پالاینده نوزاد

توانایی انسان در کنترل رمز چهارحرفی زندگی با فرازونشیب‌هایی همواره رو به پیشرفت بوده است. فناوری جدید ویرایش ژن با عنوان CRISPER.Casq که در سال 2012 کشف شد شور و هیجان ویژه‌ای ایجاد کرد. این فناوری امکان ویرایش آسان DNA را فراهم می‌سازد و این امید را برمی‌انگیزد که سرانجام بتوان آن را برای کاهش درد و رنج انسان‌ها به‌کار برد. اما هفته گذشته فناوری کریسپر به جای خوش‌بینی موجی از نگرانی ایجاد کرد. یک دانشمند چینی ادعا کرد در جریان درمان ناباروری و لقاح خارج از رحم ژن‌های دو جنین دختر را ویرایش کرده است.

آقای هی جیان‌کویی از دانشگاه علم و فناوری شنژن می‌گوید او ژن CCRS را که به HIV امکان می‌دهد سلول‌های انسانی را آلوده کند ویرایش کرده است. دانشگاه علم و فناوری شنژن هیچ دخالتی در این کار نداشت. آقای جیان‌کویی ادعا می‌کند نوزادی خلق کرده که در برابر عفونت HIV مقاوم است در حالی که تن دیگر این توانایی را ندارد. اگر سلول‌های تولیدمثل تحت تاثیر این ویژگی قرار گیرند چنین قابلیتی می‌تواند به نسل‌های بعدی منتقل شود. هنوز مشخص نیست آقای جیان‌کویی چه کاری انجام داده است اما هر زمان امکان دارد یک نفر در یک جا جنین‌هایی را ویرایش کند که به نوزاد تبدیل می‌شوند. لازم است دولت‌ها و مقررات‌گذاران به این موضوع توجه کنند.

فرض کنید اظهارات آقای جیان‌کویی صحیح باشد. شاید روزی ویرایش یک جنین برای درمان بیماری‌های ژنتیکی منطقی به نظر برسد اما آن روز هنوز فرانرسیده است. این فناوری آنقدر تازه است که ریسک آن برای موجودات انسانی نمی‌تواند منافع آن را توجیه کند. دانشمندان به طور کامل نمی‌دانند فناوری کریسپر چه عوارض و آسیب‌های ناخواسته‌ای را در جای دیگری از ژن و برای DNA ایجاد می‌کند یا اینکه غیرفعال کردن CCR5 ممکن است فرد را در برابر بیماری‌های دیگر آسیب‌پذیر سازد (به عنوان مثال، ممکن است این کار احتمال مرگ ناشی از آنفلوآنزا را بالا ببرد).

ظاهراً کار آقای جیان‌کویی بدون هیچ نظارتی انجام گرفت و یکی از معاونان وزیر می‌گوید او مقررات را نقض کرده است. جیان‌کویی در همایش ویرایش ژن در هنگ‌کنگ به حضار گفت که این موضوع را قبلاً روی چهار نفر آزمایش کرده بود. احتمالاً او تنها باید مسوولیت کارش را بر عهده گیرد و نشان دهد که آزمایش او ارزش ریسک کردن را دارد. هنوز مشخص نیست آیا والدین نوزادان با این کار موافق بوده‌اند یا خیر.

همچنین، روش او هیچ نیاز درمانی بدون پاسخ را برطرف نمی‌سازد. برای کودکی که ژن او برای مقاومت در برابر ویروس ویرایش شده تنها فایده آن است که از او در برابر ویروسی محافظت می‌شود که شاید هیچ‌گاه در زندگی با آن مواجه نشود. علاوه بر این، مراقبت‌های بهداشتی و درمانی مناسبی برای محافظت در برابر این ویروس وجود دارد. اگر گزارش‌ها درست باشند کودک دوم در معرض خطرات بالقوه ناشی از ویرایش ژن قرار گرفته است اما امکان دارد به HIV مبتلا شود.

این نظر که یک دانشمند می‌تواند به سمت ویرایش سلول‌های تولیدمثل برود همواره محکوم شده اما هیچ‌گاه حذف نشده است. حتی اگر ثابت شود آقای جیان‌کویی یک شیاد است دیگران ابزار، انگیزه و فرصت انجام کارهای مشابه را دارند. فناوری کریسپر پیچیده نیست اما می‌توان به دو طریق به آن واکنش نشان داد: روش اول عملی است. باید بر مکان‌هایی مانند درمانگاه‌های ناباروری نظارت بیشتری صورت گیرد چراکه ممکن است متخصصان ژن در آنجا دست به آزمایش بزنند. این امر به چین محدود نمی‌شود. در آنجا همه اقدام آقای جیان‌کویی را محکوم کردند. باید در آمریکا نیز نظارت بیشتری اعمال شود زیرا درمانگاه‌های لقاح خارج از رحم در آنجا فراوان هستند و به مقررات شدیدتر نیاز دارند.

روش دوم شروع این بحث است که ویرایش ژنی در چه زمانی مناسب خواهد بود. ویرایش سلول‌های افرادی که از بیماری‌های ژنتیکی مانند ناهنجاری عضلانی رنج می‌برند به کاهش درد و رنج آنها کمک می‌کند. هنوز مشخص نیست ویرایش جنین در چه زمانی ضرورت پیدا می‌کند اما قطعاً آزمایش آقای جیان‌کویی در این آزمون موفق نیست. روش‌های درمان ناباروری از گذشته جنین‌ها را از نظر ژن‌های نامطلوب پایش و غربالگری می‌کنند.

شاید گفته شود که می‌توان روزی از ویرایش ژنی در نوزادان برای تقویت ژن‌ها (مثلاً باهوش‌تر ساختن افراد) استفاده کرد به جای آنکه صرفاً برای درمان بیماری‌ها به آن روی آورد. اما این امر مستلزم آن است که مقررات‌گذاران، سیاستگذاران، دانشمندان و جامعه مدنی به دقت و عمیقاً در مورد مسائل اخلاقی آن بیندیشند. هم‌اکنون اقداماتی برای تدوین اصول ویرایش سلول‌های تولیدمثل در حال انجام است. اندیشکده شورای نوفیلد در بریتانیا اوایل امسال دو اصل را مطرح کرد: اول آنکه تغییرات ناشی از ویرایش ژن نباید به افزایش محرومیت، تبعیض یا شکاف در جامعه منجر شود و دوم، این‌گونه تغییرات نباید به رفاه انسان آینده آسیب بزند. این بحث‌ها همیشه ضروری بودند اما اکنون در وضعیت اضطرار قرار گرفته‌اند.