فعال شد. توجه به اقتصاد کشورهایی مانند چین، هند و عربستان، از دیگر موضوعاتی بود که در داووس 2024 مطرح شد و حاضران را از آینده پیش‌روی این سه کشور پرجمعیت و البته ثروتمند سر ذوق آورد. تغییرات اقلیم و مباحث زیست‌محیطی نیز مانند همه دوره‌های مجمع جهانی اقتصاد، پای ثابت مباحث مطرح‌شده بود و سبب شد سران و برنامه‌ریزان کشورها، با نکته‌های دقیق‌تری از آینده تغییرات اقلیمی آشنا شوند. در اجلاس امسال داووس بیش از 450 جلسه و کارگاه برگزار شد که با ابزارهای گفت‌وگو و مباحثه، همسویی‌های خاصی را میان شرکت‌کنندگان ایجاد کرد. در مجموع این نشست‌ها و گردهمایی‌ها بیش از 50 ابتکار و راه‌حل با بالاترین میزان تاثیرگذاری به دست آمد که می‌تواند از سوی شرکت‌ها و کشورهای حاضر در داووس به کار گرفته شود تا وضعیت جهانی به سمت مطلوب‌تری پیش برود.
داووس و آینده جهان
مجمع جهانی اقتصاد (WEF) که به عنوان نشست داووس نیز شناخته می‌شود، گردهمایی سالانه رهبران جهان است که به مباحث مهمی در حوزه‌های تجارت، سیاست، علم و جامعه مدنی می‌پردازد. این نشست که از سوی مجمع جهانی اقتصاد یا WEF که یک سازمان غیرانتفاعی است و در سال 1971 تاسیس شد سازماندهی می‌شود، در بسیاری مواقع به عنوان بستری برای بحث درباره مسائل مهم جهانی و شکل‌دهی به دستور کار جهانی در نظر گرفته شده و مورد استناد قرار می‌گیرد. نشست داووس با حضور بیش از سه هزار شرکت‌کننده از سراسر جهان، از جمله سران کشورها و دولت‌ها، مدیران عامل شرکت‌های بزرگ، استادان و روسای دانشگاه‌ها و همچنین فعالان، خبرنگاران و تحلیلگران رسانه‌ای برگزار می‌شود و به‌طور معمول چهار یا پنج روز به طول می‌انجامد. این نشست شامل مجموعه‌ای از جلسات عمومی، کارگاه‌ها و رویدادهای شبکه‌ای است که بر موضوعات اقتصادی و اجتماعی مانند تغییرات آب‌وهوایی، نابرابری و نوآوری و فناوری تمرکز دارد. یکی از ویژگی‌های کلیدی نشست‌های سالانه مجمع جهانی اقتصاد، مشارکت رهبران جهان است که در حوزه‌های مختلف فعالیت دارند. با حضور این افراد، طیف متنوعی از دیدگاه‌ها در کنار هم بروز و ظهور می‌یابند و همکاری‌های بین‌بخشی به صورت مطلوب‌تری شکل می‌گیرد. در واقع، اجلاس داووس، محلی است تا سران کشورها، مدیران شرکت‌ها، استادان دانشگاه و افراد تاثیرگذار جهان، بدون واسطه با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و به تعیین آینده همکاری‌های دوجانبه یا چندجانبه بپردازند. یکی دیگر از ویژگی‌های مهم نشست داووس، نقشی است که در شکل دادن به دستور کار جهانی ایفا می‌کند. این نشست اغلب به عنوان بستری برای تعیین اولویت‌ها و شناسایی راه‌حل‌های مسائل مهم جهانی در نظر گرفته می‌شود. یکی از جذاب‌ترین نشست‌های مجمع جهانی اقتصاد، به سال 2020 مربوط می‌شود که با بالاترین سطح تمرکز، به تغییرات آب‌وهوا و پایداری‌های اقلیمی پرداخت و شرکت‌کنندگان آن، در مورد راه‌های کاهش انتشار کربن و انتقال به منابع انرژی تجدیدپذیر موضوعات مفصلی را مطرح کردند. تاثیر نشست داووس، فراتر از چهار یا پنج روز برگزاری رویداد است. این نشست پوشش رسانه‌ای وسیعی دارد و توجه سیاستگذاران و رهبران سیاسی و تجاری سراسر جهان را به خود جلب می‌کند. بنیاد WEF همچنین در طول سال، مجموعه‌ای از گزارش‌ها و مقالات را تدوین و منتشر می‌کند که به راهنمایی دولت‌ها و شرکت‌های بین‌المللی می‌پردازد. این گزارش‌ها اغلب نگرش‌های ارزشمندی در مورد روندها و مسائل در حال ظهور در اقتصاد و جامعه جهانی