جنجال محافظت
استفاده ابزاری از کووید 19
ترجمه: نیما شایانمهر- سیزدهم آوریل، طی جلسهای در مورد اینکه ایالات متحده کی و چگونه باید در مورد قرنطینههای کووید 19، سهلگیری را آغاز کند دونالد ترامپ ادعا کرد که دارای «قدرت مطلق» در این مورد است و میتواند دستورات فرمانداران را تغییر دهد. در طول همان روز، او مجبور به عقبنشینی شد. هیچ اندیشمند جدی در امور قانون با او موافق نبود- قانون اساسی ایالات متحده، به طرز تحسینبرانگیزی در مورد محدودیتهای قدرت رئیسجمهور، روشن و شفاف است. این رویداد درست در مقابل تلاشهای ویکتور اوربان است. در سیام مارس، پارلمان مجارستان «قانون ویروس کرونا» را بدون هیچگونه تاریخ انقضایی از تصویب گذراند، که به نخستوزیر قدرتی تقریباً نامحدود در حکمرانی میدهد. پارلمان میتواند اقدامات جدید آقای اوربان را مورد تجدید نظر قرار دهد، اما از آنجا که حزب او اکثریت غیرقابل خدشهای را داراست، احتمالاً چنین نخواهند کرد. در عمل، آقای اوربان به یک دیکتاتور بدل شده است- آنهم در قلب اروپا. او پس از همهگیری، میتواند برخی از اختیارات تازه حکمرانیاش را واگذار کند، تنها برای اینکه ثابت کند منتقدانش اشتباه میکردند، اما احتمالاً به هیچ عنوان چنین کاری نخواهد کرد.
کووید 19 فرصتهایی برای تمامیتخواهان و تمامیتخواهانِ بالقوه ایجاد میکند تا حلقه فشارشان را تنگتر کنند. آنها اصرار دارند که باید قدرت مطلق داشته باشند تا سلامتی عمومی را حفظ کنند. طبق اعلام مرکز حقوق شهروندی و سیاسی که یک نهاد ناظر در ژنو است از زمان شروع همهگیری حدود 84 کشور حالت فوقالعاده اعلام کردهاند. برخی این اختیارات را با پایان حالت اضطراری واگذار خواهند کرد. بقیه، برنامههایی برای نگه داشتنشان دارند: این خطر بسیار بزرگی است آنهم نه در دموکراسیهای بالغی چون آمریکا و با وجود قید و بندها و توازنهای قدرت، بلکه در جاهایی مانند مجارستان که آن نیروهای محافظ حقوق عمومی ضعیف هستند.
آقای اوربان، دهه گذشته را به این امور پرداخته است: پاک کردن قید و بندها از قدرتش، سوءاستفاده از دادگاهها، سوق دادن سیستم الکترال و ترغیب دوستانش برای بلعیدن ایستگاههای رادیو و تلویزیونیِ مستقل. همگان به ادعای قدرت مطلق آقای ترامپ خندیدند در حالی که رسانههای مجارستانی، به استقبال تاجگذاری کرونایی آقای اوربان رفتند و نهادهای مجارستانی هیچ کاری برای ممانعت از آن انجام ندادند.
پیشتر از این نیز، سیاستمداران بیپروا، در فجایع به دنبال فرصت بودهاند. ولادیمیر پوتین، پس از محاصره یک مدرسه از سوی تروریستها در بلسان، شهری در نزدیکی مرز روسیه با گرجستان، قدرت بیشتری به دست آورد. رئیسجمهور ترکیه، رجب طیب اردوغان، پس از کودتای ناموفق سال 2016، حالت فوقالعاده اعلام کرد و از آن زمان مانند یک سلطان حکمرانی میکند. همهگیری اخیر، میتواند حتی فرصتهای بیشتری برای شرارت ایجاد کند، از آنرو که همهجا را ناگهان و در یک زمان درمینوردد. توجه جهان بر روی ویروس است؛ هیچ اقدام سرکوبگرانهای در سرزمینی دور، احتمال راه یافتن به تیتر مطبوعات را نخواهد داشت.
