سایه دولت

  محمدامین خدابخش: بازار سهام از ابتدای شروع فعالیت خود در دهه 40 مسیری پرفرازونشیب را پیموده است. از آن زمان که تغییرات قیمت‌ها بر روی تخته‌ها با گچ نوشته می‌شدند تا به امروز که سیستم‌ها و داده‌ها با کامپیوتر سامان پیدا می‌کنند تحولات بسیاری رخ داده اما آنچه در طول این چند دهه همواره پای ثابت فعالیت بازار یادشده بوده فاصله بسیار زیاد این بازار با معیارهای کارایی بوده است. بر اساس تعاریف، بازار کارا بازاری است شفاف که در آن اطلاعات با کمترین هزینه و به سرعت در اختیار همگان قرار می‌گیرند. در چنین بازاری هزینه‌های مبادله به صفر میل می‌کند و به سبب آنکه اطلاعات متقارن است به سبب نبود رانت از تغییرات قیمت جا نمی‌مانند. در ایران اما این مسائل در موارد بسیاری صادق نیست.

در بازار سهام کشور ما نه‌تنها اطلاعات برای همگان به‌طور برابر در دسترس قرار نمی‌گیرد، بلکه سایر مقولات مربوط به بحث کارایی نیز چندان در دسترس نیستند. با این حال بی‌انصافی به نظر می‌آید که بورس را حتی از دریچه کارایی مورد بررسی قرار دهیم. بررسی تحولات بازار سرمایه نشان می‌دهد که بازار یادشده در طول ماه‌ها و سال‌های اخیر به حدی از قبل تصمیمات نسنجیده و دفعی سیاستگذاران آسیب دیده که حتی ترسیم وضعیت مطلوبی نظیر بازار کارا را با سقف انتظارات فعالان بازار سهام بیش از حد دست‌نیافتنی کرده است. این بازار که در ماه‌های اخیر بارها به سبب اظهارنظرها و تصمیمات غیرکارشناسی و بعضاً کاملاً متناقض، با نوسانات غیرمعمول روبه‌رو بوده است تقریباً در طول دو سال گذشته نتوانسته حتی یک هفته را بدون دخالت سیاستگذاران و قانونگذاران سپری کند. در حالی که در بسیاری از بازارهای مالی دنیا هم قانونگذاری و هم بودجه‌نویسی با در نظر گرفتن منافع فعالان بازارها و تولیدکنندگان انجام می‌شود در بازار سرمایه ایران وضعیت در طول سالیان متمادی به شکلی پیش رفته که کمبود منابع دولت هر بار قوه مجریه را بر آن داشته که در درآمد شرکت‌ها به شکلی قانونی دست ببرد. این اتفاق اخیر در مورد تبصره ششم لایحه بودجه سال 1400 هم افتاده و سبب شده نمادهای فعال در صنعت پتروشیمی که در بورس و فرابورس فعال هستند در روزهای اخیر لطمه بسیاری از این وضعیت ببینند. این در حالی است که به‌رغم سهامداری غیرمستقیم دولت در بسیاری از این شرکت‌ها بخش قابل توجهی از مالکیت آنها در دست سهامداران یا همان مردم عادی است و بودجه نوسان با تغییر در درآمد آنها عملاً دست در جیب مردم می‌برند. به جز اینها، بارها تحت عنوان تغییراتی نظیر دامنه نوسان نامتقارن، به پیش کشیدن تعلل در آزادسازی قیمت خودرو به توقف طولانی‌مدت نمادهای مربوطه منتهی شد و ایرادات بسیار دیگر رخ داده که در عمل به زیان سرمایه‌گذاران منجر شده است. این رویدادها سبب شده در حال حاضر بسیاری از سرمایه‌گذاران یا از فضای معاملاتی بورس به سمت بازارهای دیگری بروند که فاقد شفافیت هستند یا بااحتیاط به نظاره بازار بنشینند؛ وضعیتی که ناشی از نبود اعتماد به بازار سرمایه است.