رئیس‌جمهور ایران

انتخاب مسعود پزشکیان متخصص قلب اصلاح‌گرا به عنوان رئیس‌جمهور ایران در 5 جولای موجی از شادمانی را در کشور به راه انداخت. ساعاتی پس از اعلام نتایج مردان و زنان در خیابان‌ها به جشن و شادمانی پرداختند، انگار که قوانین سخت‌گیرانه برداشته شده‌اند. برخی گمان می‌کردند که از سلطه تندروها و همچنین تحریم‌های آمریکا رها می‌شوند. حسین درخشان، زندانی سیاسی سابق که اکنون خود را به پزشکیان نزدیک می‌داند، با خوشحالی گفت، «اکنون عصر رهایی از قفس است».

قطعاً انتخاب آقای پزشکیان نوای تغییر را بلند ‌می‌کند. پس از چهار دهه سرانجام مردم عادی ایران توانستند رئیس‌جمهوری پیدا کنند که همانند آنها رفتار و صحبت می‌کند. او بیان‌کننده نگرانی‌های طبقه متوسطی است که روزبه‌روز فقیرتر می‌شوند. پزشکیان اهل منطقه محروم در شمال غرب ایران است و اداره بیمارستان دانشگاهی در تبریز را بر عهده داشت. او همچنین 16 سال نماینده مردم تبریز در مجلس بود. گفته می‌شود که او از زندگی در پایتخت خوشش نمی‌آید. مبلمان آپارتمانش رنگ‌ورورفته و نامناسب است.  محمد خاتمی، رئیس‌جمهور سابق محبوب و اصلاح‌طلب پس از مدت‌ها از پشت پرده بیرون آمد و از پزشکیان حمایت کرد. دیگر کهنه‌سربازان دولت حسن روحانی، رئیس‌جمهور اصلاح‌طلب سابق نیز به او پیوستند. از میان آنها می‌توان از علی طیب‌نیا، وزیر سابق اقتصاد نام برد که یک دهه قبل برای اولین‌بار از سال 1990 موفق شد تورم را تک‌رقمی کند. بسیاری از ایرانیان امیدوار هستند او آن تجربه را دوباره تکرار کند. از زمان آخرین انتخابات ریاست‌جمهوری در سال 2021 بهای مرغ و سیب‌زمینی هفت برابر شده است. جواد ظریف یکی دیگر از متحدان پزشکیان است که در مقام وزارت خارجه دولت روحانی معمار پیمان هسته‌ای ایران با آمریکا و غرب بود اما در سال‌های اخیر حق سفر نداشت. با این حال تاریخ ما را به احتیاط توصیه می‌کند. ریاست‌جمهوری یکی از ضعیف‌ترین نهادها در ایران است و سازمان‌های غیرمنتخبی مانند رسانه‌های دولتی و ارگان‌های روحانیون قدرت و اختیارات آن را محدود می‌کنند.  در مقابل به نظر می‌رسد که آیت‌الله خامنه‌ای رهبر ایران پیروز ماجرا باشد. رقابت انتخاباتی بین پزشکیان و سعید جلیلی در دور اول با استقبال و مشارکت پایینی مواجه شد اما در دور دوم مشارکت تا 49 درصد بالا رفت. یک دیپلمات سابق غربی در تهران می‌گوید آنها احساس می‌کنند این امر می‌تواند مشروعیت ازدست‌رفته را بازگرداند.  نتایج انتخابات همچنین آزمونی برای جبهه راست‌گرای افراطی پایداری بود که نمی‌پذیرد با هیچ‌کس در داخل یا خارج ایران کنار بیاید. از نظر اکثر ایرانیان، حکومت این گروه چیزی جز سوء‌مدیریت اقتصادی و طالبانی‌سازی ندارد.  اینکه آیا ایرانیان از این وضعیت بهره‌ای خواهند برد بستگی به آزادی عملی دارد که به آقای پزشکیان داده می‌شود. رای‌دهندگان از رئیس‌جمهور جدید می‌خواهند که به وعده‌اش برای جمع‌آوری گشت ارشاد از خیابان‌ها عمل کند و به زنان آزادی پوشش بدهد. آنها همچنین منتظر ازسرگیری روابط با غرب هستند.  انتخاب اعضای کابینه اولین آزمون آقای پزشکیان خواهد بود. او وعده داد کابینه‌ای فراگیر و همه‌شمول داشته باشد و تیم او از دولت وحدت ملی صحبت می‌کند. شاید او به دنبال به‌کارگیری محافظه‌کاران عمل‌گرا باشد تا پایداری‌ها را دور کند. گفته می‌شود مصطفی‌ پورمحمدی تنها روحانی حاضر در کارزار انتخاباتی در دور اول ممکن است وزیر اطلاعات باشد. شاید نشانه بهتر برای همه‌شمول بودن آن باشد که به عدم حضور نماینده زنان و اقلیت‌ها در کابینه پایان داده شود. در 45سالی که از انقلاب اسلامی می‌گذرد ایران هیچ‌گاه یک وزیر سنی نداشته و تنها یک وزیر زن را به چشم دیده است. مشاوران آقای پزشکیان پیشنهاد می‌کنند او این شرایط را تغییر دهد. حمیده زرآبادی، سخنگوی آقای پزشکیان می‌گوید، «دانش، مهارت، شایستگی و مشارکت جمعی چهار اصل انتخاب وزرای کابینه هستند». البته مجلس باید به وزرای انتخابی او رای دهد و برخی از هم‌اکنون ساز مخالفت می‌نوازند. پزشکیان فردی مذهبی و وفادار به رهبر است و شاید در برابر برخی فشارها کوتاه بیاید.  موضوع همکاری با غرب -به‌ویژه اگر ترامپ دوباره انتخاب شود- نیز پرحاشیه خواهد بود. وقتی از جان کربی، سخنگوی کاخ سفید در 8 جولای پرسیده شد آیا پیروزی پزشکیان آمریکا را به میز مذاکره بازمی‌گرداند پاسخش منفی بود. همزمان، نیروهای نیابتی ایران فعالیت خود را در منطقه تشدید کرده‌اند و ایران به آستانه دستیابی به اورانیوم سطح تسلیحاتی نزدیک می‌شود. زمان لازم برای تولید مواد هسته‌ای مورد نیاز یک بمب کوتاه‌تر شده است.  به گفته اریک برور (Eric Brewer)، مقام اطلاعاتی سابق آمریکا که هم‌اکنون برای سازمان مردم‌نهاد «ابتکار تهدید هسته‌ای» کار می‌کند، اگر پزشکیان قصد کاهش تنش‌ها را دارد باید چند گام اضطراری بردارد. از آن جمله باید همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را افزایش دهد. دسترسی این نهاد نظارتی سازمان ملل به سایت‌های ایرانی در سال گذشته محدود شده بود. همچنین لازم است روند انباشت اورانیوم با غنای 60 درصد کاهش یابد. به عقیده آقای برور این گام‌ها نه یک تغییر بزرگ، بلکه تعدیلاتی تاکتیکی هستند. نکته مثبت پزشکیان آن است که در تلاش‌های ناکام تابستان گذشته آقای رئیسی برای احیای پیمان هسته‌ای نقشی نداشت. آقای برور می‌گوید، «او در جایگاهی قرار دارد که می‌تواند در داخل گفت‌وگوها را تغییر داده و آنها را در مسیری سازنده قرار دهد». 

