حامی نوآوری دولتی

ماریانا مازوکاتو، در سال 1968 در شهر رم به دنیا آمد. والدین او به همراه سه فرزند خود در سال ۱۹۷۲ به شهر پرینستون در ایالت نیوجرسی ایالات‌متحده آمریکا مهاجرت کردند. پدر ماریانا در آزمایشگاه فیزیک پلاسمای دانشگاه پرینستون مشغول به کار شد. مازوکاتو پس از اتمام دوره دبیرستان در پرینستون تحصیلات خود را ادامه داد و در سال ۱۹۹۰ مدرک لیسانس خود را در رشته تاریخ و روابط بین‌الملل از دانشگاه تافتس دریافت کرد. او سپس در سال ۱۹۹۴ مدرک فوق‌لیسانس خود را از مدرسه نوین پژوهش‌های اجتماعی و در سال ۱۹۹۹ مدرک دکترای اقتصاد را از «نیو اسکول» نیویورک دریافت کرد. او تا سال ۲۰۰۰ در آمریکا زندگی کرد و سپس به اروپا بازگشت. در واقع مازوکاتو متولد ایتالیا و بزرگ‌شده آمریکاست و هم‌اکنون بیش از دو دهه است که در بریتانیا زندگی می‌کند. مازوکاتو استاد اقتصاد نوآوری و ارزش عمومی در دانشگاه کالج لندن است، جایی که او مدیر و موسس موسسه UCL برای نوآوری و هدف عمومی (IIPP) است.

او در مسیر فعالیت حرفه‌ای خود، بر تبدیل ایده‌های اقتصادی به سیاست تاکید داشته و همواره نقش‌های سطح بالایی را در نهادها و سازمان‌های مختلف بین‌المللی و دولتی در کشورهای مختلف بر عهده داشته است. در واقع سابقه حرفه‌ای و پژوهشی او مملو از همکاری با مراکز معتبر آکادمیک و پژوهشی جهان است. مازوکاتو از سال ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۷ به‌عنوان استاد کمکی در دانشگاه نیویورک فعالیت می‌کرد. در سال‌های ۱۹۹۸ و ۱۹۹۹ دوره پسادکترای خود را در مدرسه بازرگانی لندن گذراند و سپس به‌عنوان مدرس به دپارتمان اقتصاد دانشگاه اوپن پیوست و در سال ۲۰۰۵ به مقام استاد‌تمام در این دانشگاه رسید. در این دانشگاه بود که مازوکاتو مرکز پژوهش نوآوری، دانش و توسعه را تاسیس کرد و مدیریت آن را نیز به عهده گرفت. او در فاصله سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۳ استاد ممتاز دانشگاه ادینبورگ در اسکاتلند بود. در سال ۲۰۱۷ مازوکاتو در دانشگاه کالج لندن به تدریس اقتصاد نوآوری و ارزش عمومی پرداخت و هم‌اکنون به‌عنوان بنیان‌گذار و مدیر موسسه نوآوری و اهداف عمومی در این دانشگاه مشغول به کار است و پژوهش و فعالیت وی بر رابطه میان نوآوری و مسیر رشد اقتصادی متمرکز است.

مازوکاتو در حوزه‌های اقتصاد نوآوری، نظریه ارزش و اقتصاد سیاسی آثار بسیاری از جمله ۹ کتاب و ده‌ها مقاله به رشته تحریر درآورده است. لازم به ذکر است، پژوهش‌های مازوکاتو عمدتاً به رابطه بین نوآوری، سیاست دولت، بازارهای مالی و رشد اقتصادی، در سطح شرکت، صنعت و کشور متمرکز بوده است. بسیاری از آثار او از چهارچوب شومپیتری اقتصاد تکاملی الهام گرفته است. تحقیقات اولیه او در مورد منشأ و تکامل تفاوت‌ها میان شرکت‌ها و پیامدهای آن برای چرخه عمر صنعت و تفاوت‌ها در ساختار این بخش بود. مطالعات تجربی او بر روی صنایع خودرو، رایانه شخصی، بیوتکنولوژی و داروسازی متمرکز شده است. او متاهل است و چهار فرزند دارد. همسر ایتالیایی او تهیه‌کننده فیلم‌های «هنری» است و آخرین فیلمش، «شاگردان»، نامزد جایزه اسکار شده است.