به مخاطبان ارائه می‌دهند. نشست داووس همچنین نقش تاثیرگذاری در جنبش‌های جهانی ایفا می‌کند. این نشست یک پلت‌فرم کلیدی برای پیشبرد اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد (SDGs) به‌شمار می‌رود. SDGs مجموعه‌ای از 17 هدف است که در سال 2015 به‌وسیله سازمان ملل متحد به تصویب رسید و بر پایان دادن به فقر، حفاظت از کره زمین و ارتقای رفاه برای همه تمرکز دارد. WEF یک مدافع قوی برای اهداف توسعه پایدار به‌شمار می‌رود و برای بسیج مشاغل، دولت‌ها و جامعه مدنی به منظور حمایت از اجرای سیاست‌های برابری تلاش کرده است. نشست داووس علاوه بر پیگیری اهداف توسعه پایدار، بستری برای ترویج سایر جنبش‌های جهانی نیز بوده است. در مجمع خاطره‌انگیز 2020 داووس، علاوه بر موضوعات اقلیمی، مباحث مهمی مانند برابری جنسیتی و توانمندسازی زنان نیز مورد توجه قرار گرفت. در واقع، این نشست راهکارهای تاثیرگذاری را برای ارتقای برابری جنسیتی ارائه کرد. از جمله این راهکارها می‌توان به طرح 50 /50 تا سال 2030 اشاره کرد که هدف بزرگ دستیابی به برابری جنسیتی در پست‌های مدیریتی و رهبری تا سال 2030 را دنبال می‌کند. با همه این مباحث، منتقدان نشست داووس استدلال می‌کنند که این نشست یک گردهمایی نخبه‌گرایانه است که از نیازها و دغدغه‌های مردم عادی جدا شده و کارایی ندارد. آنها استدلال می‌کنند نشست داووس تحت سلطه نخبگان ثروتمندی برگزار می‌شود که بیشتر به پیشبرد منافع خود علاقه‌مند هستند و به ارتقای منافع عمومی اهمیتی نمی‌دهند. برخی دیگر از منتقدان نیز می‌گویند این نشست یک دستور کار اقتصادی نئولیبرالی را تداوم می‌بخشد که بازارهای آزاد و منافع شرکت‌ها را بر رفاه اجتماعی و حفاظت از محیط زیست اولویت می‌دهد. با وجود این انتقادات، نشست داووس همچنان یک تریبون مهم برای گفت‌وگو و صحبت در مورد مسائل مهم جهانی و شکل دادن به آینده جهان محسوب می‌شود. این نشست طیف متنوعی از رهبران را از سراسر جهان گرد هم جمع می‌کند و بستری را برای همکاری‌های بین‌بخشی فراهم می‌آورد.
سران کشورها چه گفتند؟
مجمع جهانی اقتصاد در سال 2024 در حالی شعار «بازسازی اعتماد» را برای خود انتخاب کرده بود که سران کشورهای حاضر در آن نیز تلاش کردند راه‌حل‌هایی را به شرکت‌کنندگان ارائه کنند که سطح اعتماد میان کشورهای جهان را افزایش دهد. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد نیز به این موضوع اشاره کرد و گفت که «شکاف‌های ژئوپولیتیک مانع از همکاری‌های متقابل در رفع مشکلات و چالش‌های جهانی می‌شود؛ بنابراین لازم است با استفاده از اعتمادسازی، به سمت از میان برداشتن چالش‌ها گام برداریم». لی کیانگ، نخست‌وزیر جمهوری خلق چین نیز از ضرورت کنار گذاشتن تعصبات جغرافیایی سخن گفت: «باید اختلافات را از بین ببریم و به عنوان یک خانواده واحد برای مقابله با بی‌اعتمادی تلاش کنیم.» اورسولا فون‌درلاین، رئیس کمیسیون اروپا نیز اعتراف کرد که جهان در یک نقطه عطف واحد قرار ندارد و همکاری جهانی بیش از هر زمان دیگری می‌تواند مشکلات مشترک بین کشورها را از میان بردارد. آجای بانگا، رئیس گروه بانک جهانی هم با تاکید بر پیوستگی میان بحران‌ها و با ارائه راه‌حل‌هایی، سران همه کشورها و شرکت‌ها را به اقدام برای رفع این مشکلات دعوت کرد: «نمی‌توانیم بدون توجه به موضوعات اقلیمی و آب‌وهوایی به ریشه‌کنی فقر فکر کنیم؛ نمی‌توانیم بدون اندیشیدن درباره مراقبت‌های بهداشتی و درمانی، فقر را از میان برداریم؛ و