بزرگراه گمشده

  محمدحسین شاوردی: صنعت به عنوان مسیر تولید انبوه و استاندارد کالا در کمترین قیمت و بالاترین کیفیت ممکن ابعاد مشخص و مسیر شفافی دارد. دنیا در آستانه گذار به انقلاب چهارم صنعتی کماکان از همکاری و مشارکت بر سر تولید یک محصول پیچیده و مبادله آنها با تجارت پیوسته رفاه بیشتری را به دست می‌آورد. صادرات 70 میلیارددلاری ویتنام به کشوری همچون ایالات متحده آمریکا در سال 2020 هیچ دلیلی جز سودآوری این اقدام برای مصرف‌کننده آمریکایی و ایجاد ارزش افزوده برای تولیدکننده ویتنامی ندارد. نه آمریکا خیرخواه مردم ویتنام است و نه شرق آسیا دل خوشی از آمریکا دارد. با این حال اشتراک منافع باعث شده تا بازرگانانی از دو کشور بر سر تبادل کالا با قیمتی معقول به تفاهم برسند. در ایران این قاعده به هیچ وجه مورد قبول سیاستمداران نیست. اقتصاد و تجارت بین‌الملل برای حکمرانان ایرانی چارچوبی است که از آن تنها برای فروش نفت و منابع خام بهره می‌گیرند و هر چیز به جز آن را به حساب حواشی می‌گذارند. همین عامل هم باعث شده تاکید کنند می‌توانند بدون کمک گرفتن از زنجیره جهانی تولید قطعه و مواد و کالاها، خودروساز یا سازنده هر کالای صنعتی پیچیده دیگری باشند. ناتوانی درازمدت ایران در تبدیل شدن به یک پایگاه صادرات تولیدات صنعتی با ارزش افزوده بالا بیش از آنکه به نوسانات اقتصادی یا تحریم مربوط باشد، منشعب از همین خطای راهبردی در فهم جایگاه تجارت بین‌الملل است. صنعت اساساً معنایی ندارد اگر تجارتی در کار نباشد و صرفه مقیاس یا سطح اقتصادی تولید هم رخ نخواهد داد مگر در شرایطی که حجم عظیمی از تقاضاهای داخلی و خارجی به سمت تولیدکننده حرکت کند. خودروسازی نیز به همین منوال یک چارچوب کاملاً صنعتی است که باید آن را در دل نظام کلان تجارت بین‌الملل دید. چه تولیدکنندگان خودرو و چه سازندگان قطعه به عنوان بازیگران اصلی زنجیره تامین خودرو در ایران هرگز راهی به صادرات و کسب درآمد از بازارهای جهانی نخواهند داشت اگر اقتصاد ایران در پیوند با نظام جهانی تولید و تجارت نباشد. هزاران سند سیاستگذاری در طول بیش از پنج دهه سیاست صنعتی نشان می‌دهد ایرانی‌ها تنها زمانی توانستند به سمت تولید رقابت‌پذیر و قابل صادرات دست یابند که جزئی از نظام جهانی اقتصاد بودند یا اینکه در کمترین سطح ممکن از تعارض با جهان قرار داشتند. بنابراین در شرایطی که تحریم‌های آمریکا در بی‌سابقه‌ترین شکل خود اقتصاد ایران را در انزوا قرار داده و سیاستگذاران کشور نیز در سطوح مختلف تمایلی به حل مسائل دخیل در تجارت بین‌الملل از جمله FATF ندارند، تصور تحول در خودروسازی و صادرات انبوه به منطقه یا جهان از طریق دو برند داخلی رنگین‌کمانی است که لختی پس از باران، با تابیدن آفتاب و روشن شدن حقیقت از بین می‌رود. وزیر جدید صمت البته معتقد است تولید خودرو را در افقی نزدیک به بیش از دو میلیون دستگاه خواهد رساند. موضوعی که به نظر می‌رسد حتی با وجود احیای برجام اتفاقی دور از دسترس باشد هرچند ده‌ها سند نیز برای آن به تصویب رسیده باشد.