چهره جنجالی

در حوزه اقتصاد و نوآوری، مازوکاتو به دلیل ایده‌های نوآورانه و نظرات جسورانه خود در مورد مسائل مهمی که جهان امروز با آن مواجه است برجسته است. او که در سراسر جهان به‌عنوان یک اقتصاددان، دانشگاهی و رهبر فکری شناخته می‌شود، دولت‌ها و کسب‌وکارها را واداشته در مورد نقش دولت در تقویت نوآوری و رشد اقتصادی متفاوت فکر کنند.

 مازوکاتو بیش از یک دهه است که به چهره‌ای جنجالی در حوزه اقتصاد و سیاست عمومی بدل شده است. پیام اصلی او آن است که دولت‌های سراسر جهان لازم است از قدرت و امکانات خود به‌منظور پیشبرد نوآوری برای بهبود وضعیت زندگی انسان استفاده کنند. به عقیده او دولت برای تعیین اهداف بزرگ، تعیین ماموریت‌های لازم برای دستیابی به آنها، تشویق و سرمایه‌گذاری در نوآوری و مدیریت فرآیندها باید به‌گونه‌ای عمل کند که منافع عمومی تامین شود. این دیدگاه در واقع با نگاه مرسوم که وظیفه دولت را پاک‌سازی و بازسازی پس از بلایا و رفع و اصلاح نابرابری‌های فاحش در بازار می‌داند و عقیده دارد دولت نباید بر سر راه کسب‌وکارهای خصوصی به‌منظور هدایت نوآوری مانع محسوب شود، در تضاد است. مازوکاتو عقیده دارد این طرز فکر، ‌ موجب بروز بحران مالی سال‌های 2008-2007 و موج مخرب ریاضت اقتصادی پس از آن، به‌ویژه در اروپا شد.

ایده‌ای که مازوکاتو را به یکی از اثرگذارترین اقتصاددانان دنیا تبدیل کرد، اوایل سال ۲۰۱۱ به ذهنش رسید. سه سال از بحران مالی ۲۰۰۸ گذشته بود، و در انگلستان دولت ائتلافی محافظه‌کاران و لیبرال‌دموکرات‌ها تصمیم گرفته بود سیاست ریاضت مالی را اجرایی کند. این سیاست، شوراهای شهری را مجبور می‌کرد خدمات عمومی را کاهش دهند که نتیجه آن افزایش آمار بی‌خانمان‌ها و جرم و جنایت بود. او در این باره می‌گوید: «در محله من، بودجه‌های باشگاه‌های بعد از مدرسه، مراکز جوانان، کتابخانه‌های عمومی، پلیس و سلامت همگی کاهش یافت که بیش از همه بر آسیب‌پذیرترین افراد جامعه تاثیر می‌گذاشت و این بسیار غم‌انگیز بود.» در واقع آنچه مازوکاتو را بسیار خشمگین می‌کرد، روایت غالبی بود که می‌گفت سیاست کاهش بودجه‌ها برای تقویت رقابت‌پذیری و نوآوری ضروری است. آن هنگام بود که مازوکاتو، پس از چندین دهه پژوهش در زمینه اقتصاد نوآوری و صنعت فناوری تصمیم گرفت نگاه عمیق‌تری به تاریخچه آغاز برخی از نوآورترین شرکت‌های دنیا بیندازد. مازوکاتو یافته‌های خود را در یک جزوه ۱۵۰صفحه‌ای تسلیم اندیشکده سیاست‌گذاری دموس در انگلستان کرد. آن جزوه در بین صدها سیاست‌گذار توزیع شد و روزنامه‌ها هم آن را پوشش دادند که سروصدای زیادی به پا کرد.

در سال 2013، مازوکاتو معروف‌ترین اثر خود تحت عنوان «دولت کارآفرین:‌ نقد اسطوره‌های بخش عمومی در مقابل بخش خصوصی» را منتشر کرد. این کتاب به نقش کلیدی که او معتقد است بازیگران دولتی در ایجاد نوآوری‌های رادیکال در مراحل اولیه خود، به ویژه در ایالات‌متحده، ایفا کرده‌اند، اشاره می‌کند. او در این کتاب تعدادی از مطالعات موردی را در بخش‌های مختلف -از جمله بیوتکنولوژی، داروسازی و فناوری پاک- تشریح کرد تا نشان دهد سرمایه‌گذاری‌های پرخطر قبل از دخالت بخش خصوصی به‌وسیله دولت انجام شده است. این کتاب مازوکاتو تقابلی بود علیه سیاست ریاضت اقتصادی پس از بحران مالی و نیز علیه این نظریه که بخش خصوصی همه‌چیز را بهتر از دیگران می‌داند.