مهم‌تر از همه، نمی‌توانیم بدون در نظر گرفتن ناامنی غذایی و شکنندگی زنجیره‌های تامین، برای ریشه‌کنی فقر اقدام کنیم.» کریستالینا جورجیوا، مدیرعامل صندوق بین‌المللی پول نیز گفت: «مسئولیت داریم مباشران آینده سیاره زیبا و کوچک خود باشیم؛ رهبران حاضر در داووس و مسئولان جهانی باید از یک موضوع واحد برای پیشبرد راه‌حل‌های ناجی زمین پیروی کنند؛ آنها باید عمل‌گراتر باشند تا مشکلات هر چه زودتر از میان برداشته شود.» امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه نیز از رهبران جهان خواست در مورد چالش‌های پیچیده صلح و امنیت، مشاغل و کربن‌زدایی «واقع‌بین اما خوش‌بین» باشند. او تاکید کرد «از صمیم قلب اعتقاد دارد تصمیماتی که می‌تواند اوضاع را تغییر دهد در دستان افرادی است که در داووس شرکت کرده‌اند». ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین نیز طرح‌های خود برای صلح را به گوش همه آنهایی که در داووس حضور داشتند رساند و خواستار سرمایه‌گذاری مجدد کشورها و شرکت‌ها در این کشور شد. او گفت: «شما با سرمایه‌گذاری در اوکراین می‌توانید اقتصاد خود را تقویت کنید؛ ما نیز امنیت شما را تقویت و تضمین خواهیم کرد.» او ابراز امیدواری کرد که پس از پایان جنگ اوکراین، این کشور رشد عمیقی را تجربه خواهد کرد. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات‌متحده نیز از یک تصور ناامیدانه صحبت کرد: «نمی‌توانم به زمانی فکر کنم که چالش‌های زمین بیشتر و پیچیده‌تر از این شده باشد. باید در کنار هم، همه این مشکلات را از سر راه برداریم تا آینده روشن‌تری داشته باشیم.» و در نهایت، بورگه برنده، رئیس مجمع جهانی اقتصاد، درباره نقش این نشست در فراهم کردن فضایی برای دیپلماسی و دیدگاه‌های گوناگون گفت: «نشست سالانه مجمع جهانی اقتصاد به عنوان یک پلت‌فرم حیاتی برای گفت‌وگوی فراگیر عمل می‌کند و طرف‌ها را برای شناسایی مسیرهای دستیابی به اهداف مشترک گرد هم می‌آورد.»
داووس 2024 و پنج نکته کلیدی
هوش مصنوعی، جنگ و ناپایداری‌های امنیتی، تغییرات اقلیمی و آب‌وهوایی، اقتصاد چین و توسعه هند از جمله موضوعات مهمی بود که در اجلاس مجمع جهانی اقتصاد 2024 داووس به صورت جدی و ویژه مورد بررسی قرار گرفت. هوش مصنوعی به عنوان یک فناوری تاثیرگذار و متحول‌کننده در سال 2023، در کانون توجه داووس 2024 قرار داشت. حاضران در نشست امسال به توانایی‌های بی‌نظیر هوش مصنوعی برای متحول کردن رفاه انسانی پرداختند و نیاز به مقررات برای کنترل این فناوری را نیز مورد تاکید قرار دادند. همچنین، ترس از دست دادن شغل و افزایش بیکاری، خطرات جعل هویت، انتشار اطلاعات نادرست و نابرابری‌های بالقوه از دیگر مواردی بود که درباره هوش مصنوعی مورد تاکید شرکت‌کنندگان داووس قرار گرفت. با همه این موارد، شرکت‌کنندگان مجمع جهانی اقتصاد در سال 2024 به این نتیجه رسیدند که نکات مثبت هوش مصنوعی بسیار بیشتر از نکات منفی است و بر همین اساس، هوش انسانی با تهدید بزرگی روبه‌رو نشده و ترویج استفاده از هوش مصنوعی، نگرانی‌های بزرگی به دنبال نخواهد داشت. این موضوع را سم آلتمن، مدیرعامل OpenAI مطرح کرد که تا همین چند ماه پیش، هشدارهای قابل تاملی درباره «خطر انقراض ناشی از قدرت‌گیری هوش مصنوعی» به زبان آورده بود. او در نشست امسال تاکید کرد که «انسان‌ها می‌دانند هم‌نوعانشان چه می‌خواهند؛ با استفاده از هوش مصنوعی، انسان‌ها ابزارهای بهتری در اختیار خواهند داشت تا زندگی خود را متحول کنند».
