چشم به راه

در هفته‌ای که گذشت بازارها اعم از داخلی و خارجی منتظر دریافت اخبار جدیدی از مذاکرات هسته‌ای غیرمستقیم میان ایران و آمریکا بودند. این مهم سبب شد تا دلار کانال 27 هزار تومان را واگذار کند و در میانه کانال 26هزارتومانی دادوستد شود. نوسانی که به بازار طلا و سکه نیز سرایت کرد. در بورس نیز سهامداران عمدتاً به سمت گروه‌های برجامی حرکت کردند تا شاید از کانال حصول توافق هسته‌ای منتفع شوند. در بازارهای جهانی نفت نیز طلای سیاه تحت تاثیر اخبار مربوط به نشست‌های برجامی نوسان و مجدداً از محدوده 90 دلار عقب‌نشینی کرد.

بازگشت روزهای سرخ به بورس؟

بازار سهام پس از شارژ یک هفته شاخص کل از سوی سهامداران نهادی، سومین هفته بهمن‌ماه مجدداً کاهشی شد و این‌بار با عقب‌نشینی 3 /1درصدی شاخص کل، برای پنجمین‌بار در سال 1400، ابرکانال 3 /1 میلیون واحد را از دست داد. سهامداران شرکت‌های با ارزش بازار پایین‌تر هفته سخت‌تری را پشت سر گذاشتند؛ به‌طوری که نماگر هم‌وزن که نشانی از اثرگذاری یکسان نمادها دارد، در مجموع دادوستدهای هفته منتهی به 20 بهمن‌ماه بیش از دو درصد عقب‌نشینی کرد. این شرایط سبب شد تا حقیقی‌ها با سرعت بیشتری مسیر خروج از تالار شیشه‌ای را بپیمایند. بورس تهران در سومین هفته بهمن‌ماه شاهد جابه‌جایی سهامی به ارزش 2129 میلیارد تومان در مسیر حقیقی به حقوقی بود. این میزان خروج سرمایه‌های خرد در 17 هفته اخیر یعنی از میانه مهرماه تاکنون سابقه نداشت.