او می‌گوید: تمام چیزی که شاهدش بودم کاهش خدمات اجتماعی و سرمایه‌گذاری‌های عمومی به نام نوآوری بود. به‌عنوان یک متخصص در نوآوری، او وحشت‌زده بود. او در کتاب این‌گونه استدلال می‌کند که بسیاری از نوآوری‌های خصوصی در زمینه مراقبت‌های بهداشتی، فناوری، و موارد دیگر متکی بر تحقیقات تحت حمایت دولت است که شرکت‌های خصوصی نمی‌توانند یا نمی‌خواهند روی آن سرمایه‌گذاری کنند.

مازوکاتو در همین کتاب به نقش دولت ایالات‌متحده در تامین بودجه تحقیقات دارویی اشاره می‌کند که به داروسازان کمک می‌کند درمان‌های جدید ابداع کنند و فناوری‌های پشت آیفون اپل و محصولات مرتبط با آن را عرضه کنند. او استدلال می‌کند، بنابراین دولت می‌تواند نوآوری را تقویت کند و به ایجاد شغل، رشد اقتصادی و دستاوردهای گسترده در حوزه رفاه اجتماعی منجر شود. این پروفسور اقتصاد، اغلب به ماموریت دهه 1960 دولت آمریکا برای فرود انسان بر روی ماه اشاره می‌کند که موجی از نوآوری را در ده‌ها بعد در زمینه‌های مختلف ایجاد کرد.

مازوکاتو ثابت کرده است که محرک اصلی نوآوری، نه نوابغ یکه و تنها، بلکه سرمایه‌گذاری دولتی است. طی این مسیر، مازوکاتو که یکی از اقتصاددانان سرشناس جهان است، جوایز مختلفی را کسب کرده و به یک مشاور بین‌المللی و مورد وثوق سیاست‌گذاران در کشورهای مختلف بدل شده است و باید گفت دسترسی به او اصلاً کار ساده‌ای نیست. وی سابقه مشاوره و همکاری با دولت‌های کشورهای مختلف در زمینه اقتصاد، و همچنین سایر نهادهای بین‌المللی در حوزه اقتصادی و توسعه‌ای را در کارنامه کاری خود دارد. او با دولت بریتانیا و اتحادیه اروپا و سازمان ملل متحد همکاری داشته تا بتواند رویکرد بلندپروازانه‌اش را در بزرگ‌ترین چالش‌های دنیا به مرحله اجرا بگذارد. همچنین در سال 2021، مازوکاتو به‌پاس خدماتش به نظریه اقتصاد سیاسی، نشان بزرگ شایستگی را که بالاترین افتخار غیرنظامی ایتالیا محسوب می‌شود از رئیس‌جمهور این کشور دریافت کرد.

پس از انتشار دولت کارآفرین، مازوکاتو، این زن شاداب در آستانه 50‌سالگی، به چهره دائمی برنامه‌هایی بدل شد که به اتفاقات جاری می‌پرداختند. او اغلب در کمال فصاحت، نقدهای ویرانگر خود را نثار باورهای اقتصادی رایج می‌کرد. مازوکاتو، اکنون به یکی از چهره‌های ثابت برنامه‌های تلویزیونی در بریتانیا و آمریکا بدل شده است. او در سال‌های اخیر سخنرانی‌های پرطرفداری را در همایش‌های جهانیTED  ایراد کرده و مرتب در نشریات معتبری چون فایننشال تایمز و گاردین نظرات و ایده‌های خود را به رشته تحریر درمی‌آورد.

مازوکاتو شاید به یکی از برجسته‌ترین اقتصاددانان جهان از زمان انتشار کتاب «دولت کارآفرین»‌ بدل شده باشد. او این بحث را در سال 2018 در دومین کتاب خود با عنوان «ارزش همه چیز: ساختن و ستاندن در اقتصاد جهانی» بسط داد. او در این کتاب به مفهوم بنیادی ارزش در نظریه اقتصادی می‌پردازد، تاریخچه طولانی و متنوع نظریه‌های ارزش اقتصادی را ریشه‌یابی و استدلال می‌کند که برخی از شرکت‌های خصوصی به‌جای ایجاد ارزش، به‌عنوان جویندگان رانت عمل می‌کنند، و قوانین فعلی این نوع رفتار را تشویق می‌کنند.

نبرد تنها

مازوکاتو می‌نویسد: ‌«با وجود اینکه ایده‌های من در دولت کارآفرین واقعاً موردتوجه قرار گرفت و در نهایت به تغییر سیاست واقعی در بسیاری از کشورها منجر شد، اصول اساسی اینکه چه کسی یک خالق ثروت بود نیاز به رسیدگی بی‌واسطه داشت.

