تله رکود

حامد زرندی: اگر خبرهای اقتصادی در مورد کره را این روزها بررسی کنید، احتمالاً این تیتر را خیلی سریع پیدا می‌کنید «South Korea Inflation Hits Record Low» برای اولین‌بار در تاریخ کره (تورم کره از سال 1965 به بعد ثبت شده است) تورم این کشور به صفر رسیده است. این در حالی است که تورم در این کشور در اواخر سال 2018 در حدود دو درصد بوده است که با شروع سال 2019 کاهش شدیدی داشته است و در ابتدای سال 2019 به 8 /0 درصد رسیده که با نوسان در ماه‌های بعد، اخیراً به پایین‌ترین حد خود در طول تاریخ این کشور رسیده است.

همچنین اگر به سراغ متوسط نرخ تورم کره برویم، در بازه زمانی 1966 تا 2019 میلادی نرخ تورم در این کشور معادل 23 /7 درصد بوده است. همچنان که گفته ‌شده، پایین‌ترین نرخ تورم مربوط به ماه آگوست امسال با صفر درصد بوده و بیشترین نرخ تورمی که در این کشور به ثبت رسیده است مربوط به اکتبر سال 1980 است که این نرخ به عدد 5 /32 درصد رسیده بوده که علت این تورم بالا در آن سال‌ها تغییر و تحولات کشور کره بوده است. در سال 1975

پارک چونگ-هی بعد از 18 سال نشستن بر مسند قدرت ترور می‌شود. بعد از این حادثه کره با محیط دیکتاتوری جدیدی روبه‌رو می‌شود به دلیل اینکه ژنرال چوون دوو-هوآن ناگهان اعلام حکومت نظامی می‌کند و دانشگاه‌ها را تعطیل و تجمع‌ها را ممنوع می‌کند. در این سال‌ها اکثراً تورم در کره بالای 15 درصد بوده است که سال 1980 در اثر افزایش تنش‌ها و احیای مجدد جنبش دموکراسی در این کشور، به بالاترین حد خود می‌رسد. بعدها کره در سال 1988 المپیک سئول را برگزار می‌کند که بخشی از اهداف آن بهبود فضای سیاسی در این کشور بوده است.

برای آنکه فضای اقتصادی کنونی و رشد اقتصادی کره را تحلیل کنیم، شاید بهتر باشد در مورد تفکری که برخی از مردم نسبت به تورم صفر دارند مثال بزنیم. به خاطر دارم چندبار از افرادی که با استفاده از اطلاعات عمومی‌شان مسائل اقتصادی را تحلیل می‌کنند شنیده بودم که با توجه به گذشته ژاپن و قدرت صادرات این کشور و تصور ذهنی بسیار مثبتی که از اقتصاد این کشور در اذهان مردم وجود دارد، شروع به تحلیل فواید تورم صفر و نرخ بهره صفر و منفی می‌کنند. در حالی که تمام این اعداد نشان از رکود و مشکلات اقتصادی به‌وجود‌آمده در ژاپن دارد که به طور معمول در کشورهایی که بخش مهمی از تولید ناخالص‌شان به صادرات وابسته است به وجود می‌آید. همین تفکر به نظر می‌رسد در برخی رسانه‌ها هم وجود دارد. برخی رسانه‌ها در ایران کاهش تورم در کره و رسیدن نرخ تورم به صفر را مثبت ارزیابی کرده‌اند، حال اینکه آیا واقعاً این اتفاق یک پدیده مطلوب اقتصادی است؟ آیا این کاهش نرخ تورم که پیش‌بینی می‌شود برای مدت کوتاهی منفی شود، به نفع اقتصاد این کشور است و منجر به رشد اقتصادی در این کشور می‌شود؟

قیمت‌ها در کره جنوبی از آگوست سال قبل تغییری نکرده است. به طور کلی قیمت مواد غذایی و نوشیدنی‌های غیرالکلی در ماه آگوست 3 /3 درصد کاهش یافته است. بعد از جولای 2016، این نخستین سقوطی است که در این بازار دیده شده است. این رکود در ارتباط با هزینه غذاهای تازه، غذاهای دریایی، سبزیجات و میوه‌های تازه نیز به وجود آمده است. از طرف دیگر هزینه‌های حمل‌ونقل (منفی 9 /1 درصد در مقابل منفی 6 /1 درصد) و ارتباطات (منفی 2 /2 درصد در مقابل منفی 6 /2 درصد) سقوط شدیدتری را تجربه کردند.