حمایت‌های بی‌حاصل پولی

این روند نزولی در حالی تجربه شد که در هفته دوم بهمن‌ماه به واسطه افزایش حمایت‌های پولی از سهام، قیمت‌ها رو به صعود گذاشته بود و امید به تداوم این روند میان فعالان بورسی افزایش یافته بود اما همان‌طور که انتظار می‌رفت نه منابع حقوقی توان ادامه این حمایت‌ها را داشت و نه می‌توان به صرف تزریق پول به بازار، جهت قیمت‌ها را برای مدت زمان طولانی تغییر داد. چهارشنبه هفته نخست بهمن‌ماه بود که پس از سخنان رئیس‌جمهور در گفت‌وگوی زنده تلویزیونی و اعلام حمایت مجدد وی از بورس و سهامداران، معاون اول رئیس‌جمهور خروجی تصمیمات جلسه چهل‌ودوم ستاد هماهنگی اقتصادی دولت را در ۵ بند ابلاغ کرد. بر اساس این ابلاغیه مقرر شد به‌جز رسیدن نرخ گاز خوراک پتروشیمی‌ها به حداکثر پنج هزار تومان، نرخ گاز سوخت پتروشیمی‌ها، پالایشگاه‌ها و صنایع پایین‌دستی، مجتمع‌های احیای فولاد و مصارف مربوط به تاسیسات عمومی پتروشیمی‌ها و پالایشگاه‌ها حداکثر دو هزار تومان و همچنین صنایع معادل ۱۰ درصد نرخ خوراک پتروشیمی‌ها تعیین شود، نرخ بهره مالکانه معادن ثابت بماند و زمان‌بندی عرضه اوراق دولتی به‌گونه‌ای تنظیم شود که فروش اوراق در بازار سرمایه بدون لحاظ فروش به صندوق‌های با درآمد ثابت حداکثر معادل ۵۰ درصد جریان نقدی ورودی بازار سرمایه در هرماه باشد. همچنین بانک مرکزی نرخ تسعیر دارایی‌های ارزی بانک‌ها و موسسات را حداقل معادل ۹۰ درصد نرخ ارز نیمایی در شش ماه گذشته اعلام کند و مالیات سود ناشی از تسعیر دارایی‌های ارزی مذکور هم بر مبنای نرخ اعلامی بانک مرکزی محاسبه و اخذ شود. همچنین مقرر شد بانک مرکزی با مداخله فعال در بازار بین‌بانکی به‌گونه‌ای اقدام کند که میانگین ماهانه نرخ سود در بازار بین‌بانکی حداکثر ۲۰درصد باشد. در کنار این بندهای حمایتی تصاویری نیز در فضای ‌مجازی منتشر شد که نمایندگانی از نهادهای حقوقی را نشان می‌داد که در اتاقی گرد هم آمده و مشغول «هماهنگی در بازارگردانی جهت حمایت از بازار» هستند. به این ترتیب از همان روز جریان معاملات سهام در تالار شیشه‌ای تغییر کرد و رنگی سبز بر تابلوی معاملاتی بورس نشست. هفت روز تقریباً صعودی و رشد حدود هشت‌درصدی شاخص کل بورس تهران نتیجه این حمایت‌های دستوری بود، اما در همان زمان نیز کارشناسان هشدار داده بودند تجربیات گذشته نشان داده این‌گونه حمایت‌ها، حاصلی جز رشدهای موقتی نخواهد داشت و تنها فرصتی در اختیار سهامداران زیان‌دیده قرار می‌دهد تا با سرعت بیشتری سرمایه خود را از بازار خارج کنند. همین اتفاق نیز رخ داد و به جز دو روز کاری ابتدای این حمایت‌ها، حقیقی‌ها در باقی روزها (حتی با وجود رشد قیمت سهام) فروشنده بودند. بررسی‌ها نشان می‌دهد در مجموع دادوستدهای بورس و فرابورس از ۶ بهمن‌ماه (آغاز تغییر مسیر بازار) تا پایان دادوستدهای هفته گذشته بیش از 340 میلیارد تومان پول از جانب سهامداران خرد از گردونه معاملات سهام خارج شده است. به‌عبارتی حقوقی‌ها مجبور شدند این میزان سرمایه به بازار تزریق کنند تا شاید بتوانند روند بازار را تغییر دهند. اتلاف منابعی که به‌نظر می‌رسد نتوانسته تفاوتی ایجاد کند. حمایتی که عمدتاً به سهام زیرمجموعه گروه‌های بزرگ بازار که به عنوان شاخص‌ساز شناخته می‌شوند اختصاص پیدا کرد تا از این طریق سیاستگذار موفق شود ظاهری سبز برای این بازار به ارمغان آورد؛ جایی که ۸۴ درصد از پول‌های حقوقی اختصاص‌یافته به بازار در شش صنعت فلزات اساسی، فرآورده‌های نفتی، محصولات شیمیایی، بانک، خودرو و کانه‌های فلزی به گردش درآمد و دیگر گروه‌ها (مشتمل بر ۳۴ صنعت) از این حمایت‌ها عایدی چندانی نداشتند. نتیجه آنکه درست است در روزهایی که شاهد حمایت‌های دستوری از بازار سهام به بهانه حمایت از سهامداران خرد هستیم، دماسنج اصلی تالار جامه‌ای سبز به تن می‌کند اما این حمایت‌ها و در نتیجه رشد قیمت تنها شامل حال گروه‌ها و شرکت‌های شاخص‌ساز شده و نفع چندانی برای سهامداران دیگر شرکت‌ها ندارد، اما زمانی که دیگر منابعی برای حمایت باقی نماند و بازار مسیر گذشته را در پیش گیرد، نزول قیمت و ایجاد فشار فروش‌های هیجانی به تمام بازار سرایت می‌کند و جالب آنکه شرکت‌هایی که در روزهای به ظاهر مثبت بورس، عایدی چندانی از پول‌های حقوقی نداشتند، پس از آن با افت قیمت‌های شدیدتری مواجه می‌شوند.