جنگ و ناپایداری‌های امنیتی، موضوع دیگری بود که از سوی شرکت‌کنندگان در اجلاس داووس به صورت ویژه مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در این اجلاس، رهبران کسب‌وکارهای بین‌المللی از خطرات وضعیت شکننده ارتباطات سیاسی بین‌المللی سخن گفتند و جنگ در خاورمیانه و اروپا، تهدیدات زنجیره تامین جهانی و نااطمینانی از امنیت غذایی را در اولویت موضوعات مطرح‌شده قرار دادند. با وجود این اما، هیچ‌یک از این افراد، طرح یا نقشه راهی برای برون‌رفت از این خطرات بین‌المللی و به ویژه جنگ غزه ارائه نکردند. این در شرایطی است که بر اساس گزارش رویترز، صندوق سرمایه‌گذاری فلسطین تخمین زده بازسازی خانه‌های غزه نیازمند 15 میلیارد دلار است و کشورهای عربی نیز اعلام کرده‌اند تا زمانی که صلح پایدار در این منطقه وجود نداشته باشد، این مبلغ را تامین نخواهند کرد. شاهزاده فیصل بن‌فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی نیز در یکی از پنل‌های مجمع امسال داووس تاکید کرد که «عربستان با صلح منطقه‌ای که ضامن امنیت برای همه کشورها و از جمله رژیم صهیونیستی است، موافقت دارد اما این صلح باید با درنظرگیری تمامیت ارضی و همچنین امنیت تمامی مناطق فلسطین و مردم آن ایجاد شود».
نیاز کسب‌وکارها به سازگاری با تغییرات آب‌وهوایی و اتحاد کشورها برای اقدام علیه ناپایداری‌های اقلیمی، یکی دیگر از موضوعات بسیار مهمی بود که در داووس امسال مطرح شد. آجای بانگا، رئیس گروه بانک جهانی در یکی از پنل‌های کاربردی مرتبط با تغییرات آب‌وهوایی از «بحران بالقوه آب‌وهوا» سخن گفت و تاکید کرد لازم است «در فوری‌ترین شرایط ممکن» نسبت به رفع این بحران بالقوه اقدام شود. دیگر شرکت‌کنندگان این اجلاس نیز به موضوعات مهمی مانند منافع نهایی کسب‌وکارها برای اتخاذ شیوه‌های پایدار و تخصیص صحیح منابع در مقابله با تغییرات آب‌وهوایی اشاره کردند. یکی از اعضای اتحادیه کارگری بلژیک در این اجلاس نیز نقش کشورهای ثروتمند در مقابله با ناپایداری‌های اقلیمی را یادآوری کرد: «کشورهای توسعه‌یافته باید در تامین مالی اقدامات اقلیمی به کشورهای در حال توسعه کمک کنند؛ در صورتی که این کار انجام نشود، نابرابری‌ها بیش از پیش افزایش می‌یابد و ارتباط برد-برد کشورها در موقعیت‌های مختلف تغییرات اقلیمی از میان خواهد رفت؛ اعتمادسازی در حوزه اقلیمی نباید بر تعداد محدودی از کشورها تمرکز داشته باشد؛ بلکه باید همه جهان را برای بهبود شرایط آب‌وهوایی در نظر گرفت.»