چین، زمان را مناسب یافته تا فعالان دموکراسیخواه هنگکنگی را بازداشت کند و قانون اساسی خودش را دیکته کند. راب مالی (Rob Malley) از موسسه بحران بینالملل، یک سازمان غیردولتی در بروکسل، میگوید: «دیکتاتورها و اخلافشان فکر میکنند زمان بهتری برای اقدامات سرکوبگرانه ندارند.» رئیسجمهور صربستان در عمل، تنها مسوول کشور است. رئیسجمهور توگو اختیار صدور فرمان حکومتی را دارد، هرچند از لحاظ نظری این اختیارات تا چند ماه دیگر به پایان میرسند. قانون اضطراری کامبوج به حکومت این قدرت را میدهد که «هرگونه اقدامی را که به نظر مفید میرسد» برای مبارزه با بیماری انجام دهد. این امر میتواند شامل محدود کردن جابهجا شدن مردم، ممنوعیت تجمعات عمومی، سانسور رسانههای جمعی، ضبط اموال و اعلام حکومت نظامی باشد. هر کسی که به قانون «احترام» نگذارد، میتواند تا 10 سال به زندان محکوم شود. نخستوزیر، هون سن، بدون هیچ نظارتِ واقعی میتواند عمل کند. اگرچه وزرایش میگویند این اقدامات تنها برای سه ماه طول خواهند کشید، اما مسلماً میتوانند تا بینهایت تمدید شوند. چنین اختیاراتی از حوزه اختیار هر حکومت دموکراتیکی که وظیفه دارد با کووید 19 مبارزه کند فراتر میرود. اما رژیمهای مورد سوال سعی دارند شرایط را طبیعی جلوه دهند. سخنگوی وزارت دادگستری میگوید: «هدف از ایجاد این قانون در کامبوج منحصربهفرد نیست؛ این قانون در بسیاری کشورهای دموکراتیک دیگر نیز وجود دارد.» با در نظر گرفتن ابعاد وضعیت اضطراری، برخی محدودیتها بر آزادی معقولانه است. تجمعهای عظیم میتوانند بیماری را گسترش دهند، به همین دلیل محدود کردن آنها برای دورهای قابل درک است. اما به همان اندازه میتواند به رژیمها کمک کند تا اعتراضات را سرکوب کنند. الجزایر، راهپیماییهای خیابانی را که بهطور پراکنده برای یک سال به طول انجامیده و طبقه فرادست مسن حاکم را نگران کرده بود ممنوع کرد. قرنطینه هند، باعث سرکوب تظاهرات سراسری در هند شده است که علیه برخورد نابجای حکومت با مسلمانان برپا بود. در روسیه حتی معترضان شخص پوتین دستگیر شدهاند.
قوانین فاصلهگذاری اجتماعی میتوانند به صورت گزینشی اعمال شوند. رئیسجمهور آذربایجان میگوید که «ایزوله کردن» اعضای اپوزیسیون ممکن است «یک نیاز تاریخی شود». چندین نفر به بهانه نقض قرنطینه بازداشت شدهاند. اقلیتهای بدون طرفدار نیز در خطر هستند. در اوگاندا پلیس به یک پناهگاه 20 دگرباش جنسی حمله کرد و بعدها آنها را با این اتهام مواجه ساخت: «تجمع در یک اقامتگاه شبیه خوابگاه مدرسه که در داخل یک خانه کوچک درست شده بود.»
شکست ویروس به رهگیری کسی که آلوده شده است؛ آنهایی که با او تماس داشتهاند و البته قرنطینه آنها نیاز دارد. این امر میتواند شامل نظارتهای مداخلهگرانه شود. بیشتر مردم موقتاً بخشی از حریم خصوصی خود را برای نجات جانها از دست میدهند. حکومتهای خوب تنها دادههایی را که نیاز دارند از شهروندانشان اخذ میکنند و این کار را هم تنها زمانی انجام میدهند که به آن نیاز دارند. دیگران چنین نمیکنند. قانون اضطراری کامبوج امکان نظارت نامحدود شهروندان را میدهد. مسکو در حال سوءاستفاده از طرحی است که در آن همه باید اطلاعات شخصی خود را در یک وبسایت ثبت کنند. هرزمان که قصد خروج از منزل را دارند باید دلیلی داشته باشند و نشانی مقصد را هم ثبت کنند. سپس پیغامی الکترونیکی برای آنها ارسال میشود تا در صورت توقف توسط پلیس آن را نشان دهند. مقامات محلی حتی دادههای اقتصادی تمام مردم را رصد میکنند تا از رفتار مطابق قانون آنها اطمینان یابند. احتمال سوءاستفاده آشکار است.