نگاه بازارها به وین

اواسط هفته گذشته مذاکرات هسته‌ای از سر گرفته شد تا نگاه بازارها مجدداً معطوف به اخبار خروجی از وین شود. این مهم سبب شد تا دلار که همیشه سریع‌تر و بیشتر از دیگر بازارها به تحولات سیاسی واکنش نشان می‌دهد، مسیر نزولی را در پیش بگیرد و کانال 27 هزار تومان را نیز واگذار کند. دلار از ابتدای زمستان تاکنون که مباحث مربوط به مذاکرات هسته‌ای جدی‌تر شده است، افت بیش از 12درصدی را تجربه کرده و کارشناسان معتقدند در صورت انتشار اخبار دقیق و نهایی از نتیجه این نشست‌ها، اسکناس آمریکایی ممکن است افت بیشتری را در کوتاه‌مدت تجربه کند. در دیگر بازارها نیز شاهد واکنش و البته انتظار معامله‌گران در بزنگاه برجام بودیم. جایی که تمامی بازارها را رکود معاملاتی فراگرفت و شاهد افت نسبی قیمت‌ها بودیم. از بازار خودرو خبر می‌رسید متقاضی برای خودروهای عرضه‌شده در بازار به کمترین حد خود رسیده و مشتریان با فرض ادامه روند کاهشی نرخ ارز در انتظار کاهش بیشتر قیمت خودروها هستند. در بازار مسکن نیز آمارهای غیررسمی از کاهش 5 /0درصدی متوسط قیمت‌های پیشنهادی در شهر تهران حکایت می‌کرد. در بازار سهام اما برخلاف گذشته که عمدتاً نگاه‌ها به دلار بود، این‌بار سهامداران توجه چندانی به نوسان این ارز نداشتند. به این ترتیب بورسی‌ها که همیشه نگران افت قیمت دلار در صورت احیای برجام بودند، حالا با نگاهی منطقی‌تر به آینده اقتصادی و سیاسی کشور نگریسته و به نظر می‌رسد به این درک رسیده‌اند که حصول توافق هسته‌ای می‌تواند بازار سهام را از لحاظ بنیادی تقویت کند. امری که در صورت تحقق، سودی واقعی در کارنامه بنگاه‌های بورسی به جای می‌گذارد.

امید خودروسازان به آینده

در هفته‌ای که گذشت نظرسنجی اتاق بازرگانی ایران در قالب «طرح شاخص مدیران خرید» نیز منتشر شد. شاخص مدیران خرید (شامخ) گروه «تولید وسایل نقلیه و قطعات وابسته» در دی‌ماه به کمترین نرخ نسبت به دو ماه آبان و آذر رسید، با این حال مدیران این گروه نسبت به آینده تولید امیدوار هستند. طبق نظرسنجی انجام‌شده از بنگاه‌های مربوط به زنجیره خودروسازی کشور، شاخص مدیران خرید در دی‌ماه به عدد 42 /50 رسیده که نسبت به دو ماه آبان و آذر که به ترتیب 4 /59 و 59 بوده، روند نزولی داشته است. در این ماه بسیاری از مولفه‌ها نسبت به ماه‌های آذر، آبان، شهریور، خرداد و اردیبهشت، افت کرده، با این حال «انتظارات تولید آینده» با فاکتور گرفتن از دو ماه فروردین و مهر رشد چشمگیری به خود می‌بیند.

آنچه سبب شده در اولین ماه از فصل زمستان نسبت به آذرماه تا حدودی امیدواری به آینده دست‌اندرکاران خودرویی تشدید شود را باید در اخبار منتشرشده در ارتباط با مذاکرات احیای برجام، وعده‌های مطرح‌شده توسط سیاستگذار خودرویی و همچنین رشد 18درصدی قیمت محصولات شرکت‌های خودروساز در مبدأ جست‌وجو کرد. این عوامل سبب شده تا فعالان حاضر در زنجیره خودروسازی نسبت به آینده تا حدودی امیدوار شوند. البته خوش‌بینی نسبت به آینده تولید به معنای وضعیت مطلوب نیست؛ اما مجموعه عواملی همچون روند مذاکرات، وعده‌های سیاستگذار خودرو و رشد قیمت انتظارات تولید آینده را افزایش داده است.