اقتصاد رو به رشد چین و توسعه روزافزون هند نیز از دیگر موضوعاتی بود که مورد توجه شرکت‌کنندگان در داووس 2024 قرار گرفت. چین در سال‌های اخیر که نوعی رکود جهانی دامن‌گیر اقتصاد بوده، تلاش کرده سرمایه‌گذاری‌های خارجی جذب‌شده خود را ارتقا دهد. در این اقدام نیز موفق بوده و نسبت به کشورهای غربی که نتوانسته‌اند سرمایه‌های مطلوبی به سمت خود جذب کنند، سرمایه بیشتری جذب کرده است. از سوی دیگر، درست است که رشد تولید ناخالص داخلی چین در سال 2023 با 2 /5 درصد، همچنان پایین‌تر از سطح قبل از همه‌گیری کووید 19 قرار دارد اما نسبت به دیگر کشورهای جهان پیشگام است. البته نباید هم فراموش کرد که چین در سال‌های اخیر با کارشکنی‌های آمریکا برای منزوی کردن اژدهای شرق روبه‌رو شده و بخش زیادی از توان خود را در راستای دفع این کارشکنی‌ها به کار می‌گیرد. آن‌گونه که CNBC گزارش داده، ایان برمر، رئیس و بنیانگذار گروه اوراسیا در نشست امسال تاکید کرد که «چین چالش‌های ساختاری اقتصادی بسیار مهمی را تجربه می‌کند؛ بسیاری از شرکت‌ها دیگر آن‌گونه که باید در آمریکا سرمایه‌گذاری نمی‌کنند اما چین را هم به عنوان مقصد سرمایه‌گذاری انتخاب نمی‌کنند؛ با وجود این، رشد سه‌درصدی اقتصاد چین، هنوز هم برای بسیاری از شرکت‌هایی که در مجمع جهانی اقتصاد امسال حضور داشتند، معنادار است». ارزیابی داووس 2024 از اقتصاد هند نیز جذاب و قابل ملاحظه بود. شرکت مشاوره McKinsey and Company که این ارزیابی را به مجمع جهانی اقتصاد ارائه کرد، هند را به عنوان یکی از سریع‌ترین اقتصادهای بزرگ در حال رشد جهان در نظر گرفت که به سرعت در حال تغییر است. بر اساس این گزارش، هند در فناوری، پرورش استعدادهای انسانی، مراقبت‌های بهداشتی و درمانی و زمینه‌های مختلف دیگر به شدت در حال پیشرفت است و این حرکت رو به جلو، آینده درخشانی برای این کشور رقم خواهد زد. هند همچنین پتانسیل‌های غیراقتصادی بسیاری نیز برای پیشرفت دارد که حاضران در اجلاس داووس، خود را علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در آنها نشان دادند. یکی دیگر از ایده‌هایی که امسال در مجمع جهانی اقتصاد مورد بحث قرار گرفت این بود که چگونه سرمایه‌گذاری در سلامت زنان می‌تواند اقتصاد جهانی را تا سال 2040 سالانه یک تریلیون دلار تقویت کند؟ پیشگام این تفکر، دولت هند بود و آن‌گونه که دفتر اطلاعات مطبوعاتی (PIB) اعلام کرده، راه‌اندازی اتحاد جهانی برابری فردی و برابری جنسیتی با حمایت و تایید مجمع جهانی اقتصاد از سوی دولت هند، یکی از اصلی‌ترین دستاوردهای داووس 2024 به‌شمار می‌رود. ایده این اتحاد از بیانیه رهبران گروه 20 و تعهد پایدار هند به هدف توسعه تحت رهبری زنان که از سوی نخست‌وزیر شری نارندرا مودی پیشنهاد شده بود، سرچشمه گرفته و هدف آن، گردآوری بهترین شیوه‌های جهانی و اشتراک دانش و سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مشخص‌شده سلامت، آموزش و کار زنان است.
حرکت به سمت وضعیت سفید اقتصاد
رهبران حاضر در داووس 2024 با وجود اینکه در بسیاری از موضوعات مطرح‌شده به مواضع پایدار و مشترکی دست پیدا نکردند اما اعتقاد داشتند اقتصاد جهانی به سمت یک وضعیت عادی جدید حرکت می‌کند اما همچنان با نقطه مطلوب فاصله دارد. آن‌گونه که کریستین لاگارد، رئیس بانک مرکزی اروپا در این اجلاس مطرح کرد، طی 12 ماه گذشته نقاط توازن بسیاری در داده‌های اقتصادی جهان مشاهده شده اما انتظار بازگشت به «وضعیت عادی» در اقتصاد جهانی همچنان دور از دسترس است و این موضوع در سال 2024 رخ نخواهد داد. این موضوع نشان می‌دهد که اقتصاد جهان، همچنان تحت تاثیر همه‌گیری کووید 19 و در دوره «عجیب، فوق‌العاده و تجزیه و تحلیل دشوار» قرار دارد. این توصیفی است که شرکت‌کنندگان داووس امسال بر آن اتفاق نظر داشتند اما اعتقاد دارند که سه روند سبب می‌شود اقتصاد جهانی در سریع‌ترین زمان ممکن به حالت عادی خود بازگردد: «مصرف، تجارت و تورم.» بر اساس استدلالی که بانک مرکزی اروپا در داووس 2024 ارائه کرد، همه‌گیری کووید، باعث کاهش هزینه‌ها و رشد پس‌انداز مردم شد. این در حالی بود که تجارت جهانی نیز با اختلال جدی روبه‌رو بود و در پی چنین اتفاقی، تورم منطقه یورو در اکتبر 2022 (مهر 1400) به 6 /10 درصد رسید اما در سال 2023 کاهش یافت و رقم 9 /2 را ثبت کرد. از سوی دیگر، اقتصاد جهانی از سال 2023 نخستین سیگنال‌های عادی‌سازی را دریافت کرد و پس از پشت سر گذاشتن کاهش‌های عجیب و غریب در تولید، کاهش اشتغال و همچنین به پایان رسیدن پس‌انداز مصرف‌کنندگان، وضعیت مصرف به حالت عادی بازگشت. این تجربه، درست در زمانی رخ داد که تجارت جهانی به دلیل ترجیح مشتریان به خرید خدمات نسبت به خرید کالا در سال‌های 2021 و 2022 مختل شده بود و اکنون، با گذشت دو سال، شروع به افزایش کرد و در نهایت، طی اکتبر 2023 به افزایش قابل ملاحظه‌ای دست یافت. سازمان تجارت جهانی (WTO) نیز پیش‌بینی کرده است تجارت در سال 2024 به میزان 3 /3 درصد افزایش یابد. تورم کلی جهان در سال 2023 نیز کاهش یافته و این کاهش در نوامبر به اوج رسیده است. شرکت‌کنندگان مجمع جهانی اقتصاد بر مبنای همین برآوردها به این نتیجه رسیده‌اند که وضعیت اقتصاد جهانی در سال 2024 به سمت بهبود حرکت می‌کند. از سوی دیگر، در آخرین ماه سال 2023، بانک مرکزی اروپا تصمیم گرفت برای دومین‌بار متوالی نرخ‌ها را بدون تغییر نگه دارد و دورنمای تورم خود را به کاهش تدریجی تغییر دهد. نگوزی اوکونجو ایویلا، مدیرکل سازمان تجارت جهانی نیز از افرادی بود که در سخنرانی خود اعلام کرد درست است اقتصاد جهانی به سمت عادی شدن حرکت می‌کند اما این روند همچنان طبیعی نیست زیرا رشد تجارت همچنان پایین‌تر از رشد تولید ناخالص داخلی است. او همچنین به عدم قطعیت‌هایی اشاره کرد که پیش‌بینی را «دشوار» می‌کند: «درگیری‌های سیاسی و امنیتی، اختلال در دریای سرخ و وقوع انتخابات مهم در کشورهای قدرتمندی مثل آمریکا، از جمله مواردی است که سبب می‌شود اقتصاد جهانی با تغییرات و تفاوت‌های خاصی روبه‌رو باشد.» کریستین لیندنر، وزیر دارایی آلمان نیز در این اجلاس، وضعیت اقتصادی کنونی را «عادی جدید» توصیف کرد. او در پنل تخصصی مجمع جهانی اقتصاد تاکید کرد که «ما از سویی با رقابت شدید ارائه‌دهندگان تکنولوژی‌های مرتبط با هوش مصنوعی روبه‌رو هستیم و از سوی دیگر، تنش‌های سیاسی و امنیتی را در کنار خود داریم؛ همچنین پس از همه‌گیری کرونا و افزایش قیمت انرژی، قدرت کشورهای جهان برای تامین مالی تحولات کمتر شده و بنابراین چشم‌انداز رشد بسیار کمی در اقتصاد جهانی ایجاد شده است؛ ما دورانی را آغاز کرده‌ایم که دوره اصلاح ساختاری نام دارد و باید برخی از سیاست‌ها را دوباره بازنگری کنیم تا اقتصاد جهانی با روند رو‌به رشدی همراه شود».
عربستان، مرکز هوش مصنوعی خاورمیانه