توانایی پزشکیان در انجام این امور به فضای مانورش در داخل و تمایلش در به چالش کشیدن تندروی‌ها بستگی دارد. او از نظر اسمی رئیس شورای امنیت ملی است که بالاترین نهاد امنیتی کشور به‌شمار می‌رود اما آشکارا گفته است که به تصمیمات عمیق حکومت گردن می‌نهد. او در جریان کارزار انتخاباتی متعهد شد قانونی را حفظ کند که ایران را به تسریع غنی‌سازی هسته‌ای ملزم می‌کند. همچنین او اندکی پس از انتخاب نامه سرگشاده‌ای به حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله نوشت و حمایت قاطعش از حزب‌الله در برابر رژیم نامشروع صهیونیستی را ابراز کرد. آقای کربی می‌گوید، «ما منتظر می‌مانیم تا ببینیم این فرد قصد دارد چه کاری انجام دهد اما انتظار هیچ تغییری در رفتار ایران نداریم». 

بنابراین دوران ریاست‌جمهوری پزشکیان را باید طبق تلاش‌هایی تعریف کرد که او برای راضی نگه داشتن هم نظام و هم کسانی که به او رای داده‌اند انجام می‌دهد. شاید این جراح بتواند بیماری‌های ایران را تشخیص دهد اما داروی لازم برای مداوای آنها را ندارد.