سقف‌شکنی اوراق مسکن در فرابورس

رشد قیمت اوراق تسهیلات مسکن در هفته‌ای که گذشت نیز ادامه یافت و پس از آنکه روز دوشنبه شاهد رکوردشکنی قیمتی «تسه»ها بودیم، این اوراق روز چهارشنبه تا مرز 149 هزار تومان نیز پیشروی کردند. به نظر می‌رسد افزایش دو برابری سقف تسهیلات خرید مسکن از محل اوراق که از مهرماه سال جاری کلید خورد، به جذاب شدن وام مسکن و در نتیجه افزایش تقاضا برای خرید اوراق منجر شده است. ضمن اینکه اواخر آذرماه اعلام شد متقاضیان دریافت تسهیلات از محل اوراق تسهیلات می‌توانند تنها برای دریافت ۵۰ درصد از میزان تسهیلات درخواستی اقدام به خریداری اوراق کنند. طرحی که تا پایان بهمن‌ماه تمدید شد. محدودیت دامنه نوسان برای اوراق نیز سبب شده هیجانات معاملاتی به روز بعد نیز تسری پیدا کند تا شاهد افزایش هیجانی قیمت «تسه»ها باشیم. این شرایط سبب شد تا هفته گذشته، فرابورس ایران در اطلاعیه‌ای خبر از ممنوعیت نوسان‌گیری روزانه در اوراق تسه از روز شنبه هفته جاری دهد تا شاید با خاموش کردن سفته‌بازی در این بازار بتواند از افزایش بیشتر قیمت آن جلوگیری کند. در این اطلاعیه آمده از شنبه ۲۳ بهمن‌ماه امکان فعالیت همزمان در سمت خرید و فروش معاملات اوراق تسهیلات مسکن توسط مشتریان (نوسان‌گیری روزانه) فراهم نخواهد بود. پیش از این اطلاعیه امکان خرید و فروش در همان روز وجود داشته است. یعنی اگر فردی تعدادی اوراق تسه را به اشتباه خریداری کرده در همان روز می‌توانست آن را بفروشد که اکنون این امکان حذف شده است. براساس قوانین قبلی اما کسانی که سررسید اوراقشان بیشتر از چهار ماه است، نمی‌توانستند تا چهار ماه تسه‌ها را به فروش برسانند، اما اگر سررسید اوراق کمتر از این میزان مثلاً سه‌ماهه باشد امکان فروش اوراق تسه برای دارندگان آن فراهم بود.

دلار سه درصد ارزان شد

همان‌طور که اشاره شد نگاه بازارها در هفته گذشته معطوف به مذاکرات هسته‌ای در وین بود. این مهم همیشه خیلی سریع‌تر خود را در بازار ارز نشان می‌داد. به این ترتیب در هفته‌ای که گذشت هر اسکناس آمریکایی با واگذار کردن کانال 27 هزار تومان، تا روز چهارشنبه 3 /3 درصد کاهش نرخ را تجربه کرد. دلار در روز آغازین هفته گذشته، کانال‌شکنی مهمی داشت. شاخص بازار ارز پس از پنج ماه به کانال 26 هزارتومانی بازگشت و از هسته سخت کانال 27 هزارتومانی عبور کرد. بررسی‌های میدانی از بازار ارز روز شنبه خبر از کاهش چشمگیر حجم تقاضا برای اسکناس آمریکایی می‌داد. عمده معامله‌گران ارزی بازار تهران نیز در جهت جلوگیری از ضررهای ناشی از این کانال‌شکنی، با هدف تخلیه دارایی‌های دلاری خود به جمع عرضه‌کنندگان پیوستند. اخبار مثبت حول محور مذاکرات احیای برجام را می‌توان مهم‌ترین عامل کانال‌شکنی دلار در روز شنبه دانست. فضای سیاسی رسانه‌های روز شنبه خبر از لغو برخی تحریم‌های هسته‌ای ایران می‌دهد. از سوی دیگر نیز میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در مذاکرات هسته‌ای وین با اشاره به لغو تعدادی از تحریم‌های هسته‌ای اذعان کرد که مذاکرات وین وارد مرحله نهایی خود شده است. قیمت دلار در عصر روز شنبه با کاهش 900تومانی نسبت به معاملات روز کاری ماقبل آن، به رقم 26 هزار و 600 تومان رسید.