داووس 2024 با اتفاق آرای شرکت‌کنندگانش به این نتیجه رسید که عربستان به زودی به مرکز برتر فناوری هوش مصنوعی خاورمیانه تبدیل می‌شود. این در شرایطی است که در سال‌های قبل، امارات متحده عربی به دلیل نبود مالیات بر درآمد شخصی، سیاست‌های اقامتی انعطاف‌پذیر و مشوق‌های رقابتی برای مشاغل و کارگران بین‌المللی به مرکز فناوری خاورمیانه تبدیل شده بود. اما عربستان با اقداماتی که در سال‌های 2022 و 2023 انجام داد، توجهات را به سمت خود معطوف کرد و با جاه‌طلبی خاص حاکمانش، داووس را تحت تاثیر پیشرفت‌های خود قرار داد. هیاتی که به نمایندگی از عربستان سعودی در مجمع جهانی اقتصاد حاضر شده بود، با معرفی ویژه پروژه نئوم (شهری جدید در شمال غربی عربستان)، پروژه AlUla که یک اقدام ویژه برای تبدیل شدن عربستان به مقصد جهانی گردشگران است و چند طرح و ابتکار دیگر، استراتژی چشم‌انداز 2030 عربستان برای تنوع اقتصادی و خروج از وابستگی به نفت را پیش چشم شرکت‌کنندگان در داووس 2024 قرار داد. آن‌گونه که CNBC گزارش داد، محمد الجدان، وزیر دارایی عربستان سعودی به عنوان یکی از مقام‌های عالی‌رتبه این کشور در اجلاس داووس، تاکید کرد که کشورش به دنبال آن است که اثر نفت را در اقتصاد شبه‌جزیره کاهش دهد و تاکنون نیز موفق شده سهم 70درصدی نفت در اقتصاد این کشور را به 30 درصد برساند. او همچنین گفت که ریاض روابط راهبردی پایداری با ایالات‌متحده دارد و از سوی دیگر، ارتباط خود با چین را نیز نزدیک نگه داشته است: «عربستان امیدوار است بتواند شکاف میان شرق و غرب را پر کند؛ در این راهبرد، تلاش می‌کنیم با استفاده از موقعیت استراتژیک کشورمان، شرایط لازم برای همکاری‌های اقتصادی میان چین و آمریکا را فراهم کنیم.» این گفته‌های وزیر دارایی عربستان در حالی است که اقتصاد این کشور در سال 2023 برای نخستین بار از ارزش یک تریلیون دلار عبور کرد و طبق داده‌های بانک جهانی، به دو برابر ارزش اقتصاد امارات متحده عربی رسید. بر اساس گزارش‌هایی که در داووس 2024 مطرح شد، وجه تمایز عربستان که به موفقیت این کشور در عرصه جهانی می‌انجامد، هوش مصنوعی است. این کشور منابع مورد نیاز، انعطاف‌پذیری در مقررات و جمعیت مطلوب را در اختیار دارد و می‌تواند طی سال‌های آینده به پایگاهی قدرتمند در حوزه هوش مصنوعی تبدیل شود. Veritas Ventures که یک شرکت مشاوره استراتژیک جهانی است، ارزیابی خود را از عربستان در اجلاس داووس 2024 این‌گونه مطرح کرد: «عربستان به یک کشور تحصیل‌کرده با خروجی علمی بالا تبدیل شده که تشنه نوآوری است؛ بنابراین در سال‌های آینده، نکات مهمی از این کشور خواهیم شنید.»
خاورمیانه، جنگ و آینده پیش‌رو
داووس 2024 در حالی برگزار شد که سایه جنگ بیش از هر زمان دیگری بر سر خاورمیانه سنگینی می‌کند. در حالی که بمب‌های آمریکایی در روزهای پنجشنبه و جمعه در مواضع از پیش تعیین‌شده یمن فرود آمدند، سه هزار نفر از رهبران جهانی در روز دوشنبه به این موضوع پرداختند که آینده خاورمیانه با تنش‌های منطقه‌ای به کجا خواهد رسید؟ بورگه برنده، رئیس مجمع جهانی اقتصاد که پیش از آغاز این اجلاس گفته بود انتظار دارد تصمیمی جدی درباره تنش‌های منطقه‌ای خاورمیانه گرفته شود، پس از پایان اجلاس از بی‌تفاوتی سران کشورها نسبت به این مسئله خشنود نبود. به اعتقاد او وضعیت «پیچیده‌ترین پس‌زمینه ژئوپولیتیک و ژئواکونومیک چند دهه اخیر» جهان بدون اینکه حاضران داووس 2024 به آن توجه داشته باشند، نامعلوم ماند و به نتیجه‌ای نرسید. این در شرایطی بود که چند نفر از سران کشورهای حاضر در مجمع جهانی اقتصاد درباره غزه و درگیری‌های گسترده‌تری که در خاورمیانه ایجاد شده، صحبت کردند. محمد مصطفی، رئیس صندوق سرمایه‌گذاری فلسطین و معاون سابق نخست‌وزیر این کشور از جمله افرادی بود که در پنلی با حضور 60 نفر به صحبت درباره نیازهای کنونی غزه پرداخت و خواستار کمک‌های بین‌المللی بیشتر به مردم این منطقه و همچنین پایان جنگ شد. آن‌گونه که نیویورک‌تایمز گزارش داد، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران نیز اسرائیل را به افزایش تنش در خاورمیانه طی ماه‌های گذشته متهم کرد. او گفت که اگر نسل‌کشی در غزه متوقف