به‌رغم آنکه تورم پایین، ثبات کلان یک اقتصاد را نشان می‌دهد، اما این کاهش تورم در کره نشان‌دهنده ثبات نیست که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.

کاهش تورم رقم‌خورده در کره اولاً به رکود اقتصادی پیش‌بینی‌شده در این کشور که از ابتدای سال 2019 پیش‌بینی شده بود ارتباط دارد و همچنین پایین آمدن نرخ تورم و کمتر شدن آن نسبت به نرخ بهره بدون ریسک که در حدود دو درصد است، علت عمده کاهش صادرات در این کشور است که به دلیل کاهش تقاضای کل در کره اتفاق افتاده است.

صادرات در کره

در سپتامبر 2019، صادرات کره جنوبی در هفت‌ماهه نخست سال 2019 مبلغ 3 /318 میلیارد دلار بوده است که به میزان 7 /8 درصد به نسبت مدت مشابه سال قبل کاهش داشته است. حدود 67 درصد صادرات کره جنوبی به سایر کشورهای آسیایی تحویل داده شده است در حالی که 9 /14 درصد آن به واردکنندگان در آمریکای شمالی و 4 /11 درصد آن به اروپا فروخته شده است. از جمله دلایلی که صادرات در کره دچار تغییر و تحول در سال اخیر شده است می‌توان به مناقشات تجاری ایالات متحده و چین همچنین محدودیت‌هایی که ژاپن در خصوص صادرات از کشور کره اعمال کرده است اشاره کرد. به‌طور مشخص صادرات کالاهای نیمه‌هادی، پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی کاهش داشته است. همچنین در خصوص کاهش صادرات در کره اگر بخواهیم به شرکای تجاری این کشور اشاره کنیم، باید بگوییم که صادرات این کشور به چین 3 /21 درصد و به آمریکای مرکزی و آمریکای جنوبی در مجموع 3 /18 درصد کاهش پیدا کرده است.

اقتصاد کره جنوبی بسیار به صادرات گره خورده است و بیش از 50 درصد از تولید ناخالص داخلی در این کشور را صادرات تشکیل می‌دهد. به طور کلی ماشین‌آلات و تجهیزات حمل‌ونقلی 59 درصد از کل صادرات این کشور را به خود اختصاص می‌دهد که در این بین تجهیزات و ماشین‌آلات برقی 5 /30 درصد از کل صادرات این کشور را به خود اختصاص داده‌اند و در پله دوم دستگاه‌ها و ماشین‌هایی شامل کامپیوتر 8 /12 درصد صادرات این کشور را تشکیل داده‌اند و سومین رده به وسایل حمل‌ونقل اختصاص دارد که شامل 1 /10 درصد از صادرات کل کره است.

از نظر محصولی مدارهای مجتمع و میکرومونتاژها (Integrated circuits /microassemblies)  بالاترین ارزش را در صادرات کشور کره را دارند که در سال 2018 ارزشی معادل 8 /109 میلیارد دلار داشته‌اند. به عنوان مثال، سامسونگ و اس کا هنکس (SK Hynix) در مجموع 70 درصد سهم بازار جهانی حافظه‌های پویای در دسترس (DRAM) را در اختیار دارند.

تورم در کره

پیش‌بینی بانک کره این است که برای مدتی تورم در این کشور پایین‌تر از صفر قرار خواهد گرفت. باید در مورد تورم منفی و بازارهای مالی بگوییم قیمت (هزینه فرصت) نگهداری پول، مقدار سودی است که اگر به یک دارایی مالی دیگر تبدیل شود، به دست می‌آید. سود دارایی مالی شامل سه عامل نرخ بهره بدون ریسک، پوشش ریسک و تورم است. باید بدانیم که حذف تورم یا تورم منفی، هزینه نگهداری پول را کم می‌کند. این در حالی است که پول، نقدترین دارایی ممکن است و می‌تواند به صورت مستقیم در معاملات استفاده شود، در نتیجه باید نرخ بهره بدون تورم هزینه‌های نقد کردن را نیز کم کنیم.