شایعاتی که در طول یک همهگیری پخش میشوند میتوانند خطرناک باشند. بسیاری از رژیمها از این موضوع به عنوان بهانهای برای فشار بیشتر بر منتقدان استفاده میکنند. نهاد ناظر گزارشگران بدون مرز از 38 کشور نام برده است که از کووید 19 بهعنوان محملی برای آزار رسانهها استفاده کردهاند. گزارش تاکید میکند که این فهرست کامل نیست. در ترکیه دستکم هشت روزنامهنگار با عناوینی چون «نشر اکاذیب» بازداشت شدهاند. صدها تن دیگر به علت پستهای انتقادی در شبکههای اجتماعی مورد بازجویی قرار گرفتهاند. در بولیوی، رئیسجمهور موقت، جانین آنِز (Jeanine Áñez) حکم داده است که کسانی که «اطلاعات غلط بدهند یا ایجاد نااطمینانی در جامعه کنند» ممکن است به یک تا 10 سال زندان محکوم شوند. از آنجا که او سابقه اجبار به بستن رادیوهای مخالف را دارد، منتقدان نگران هستند این امر به ابزاری برای محدود کردن آنها تبدیل شود.
برخی کشورها تقریباً هر انتقادی از نحوه پاسخشان به همهگیری را مجرمانه خواندهاند. یک هنرمند تایلندی به نام دانایی اوساما (Danai Ussama) پس از پافشاری بر اعلام اینکه هیچکس دمای بدن او را در فرودگاه بانکوک نگرفته است به پنج سال زندان محکوم شد.
کنث راس (Kenneth Roth) از سازمان دیدهبان حقوق بشر میگوید: «سانسور جانها را میگیرد. آنگونه که در ووهان دیدیم وقتی حکومتها جریان آزاد اطلاعات را سرکوب کنند برای سلامت عمومی فاجعه خواهد بود. بستن دهان پزشکانی که اولین اخطار را در مورد ویروس دادند توسط حکومت چین، فرصتی سههفتهای به ویروس داد تا به همهگیری جهانی برسد.» مطالعهای در دانشگاه ساوتهمپتون دریافته است که اگر مداخلات در چین سه هفته زودتر آغاز میشد، تعداد موارد بیماری در پایان ماه مارس 95 درصد کمتر از رقم فعلی میبود. «امری که به میزان زیادی از گسترش جغرافیایی بیماری جلوگیری میکرد.» برخی دولتها، تعطیلی را به صورت شدیدی اجبار میکنند. چندین ایالت هند، هماکنون به پلیس اجازه دادهاند تا افراد را بدون جرم بازداشت کنند. در فیجی، تعداد بازداشتهای مربوط به کرونا بیشتر از تعداد کیتهای بیماری است. پلیس کنیا کادر درمانی را در هنگام رفتن به کار مورد ضرب و شتم قرار داده است.