در روز دوم هفته گذشته اما دلار به روند کاهشی خود ادامه نداد و اسکناس آمریکایی در همان قیمت 26 هزار و 600 تومان معامله شد. معامله‌گران بازار ارز سه احتمال «تداوم روند کاهشی ایجادشده توسط اخبار مثبت سیاسی»، «برخورد نرخ دلار با کف و بازگشت به سطوح قیمتی بالاتر» و «سکونت موقت دلار در کانال ۲۶ تا زمان انتشار اخبار جدیدتر از مذاکرات هسته‌ای» را برای آینده نرخ اسکناس آمریکایی مطرح کردند. تحلیلگران سیاسی ارزی بازار تهران نیز با اشاره به عدم تاثیر مستقیم تحریم‌های لغوشده در روز شنبه بر اقتصاد کشور معتقدند تاثیر این اخبار بر بازار ارز تهران نمی‌تواند بیشتر از کانال‌شکنی روز شنبه و عبور دلار از هسته سخت ۲۷ هزارتومانی خود باشد، در نتیجه بازار ارز تهران برای مشاهده روندهای کاهشی جدید همچنان نیازمند اخبار قطعی‌تری از مقر مذاکرات هسته‌ای ایران و ۱+۴ است.

روز دوشنبه بازار آزاد ارز تهران روز کم‌نوسانی را سپری کرد. معامله‌گران ارزی بازار تهران که در روز یکشنبه شاهد نوسانات زیاد نرخ شاخص بازار ارز بودند، روز دوشنبه اسکناس آمریکایی را در بازه محدود ۲۶هزار و ۶۰۰ تا ۲۶ هزار و ۸۰۰تومان معامله کردند اما در انتهای روز این ارز 26هزار و 650تومان قیمت خورد که نسبت به یکشنبه تنها 50 تومان رشد را نشان می‌داد. نرخ‌های پیشنهادی معامله‌گران برای معاملات فردایی اما تلاش‌هایی برای افزایش قیمت داشت که با بی‌نتیجه ماندن این تلاش‌ها دلار نشان داد که در شرایط حال‌حاضر بازار توانایی بازگشت به سطوح قیمتی بالاتر را ندارد. از سوی دیگر طبق سخنان فعالان ارزی در هسته مرکزی بازار عده‌ای از این افراد بر این باورند که روند حضور دلار در کانال ۲۶ هزارتومانی می‌تواند شباهت زیادی با روند حضور نرخ این ارز در کانال ۲۷ هزارتومانی داشته باشد. به صورتی که برای مدتی کوتاه اما نامعلوم در میانه‌های این کانال حضور داشته و تا زمان رسیدن سیگنال‌هایی مثبت یا منفی از مقر مذاکرات هسته‌ای نمایش چشمگیری از خود نشان ندهد. دلار در روز سه‌شنبه همزمان با ازسرگیری دور هشتم مذاکرات هسته‌ای وین، پس از ۱۸۰ روز به سطح قیمتی ۲۶ هزار و ۴۰۰ تومان بازگشت. بررسی‌های به‌عمل‌آمده از هسته مرکزی بازار آزاد ارز تهران در این روز حاکی از آن بود که با وجود میل معامله‌گران به تبدیل دارایی‌های دلاری خود به ریال، حجم تقاضا برای ارز به میزان قابل توجهی کاهش یافته است. در این میان تحلیلگران بازار ارز تهران بر این باورند که با توجه به شروع مجدد دور هشتم مذاکرات وین پس از یک وقفه کوتاه و با افزایش احتمال حصول توافق جدید هسته‌ای بین ایران و قدرت‌های جهانی در این دور از مذاکرات، متقاضیان ارز در انتظار سطوح قیمتی پایین‌تر فعلاً از معاملات خود دست کشیده و حاضر به خرید دلار نیستند. روند نزولی دلار در روز چهارشنبه متوقف شد و اسکناس آمریکایی 200 تومان گران‌تر معامله شد. شرایطی که به گفته تحلیلگران ارزی نشان‌دهنده کف‌سازی دلار در این محدوده بود. این افزایش نرخ در حالی رقم خورد که جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، از ورود مذاکرات به مرحله نهایی خود سخن گفت و در نتیجه آن احتمال حصول توافق در روزهای آتی افزایش یافت که این امر می‌تواند تاثیر بسزایی بر بازار ارز هفته جاری تهران داشته باشد اما تحلیلگران ارزی از احتمال برخورد دلار به هسته سخت دوم خود سخن می‌گفتند. به هر حال اسکناس آمریکایی در هفته گذشته (تا روز چهارشنبه) 3 /3 درصد کاهش قیمت را تجربه کرد. سکه نیز معاملات هفته سوم بهمن‌ماه را با کاهش 9 /3درصدی به پایان رساند و روز چهارشنبه 11 میلیون و 770 هزار تومان قیمت خورد.