ناگفته نماند که نظریه‌های او منتقدان سرسختی هم داشته است. اما مازوکاتو اگر از مشاجره واهمه داشت احتمالاً از خیر این بحث‌های پرتکرار می‌گذشت، اما این اقتصاددان ۵۴ساله، با نوع سخن گفتن صریح خود از نزاع و مواجهه با منتقدان استقبال می‌کند. او طی دهه گذشته، گاه به‌تنهایی، نبردی را آغاز کرده است تا عنوان موتور اقتصادی را به دولت باز‌گرداند.

کتاب دیگر او تحت عنوان «تلکه بزرگ: ‌ چگونه صنعت مشاوره کسب‌وکارهای ما را تضعیف، دولت‌های ما را وابسته و اقتصاد ما را منحرف می‌کند» (که در سال 2023 منتشر شد) ‌ استدلال می‌کند که شرکت‌های مشاوره، توانایی دولت را برای ایفای نقش خود تضعیف می‌کنند. مازوکاتو در این کتاب مدعی می‌شود شرکت‌های مشاوره و برون‌سپاری، کمتر از آنچه ادعا می‌کنند می‌دانند، بیشتر از آنچه به نظر می‌رسد هزینه دارند و در بلندمدت، مانع از رشد قابلیت‌های داخلی بخش دولتی می‌شوند. او می‌نویسد: ما مخالف مشاورها نیستیم. مشکل از آنجا شروع می‌شود که صنعتی داریم که انگیزه‌ای ندارد تا به دولت اجازه مستقل شدن بدهد.

یکی از پرسش‌های کلیدی که راهنمای پژوهش‌های مازوکاتو است، آن است که چگونه دولت‌ها می‌توانند رشد مبتنی بر نوآوری، فراگیر و پایدار را تشویق و هدایت کنند؟ رویکرد او مبتنی بر مفهوم خلق ارزش جمعی است، که به همه سهامداران اقتصادی، به عنوان ارزش‌آفرینان می‌نگرد. بنابراین باید در آن ارزش به‌طور عادلانه سهیم شوند. مازوکاتو برای تحریک، هدایت و مدیریت رشد به روشی عادلانه‌تر، در عین حال که با بزرگ‌ترین مشکلات زمان ما مقابله می‌کند، از رویکرد و نگاه ماموریت‌محور به سیاست اقتصادی دفاع می‌کند. چنین رویکردی مستلزم شکل جدیدی از تامین مالی است که بودجه بخش دولتی و خصوصی را به روشی بلندمدت و نتیجه‌محور تخصیص دهد. علاوه بر این، اگرچه بسیاری از تحقیقات او در زمینه دولت متمرکز است، اما او به همان اندازه به حاکمیت شرکتی مبتنی بر هدف و یافتن راه‌های جدید برای همکاری بخش‌های دولتی و خصوصی برای حل چالش‌های مهم علاقه‌مند است. مازوکاتو وقت خود را به توسعه یک رویکرد جدید برای منافع جمعی به عنوان سازوکاری برای مدیریت همکاری میان ارزش‌آفرینان به روش‌های جدید اختصاص داده است.

کارلوتا پرز، پژوهشگر بریتانیایی-ونزوئلایی و متخصص در فناوری و توسعه اقتصادی-اجتماعی، عقیده دارد: نقش اصلی مازوکاتو، به چالش کشیدن تفکر غالب در مورد نقش دولت، برجسته کردن عدم ارتباط میان ارزش و قیمت، و پیوند مجدد نظریه و عمل سیاست از طریق همکاری با دولت‌ها بوده است. او که استاد افتخاری موسسه مازوکاتو بود، در سال 2002 کتاب «انقلاب‌های تکنولوژیک و سرمایه مالی: پویایی حباب‌ها و دوران طلایی» را نوشت.

پرز در ادامه می‌گوید: او بانوی شجاع برای مقابله با چهارچوب‌های اقتصادی قدرتمندی است که به‌‌رغم شکست مکرر آن در شناسایی حباب‌ها، پیش‌بینی سقوط‌ها و توصیه برای سیاست‌های واقعاً موفق، به حمایت از بنیادگرایی بازار ادامه داده است و مازوکاتو در حرفه‌ای که زنان مدت‌هاست کمتر حضور داشته‌اند، برجسته است. پرز می‌گوید: «او یک ستاره است، یک الگوی عالی از آنچه یک زن می‌تواند به دست آورد.»