شود، بحران‌های منطقه خاورمیانه تا حد بسیاری کاهش خواهد یافت. اسحاق هرتزوگ، رئیس‌جمهور رژیم صهیونیستی نیز ایران را مسئول بی‌ثباتی خاورمیانه دانست و عکسی از یک زندانی یک‌ساله اسرائیلی در غزه به نمایش گذاشت. این سخنرانی‌ها اما هیچ تاثیری بر شام‌های خصوصی شبانه و نمایش توانمندی شرکت‌های مطرح بین‌المللی که در بالاترین سطح در مجمع جهانی اقتصاد حضور یافته بودند، نداشت. این موضوع نشان داد که هیچ‌کدام از شرکت‌کنندگان داووس 2024، جنگ‌های رخ‌داده در اوکراین، غزه و خاورمیانه را یک تهدید مهم برای اقتصاد جهانی تلقی نمی‌کنند. نکته عجیب اینکه در نظرسنجی انجام‌شده از 1500 رهبر جهانی حاضر در داووس 2024، جنگ‌های غزه و اوکراین در فهرست 10 دغدغه دارای اولویت این افراد قرار نگرفت. این 1500 نفر اعتقاد داشتند که اهمیت انتخابات آمریکا در نوامبر 2024 (آبان 1403) بیشتر از جنگ‌هایی است که اکنون در منطقه رخ می‌دهد. با وجود این اما، یک نکته عجیب‌تر دیگر هم وجود دارد. اقتصاددانان حاضر در مجمع جهانی اقتصاد اعتقاد دارند رشد اقتصادی منطقه خاورمیانه حتی با وجود جنگ میان اسرائیل و حماس و تنش‌های منطقه‌ای یمن، ایران، عراق و سوریه، کمتر شده اما همچنان رو‌به رشد است.
آتش‌بازی ایران به سود فلسطین
در حاشیه داووس 2024 جلسه‌ای با عنوان «خاورمیانه؛ پایان بازی چیست؟» برگزار شد که در آن چهار نفر از صاحب‌نظران سیاسی و اقتصادی این منطقه به بیان نظرات خود پرداختند. ولی نصر، کارشناس خاورمیانه دانشکده مطالعات بین‌المللی پیشرفته جان هاپکینز، در این جلسه به بحران منطقه‌ای گسترده‌ای که در خاورمیانه جریان دارد اشاره کرد و خواستار درک مقاصد راهبردی ایران شد. او ایران، حزب‌الله و حوثی‌های یمن را از جمله بازیگران برجسته منطقه خاورمیانه دانست. پدرسن، یکی از کارشناسان حاضر در این نشست هم که اعتقاد دارد «ایرانی‌ها با آتش بازی می‌کنند»، تشدید تنش‌ها در خاورمیانه را راهبرد کشورهای منطقه برای به دست آوردن اهرم‌های فشار دانست: «همه اقدامات و تصمیم‌هایی که در خاورمیانه و از سوی طرف‌های درگیر رخ می‌دهد، به شدت حساب‌شده است، اما پیامدهای گسترده‌ای برای ثبات منطقه‌ای دارد. این اقدامات نشان می‌دهد که در سال‌های آینده چه کشورهایی بیشترین تسلط را بر این منطقه خواهند داشت و می‌توانند از شرایط ایجادشده، به سود خود استفاده کنند.» اندکی پس از این جلسه بود که حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در گفت‌وگو با فرید زکریا، خبرنگار CNN گریزی به برجام زد و آن را در دسترس خواند: «ما همچنان از هر نوع تلاش، ابتکار و قدمی که به بازگرداندن همه طرف‌ها به برجام کمک کند استقبال می‌کنیم و معتقدیم اگر طرف آمریکایی اراده کافی و لازم را داشته باشد، می‌توانیم به توافق دست پیدا کنیم.» محمد مصطفی، رئیس صندوق سرمایه‌گذاری فلسطین نیز در این اجلاس بر نیاز اساسی به حمایت مالی و زیرساختی برای بازسازی مناطق تخریب‌شده سرزمین‌های اشغالی تاکید کرد. او توضیح داد که درگیری‌های ایجادشده بر سر غزه چگونه اقتصاد منطقه را تحت تاثیر قرار داده: «فلسطین به حمایت مالی، تسهیل تجارت و مشارکت فعال بخش دولتی و خصوصی نیاز دارد؛ اقدام نظامی، راه‌حل مطلوبی برای مرتفع کردن بحران نیست و اگر شرایط آرام شود، به دنبال آن هستیم تا مطمئن شویم فلسطین مکانی امن خواهد بود که مردم آن با عزت زندگی می‌کنند و با نگاهی بدبینانه به جنگ می‌نگرند.» البته او به این موضوع نیز اشاره کرد که «سطح بالای بیکاری و فقر جوانان در بخش‌های مختلف منطقه سبب شده مردم تندروتر و تندخوتر شوند و همین عامل به بحران‌های فیزیکی و درگیری‌های منطقه‌ای منجر شده است».