در السالوادور، بیش از دو هزار نفر به علت نقض قوانین شدید فاصلهگذاری اجتماعی در بازداشت به سر میبرند، امری که برخلاف هدف اولیه است. دادگاه عالی این کشور، به حکومت گفته است از بازداشت خودسرانه مردم در شرایط غیرانسانی که احتمال گسترش بیماری را افزایش میدهد خودداری کند. اما نایب بوکله رئیسجمهور آتشینمزاج این کشور، از طریق توئیتر مخالفت خود را با تمکین به این امر اعلام کرده است. به این صورت، کووید 19، به یک بحران قانونی در یکی از بحرانیترین کشورهای آمریکای لاتین دامن زده است. اندونزی و فیلیپین، مسوولیت اصلی مبارزه با ویروس کرونای جدید را به ارتش محول کردهاند. در برخی موارد این کار واقعبینانه است: تنها نیروهای نظامی میتوانند در این دو کشور مجمعالجزایری بهطور موثری عملیات انجام دهند و آنها محبوبیت زیادی نیز دارند. سخنگوی رودریگو دوترته، رئیسجمهور فیلیپین، میگوید: آنها از جدالهای بیحاصل نفرت دارند. کارگران خاموشی هستند، نه حرافانی پرگو. بدون نمایش کار میکنند. کار را پیش میبرند. با وجود این نگرانیهایی وجود دارد. آقای دوترته، به صورت عمومی به نیروهای امنیتی اعلام کرده است که مشکلسازان را با شلیک گلوله به قتل برسانند. خوشبختانه، ظاهراً آنها سخن او را نادیده گرفتهاند، اما در درازمدت، استفاده از مردان یونیفورمپوش در زمان بحران سلامت عمومی توان نظارت شهروندی را تضعیف میکند. همهگیری به طرز موثری انتخابات را مختل کرده است. کره جنوبی در آوریل نشان داد که یک کشور ثروتمند با حکمرانی خوب میتواند یک فرآیند رایگیری را همزمان با حفظ فاصلهگذاری اجتماعی اجرا کند. کشورهای فقیرتر و کمتر نظمیافته، این کار را سختتر خواهند دید. برای برخی رهبران، این امر بهانه خوبی است تا پاسخگویی به رایدهندگان را به تاخیر بیندازند. در بولیوی اجرای دستور دادگاه برای برگزاری مجدد انتخابات متقلبانه گذشته به تاخیر افتاده است. انتخابات مالاوی هم ممکن است به تاخیر بیفتد. این امر میتواند به ادامه ریاستجمهوری پیتر موتاریکه منجر شود که پیروزی سال گذشته او پس از استفاده هوادارانش از لاک غلطگیر برای تغییر صورت شمارش آرا، غیرقانونی اعلام شده بود.
برخی رهبران، رایگیریها را در زمان خود انجام میدهند چون میدانند که اپوزیسیون به سختی قادر به ایجاد کارزار انتخاباتی است در صورتی که افراد در قدرت میتوانند سیاستمدارانه در تلویزیون ظاهر شوند. حزب حاکم لهستان به همین دلیل خواهان برگزاری انتخابات ریاستجمهوری در ماه می است، هرچند هنوز احتمال تاخیر وجود دارد. گینه در 22 مارس رفراندومی برگزار کرد تا به رئیسجمهور آلفا کنده (Alpha Condé) اجازه دهد برای دو دوره دیگر در قدرت بماند. رفراندوم به راحتی رای آورد. گینه اکنون تقریباً 700 مورد کووید 19 و 12 سال بیشتر حکمرانی آقای کنده را پیش رو دارد. مردی که به گینهایها توصیه کرده است که منتول استنشاق کنند و آب داغ بنوشند تا ویروس را از بین ببرند. انتخابات اتیوپی، که برای آگوست برنامهریزی شده بود و میرفت تا طلوع یک دوره دموکراتیک جدید در کشور باشد اکنون به تعویق افتاده و حکومت وضعیت اضطراری را حاکم کرده است. طی وضعیت اضطراری قبلی در سالهای 2016 و 2018، دهها هزار تن از مخالفان در کمپهای بازآموزی بازداشت یا شکنجه شدند. نخستوزیر کنونی، ابی احمد، قول داده است که چنان سوءرفتارهایی تماماً متعلق به گذشته بوده. اما اگر انتخابات در سپتامبر برگزار نشود، دولت او دیگر مشروعیتی نخواهد داشت و شورشهای قومی اتیوپی ممکن است به حد انفجار برسند.