مورد دیگری که باید در نظر بگیریم، آن است که پوشش ریسک دارایی‌های مالی ممکن است از ریسک مورد ارزیابی سرمایه‌گذارها کمتر باشد که با توجه به جنگ تجاری و مناقشات محتمل است.

این مسائل در نهایت منجر به این می‌شود که کاهش تورم نگهداری پول در برابر دارایی‌های مالی مانند سهام یا دیگر موارد سرمایه‌گذاری را توجیه و جذاب کند که با توجه به کاهش سرمایه‌گذاری باعث می‌شود رکود بیشتر شود.

اگر به بیانیه‌های بانک کره نگاهی انداخته شود، هدف این بانک در سال 2019 برای نرخ تورم عدد دو درصد است. این بانک در جلسات خود نرخ بهره را در حدود 5 /1 درصد ثابت نگه‌ داشته است. علت آن نیز این است که سرعت رشد اقتصادی داخلی در کشور کره کند است و همچنین عدم قطعیت‌ها در ارتباط با پیش‌بینی مسیر رشد بیشتر شده است. علت افزایش این عدم قطعیت‌ها، همان‌طور که گفته‌شد بالا گرفتن اختلافات تجاری میان ایالات متحده و چین است. به همین دلیل بانک این کشور عنوان کرده است با توجه به اتفاقات پیش‌رو و بررسی دقیق شرایط اقتصاد کلان تصمیم‌های بعدی را اتخاذ خواهد کرد.

همچنین در بیانیه بانک کره آمده است با توجه به اینکه تورم تا صفر درصد کاهش یافته است، در نتیجه کاهش قیمت فرآورده‌های نفتی و محصولات کشاورزی، دامی و شیلات کاهش پیدا خواهد کرد. با توجه به مسائل پیش‌رو پیش‌بینی شده است که برای مدتی تورم پایین‌تر از صفر قرار بگیرد، سپس از سال آینده تورم این کشور افزایش پیدا کند و از پایین‌ترین حد به متوسط یک درصد افزایش پیدا کند.

نگاهی به وضعیت رکود در ژاپن نشان می‌دهد که این کشور با کاهش شدید نرخ تورم و کاهش قدرت صادراتش دچار رکود اقتصادی شده است.

هر زمانی که تورم در ژاپن زیر صفر درصد بوده است، در همان بازه صادرات این کشور هم کاهش پیدا کرده است. یعنی عدم توانایی بازوی پولی و مالی این کشور در برابر رکود باعث بی‌ثباتی کلان در این کشور شده است. در بازه 2007 تا 2010 زمانی که به شدت صادرات این کشور کاهش پیدا می‌کند، کاهش شدید نرخ تورم در این کشور را مشاهده می‌کنیم. همچنین در سال‌های 2013 و 2016 نیز که کاهش صادرات در این کشور وجود دارد، نرخ تورم زیر صفر را مشاهده می‌کنیم. بانک مرکزی ژاپن نیز در جلسه ماه ژوئن خود نرخ بهره کوتاه‌مدت این کشور را بدون تغییر منفی 1 /0 درصد حفظ کرد. سیاستگذاران در این کشور همچنین اعلام کردند در صورتی که بانک مرکزی این کشور نتواند به هدف تعیین‌شده تورم دودرصدی دست پیدا کند، آنها اقدامات جبرانی را در پیش خواهند گرفت. نرخ بهره در ژاپن به طور متوسط از سال 1972 تا 2019 عدد 76 /2 درصد بوده است که در ژانویه سال 2016 به عدد منفی 1 /0 درصد رسیده و تاکنون همین عدد باقی مانده است.

نباید در اقتصاد «شکل‌ها» و «کارکردها» را با یکدیگر اشتباه بگیریم. اقتصاد یک علم جهان‌شمول است. باید بدانیم که در کارکرد منظور این است که هدف از هدف‌گذاری تورمی ایجاد یک ثبات کلان اقتصادی است اما از نظر شکل، تورم پایین و کم‌نوسان نشان‌دهنده ثبات کلان اقتصادی است. همان‌طور که نشان داده شد، باید توجه داشته باشیم که اتفاق اخیر در کره و تورم نزدیک به صفر یا منفی نشان‌دهنده بی‌ثباتی کلان و عدم توانایی بازوی پولی و مالی کره در مقابله با رکود است. و منشأ این رکود نیز شوک منفی جهانی برای تقاضای صادرات کره بوده است.