چشم بازار جهانی نفت به مذاکرات

تنها بازارهای داخلی نبودند که در هفته گذشته اخبار مربوط به مذاکرات هسته‌ای را دنبال می‌کردند. در بازارهای جهانی نیز طلای سیاه تحت تاثیر اخبار مربوط به نشست‌های برجامی نوسان کرد. به این ترتیب روز سه‌شنبه، درست پیش از آغاز ازسرگیری مذاکرات غیرمستقیم بین ایران و ایالات متحده آمریکا که می‌تواند توافق هسته‌ای بین‌المللی ایران با قدرت‌های جهانی را احیا و امکان صادرات بیشتر نفت ایران را فراهم کند، بهای طلای سیاه به زیر ۹۰ دلار در هر بشکه کاهش یافت. رویترز در این خصوص نوشته بود یک توافق می‌تواند بیش از یک ‌میلیون بشکه در روز نفت ایران را به بازار بازگرداند که معادل بیش از یک ‌درصد از عرضه جهانی است. مذاکرات هسته‌ای از روز سه‌شنبه در وین از سر گرفته شده است. نعیم اسلام، تحلیلگر ارشد بازار در آواترید (Avatrade) به رویترز گفته بود: «اگر همه تحریم‌ها علیه ایران لغو شود، جریان عرضه جهانی نفت می‌تواند به حمایتی که به آن نیاز دارد، دست یابد.» گفتنی است که هشت دور مذاکره غیرمستقیم میان تهران و واشنگتن از آوریل تاکنون، نتوانسته به یک توافق برای ازسرگیری توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ منتهی شود و اختلافات میان طرفین بر سر سرعت و دامنه لغو تحریم‌ها باقی مانده است. تاماس وارگا از کارگزاری پی‌وی‌ام می‌گوید: اگر طرفین به یک توافق هسته‌ای دست پیدا کنند، صادرات نفت ایران به سرعت می‌تواند از سر گرفته شود. اما این یک «اگر» بزرگ است. در این مرحله، بازگشت بشکه‌های نفت ایران به بازار تنها یک احتمال است. در این میان رویترز می‌گوید «ایران با پیش‌بینی احیای برجام، حدود ۹۰ میلیون بشکه نفت را آماده ورود به بازار کرده است. تحریم‌های نفتی آمریکا باعث شد صادرات نفت این کشور از 8 /2 میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۸ به ۱۰۰ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۲0 برسد. بر اساس داده‌ها و تخمین شرکت تحلیلی کپلر، صادرات نفت ایران در حال حاضر به‌طور متوسط حدود ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار بشکه در روز است. به‌نظر می‌رسد ایران نفت کافی برای ازسرگیری نهایی صادراتش ذخیره کرده است. ذخایر شناور نفت ایران از حدود ۶۳ میلیون بشکه در اوایل دسامبر به ۸۷ میلیون بشکه در فوریه رسیده است.»