آنفلوآنزای قدرتمندان
برخی حکومتها، از خودِ بیماری برای ارعاب اپوزیسیون استفاده کردهاند. زندانهای پرازدحام بسترهایی برای واگیریاند. مخالفان میدانند که بازداشت میتواند مرگبار باشد. در ترکیه دستور آزادی 90 هزار زندانی صادر شده است تا از تماس با کووید 19 در امان باشند اما هزاران زندانی سیاسی این کشور آشکارا از این عفو مستثنی شدهاند. برخی حکومتها به دنبال گوشت قربانی هستند. در هند مسلمانها چنین نقشی دارند. پس از آنکه مشخص شد که یک تجمع مذهبی مسلمان در 15 مارس، منشأ مواردی از واگیری بوده است، حکومت ملیگرای هندوی کشور تمام تلاش خود را کرد تا این مساله را عمومی کند. به مدت چندین روز، وزارت بهداشت بهطور جداگانه موارد ابتلای مربوط به این حادثه را شمارش میکرد. یک عضو کابینه این امر را به جنایتی توسط طالبان ارتباط داد. مسوولان سلامت، هر تک مورد از تجمع دهلی را با پشتکار بسیار رصد کردند و در نهایت 25 هزار نفر تحت قرنطینه قرار گرفتند. این تلاش مجدانه برای هیچ گروه دیگری از جمله برای جشن عروسی مفصل یک شخصیت برجسته حزب حاکم انجام نشده بود. هشتگ جهادکرونایی در رسانههای اجتماعی تکثیر شده است، به همراه شایعاتی که میگوید مسلمانان کارهایی میکنند که ویروس را گسترش دهند. مسلمانها در خیابانها مورد حمله قرار گرفتهاند. یک بیمارستان سرطانی در میروت گفته است که بیماران مسلمان را پذیرش نخواهد کرد مگر آنکه تست کووید 19 آنها منفی باشد. مقصر دانستن مسلمانان راهی دمدستی برای تحریک رایدهندگان ملیگرای هندو و انحراف افکار از این واقعیت است که در زمان تجمع مذهبی مسلمانان حکومت هنوز ویروس را جدی نگرفته بود. میتالی ساران (Mitali Saran) در نشریه دکان هرالد (Deccan Herald) با انتقاد میگوید: «پس از سالها برچسبزنی به مسلمانها با عنوان تهدید جمعیتی، فرهنگی و امنیتی، اینک به شدت در حال تبدیل آنها به تهدید زیستی هستیم.»
چنین تعصباتی نهتنها باعث ترویج خشونت میشود بلکه سلامت عمومی را به خطر میاندازد. بسیاری از مسلمانان آنقدر به حکومت بدگمان هستند که نمیخواهند با قوانین قرنطینه همکاری کنند. کادر پزشکی در زاغههای مسلماننشین مورد حمله قرار گرفتهاند به این دلیل که شایع شده است که آنها اطلاعات مسلمانان را برای آسیب رساندن به آنها جمعآوری میکنند. تا 19 آوریل طول کشید تا نخستوزیر نارندرا مودی تلاشی برای آرام کردن تفکرات فرقهگرایانه انجام دهد. او توئیت کرد: «کووید 19نژاد، مذهب، رنگ، طبقه، عقیده، زبان یا مرز نمیشناسد. در این زمینه ما همه با یکدیگر شریکیم.» بسیاری از رهبران درخواست وام و اعتبار برای اعانه دادن به مالیاتدهندگان در طی بحران دارند. آقای مودی به هندیان ثروتمند و کارمندان دولتی روی آورده است تا به یک صندوق یارانه ویژه نخستوزیری کمک کنند. معلوم نیست که صندوق جدید با صندوق یارانهای اضطراری که نخستوزیران هند از سال 1948 برقرار کردهاند چه تفاوتی دارد، تنها اینکه مورد اخیر نظارت کمتری دارد و آقای مودی میتواند ادعا کند که آن را راهاندازی کرده است.
