ساحل تنش‌زدایی

  فرزین زندی: روز یازدهم آذر سال 1350 یعنی درست نیم‌قرن پیش در سرزمین‌های حاشیه جنوبی خلیج‌فارس و در راس جنوبی تنگه هرمز متشکل از امیرنشین‌های صحرایی ابوظبی، فجیره، ام‌القوین، عجمان، دوبی، شارجه و راس‌الخیمه، کشوری بدون نام و تنها با عنوان «امارات متحده عربی» به معنی «شیخ‌نشین‌های متحد عربی» اعلام موجودیت کرد. ماجرای تشکیل این کشور، پیوند ویژه‌ای با ایران و رایزنی مقامات وقت کشور و همچنین خروج نیروهای انگلیسی از خلیج‌فارس و بازگشت دوباره حاکمیت جزایر سه‌گانه تنب بزرگ، تنب کوچک و اوبوموسی به ایران دارد. در واقع، یک روز پیش از رسمیت یافتن کشور امارات متحده عربی، ایران با جدال‌های طولانی‌مدت با انگلیس و با اعلام خروج این کشور از خلیج‌فارس، حق حاکمیت خود را به جزایر سه‌گانه تحکیم کرد و پس از آن بود که امارات متحده عربی اجازه یافت موجودیت خود را اعلام کند. اسناد دولتی ایران و روایت‌های تاریخی همچون یادداشت‌های ارزشمند اسدالله علم، وزیر دربار شاه موید روابط حسنه ایران با شیخ‌نشین‌های اماراتی حتی پیش از تشکیل این کشور است، به شکلی که ایران خدمات اجتماعی بسیاری از جمله ساخت بیمارستان در این مناطق را ارائه می‌کرد. پس از تشکیل امارات متحده عربی، روابط مبتنی بر حسن هم‌جواری، نزدیکی فرهنگی و حافظه تاریخی مثبت با ایران ادامه یافت و حتی وقوع انقلاب اسلامی در ایران نیز خدشه‌ای بر این رابطه ایجاد نکرد تا اینکه رفته‌رفته با قدرت گرفتن هرچه بیشتر امارات در حوزه اقتصاد و نقش‌آفرینی‌های منطقه‌ای، رویکرد متفاوتی از سوی این کشور به‌کار گرفته شد. در واقع امارات با افزایش توان خود در حوزه‌های گوناگون، تلاش برای تقویت هویت عربی را افزایش داد و بعضاً با طرح ادعای مالکیت بر جزایر سه‌گانه و همچنین جعل نام خلیج‌فارس، اختلالاتی در روابط خود با ایران به وجود آورد. اوج تنش دو کشور، به حمله گروه‌های تندرو به سفارت عربستان سعودی در تهران بازمی‌گردد. امارات متحده عربی که عربستان سعودی را رهبر شبه‌جزیره عربستان و مراد هویت عربی خود می‌داند، در پی این اتفاق، روابط دیپلماتیک خود را با ایران به پایین‌ترین سطح کاهش داد؛ این اتفاق بیش از هر چیز به ضرر ایران تمام شد چرا که امارات متحده عربی در دو دهه اخیر، مهم‌ترین گلوگاه فرار ایران از فشار تحریم‌های اقتصادی شدید بوده است. همچنین این کشور همواره در بالای فهرست کشورهای صادرکننده کالا به ایران و حتی واردات از ایران بوده است که موید اهمیت تجاری خاص روابط دوجانبه آنهاست. با این حال، پس از سال‌ها تنش در روابط بین دو کشور و اختلاف بر سر ادعاهای سرزمینی مقامات اماراتی، رفته‌رفته روابط دو کشور رو به بهبود گذاشته است. به عبارت دیگر، هم امارات متحده با ارسال پالس‌های مثبت به کشورهایی چون سوریه و ترکیه، تلاش می‌کند تا با سیاست درهای باز، رویکرد پیشین خود را اصلاح کند و هم ایران، تخاصم پیشین نسبت به همسایگان خود را کنار گذاشته تا از این راه بتواند فشار اقتصادی-سیاسی بر روی خود را کاهش دهد. در نهایت اینکه واقعیت‌های منطقه، به کشورهای این حوزه جغرافیایی یادآوری کرده است که احتمالاً چاره‌ای جز همکاری و پناه بردن به دیپلماسی نمی‌تواند «نفع جمعی» را محقق و رقابت‌های منطقه‌ای را با آسیب‌های کمتر عملی کند.