برخی حکمرانان، به همان نسبت متمایلاند که رقبایشان هیچ اعتباری به وسیله کمک کردن به نیازمندان کسب نکنند. ترکیه در حال تحقیق در مورد فعالیت شهرداران اپوزیسیون آنکارا و استانبول برای جمعآوری کمکهای مالی در نبرد با کووید 19 است. آقای اردوغان آنها را به تروریستها مرتبط دانسته است. در اوگاندا، رئیسجمهور یووِری موسِوِنی، هشدار داده است که «سیاستمداران فرصتطلبی که سعی در توزیع غذا دارند دستگیر و متهم به قتل عمد میشوند». دولت او ادعا میکند که توزیع نامنظم غذا، جمعیت زیادی را به سوی خود میکشد که باعث انتشار ویروس خواهد شد. دشمنان او فکر میکنند او میخواهد آنها را از اینکه با انجام کارهای نیک، خوب به نظر برسند باز دارد.
در حال حاضر، کووید 19 به تمامیتخواهان برای اعمال بیشتر قدرت کمک اما ریسکهای بزرگی را نیز به آنها تحمیل میکند. آسیب وارده بهخصوص در کشورهای فقیر وسیع و دردناک خواهد بود. خودکامگان بسیاری برای محافظت از منافع خود در برابر بیماری و قحطی، تقلا خواهند کرد. آقای پوتین محبوبیت خود را به علت پاسخ ضعیف به ویروس از دست میدهد. رئیسجمهور برزیل، خاویر بولسونارو، که تعطیلی را به سخره میگیرد و اخیراً تظاهراتی برگزار کرد که در آن افراد خواهان کودتا بودند ممکن است پس از این بحران به دلیل بیکفایتی استیضاح شود. رئیسجمهور الکساندر لوکاشنکو از بلاروس گفته است که بهترین راه نبرد با ویروس نوشیدن ودکا و راندن تراکتور است.
برخی رژیمها ممکن است بیپول شوند. دیکتاتور ونزوئلا، نیکلاس مادورو بهطور خاص، آسیبپذیر به نظر میرسد. ترکیب کووید 19 و سقوط بهای نفت، ممکن است باعث شود رژیم او پول کافی برای تامین شبکه حمایتی و حفظ وفاداری ارتش نداشته باشد. کووید 19 رژیمهای زیادی را که در سرکوب مخالفان به نیروهای امنیتی متکیاند به چالش میکشد. در نقاطی که حکومتها مشروع به نظر میرسند و در مناطقی که سعی در تسهیل آلام اقتصادی دارند، مردم بیشتر به تداوم تعطیلی و قرنطینه متمایل هستند. در صورتی که در بسیاری کشورها، دولت به چشم یغماگر و پلیس به دید قلدر دیده میشود. در آنها احتمال بروز واکنش شدیدی وجود دارد که پلیس خشن از کنترل آن ناتوان خواهد شد. در بسیاری از کشورها از جمله بخشهایی از چین تظاهرات بر ضد تعطیلی آغاز شده است. اگر همهگیری برای چند ماه ادامه داشته باشد تظاهرات بیشتری در پی خواهد بود و آنطور که به نظر میرسد این امر اتفاق میافتد. بسیاری از تمامیتخواهان میترسند کنترل اوضاع را از دست بدهند. حادثه کامبوج مثال خوبی است. آقای هون سن در محفلی اعتراف کرد که دولت او پول کافی برای مردم در دوران گسترش ویروس ندارد. او گفت: «اگر رانندههای تاکسیهای موتورسیکلتی ورشکسته شوند باید موتورسیکلتهای خود را بفروشند.» زمانی که گرداننده یک سایت خبری، نظر ناخودآگاه او را نقل کرد، سایت بسته و خودش دستگیر شد.
هفت سال پیش تظاهرات گسترده کارگران ناراضی کارخانهها آقای هون سن را به لرزه انداخت. کارخانههای نساجی کامبوج، هماکنون در حال اخراج کارگران هستند. کارگرانی که از هفت سال قبل بیچارهتر و خشمگینتر شدهاند. در بسیاری از کشورها، کووید 19 ممکن است باعث رشد بیثباتی شود. تمامیتخواهان هیچ مصونیتی ندارند.
منبع: اکونومیست