کاربرد بلاک‌چین در حسابداری

هرکجا داده‌ای سلسله‌مراتبی وجود داشته باشد و اعتماد و امنیت مدنظر باشد، بلاک‌چین می‌تواند نقش‌آفرین باشد. عمده‌ترین کاربرد بلاک‌چین در مدیریت زنجیره تامین است جایی که در آن واسطه‌هایی مانند توزیع‌کنندگان، خرده‌فروشان، حمل و نقل‌کنندگان و تامین‌کنندگان در میان استفاده‌کنندگان و محصولات مورد استفاده آنها، ایستاده‌اند. با ایجاد ثبت‌های دائمی که قابلیت تغییر ندارند، بلاک‌چین برای ردیابی الماس‌ها و سایر کالاهایی که برای خریداران مهم است که بدانند اصالت آن چگونه است و مالک قبلی آن چه کسی بوده است کاربرد دارد. پیش‌بینی می‌شود که بلاک‌چین موجب حذف واسطه‌ها خواهد شد. بنگاه املاک، خدمات حقوقی، بازرگانی و... با خدمات مبتنی بر بلاک‌چین جایگزین خواهند شد زیرا بلاک‌چین این اجازه را می‌دهد که افراد به‌طور مستقیم به یکدیگر متصل شوند، به اشتراک بگذارند و با هم معامله کنند. در بازتعریف بلاک‌چین در بافتار حسابداری و حسابرسی، سامانه اطلاعاتی حسابداری مبتنی بر بلاک‌چین را می‌توان یک سامانه تراکنشی دانست که اولاً، دارای یک دفتر کل عمومی توزیع‌شده برای نگهداری داده‌های گذشته است، ثانیاً ثبت‌های درون آن از سوی همه کاربران تایید می‌شود؛ ثالثاً، همه ذی‌نفعان مشارکت‌کننده از طریق دسترسی به داده‌های دفتر کل می‌توانند به صورت آنی صورت‌های مالی مورد نیاز خود را تهیه و مشاهده کنند. اگرچه مطالعات انجام‌شده در سایر رشته‌ها، کاربردهای بالقوه بسیاری برای بلاک‌چین مطرح کرده‌اند اما تحقیقات اندکی کاربرد این فناوری را در حسابداری و حسابرسی مورد بررسی قرار داده است. در این بخش ابتدا به تفاوت بلاک‌چین با برنامه‌ریزی منابع سازمان (ERP) پرداخته شده و سپس به برخی از کاربردهای آن در حسابداری و حسابرسی پرداخته خواهد شد.

اکوسیستم حسابداری مبتنی بر بلاک‌چین

حرفه حسابداری می‌تواند منافع گسترده‌ای از بلاک‌چین کسب کند و رویکرد فعلی را به سمت این تکنولوژی نوظهور سوق دهد. بلاک‌چین و همچنین قراردادهای هوشمند مرتبط می‌توانند موجب ذخیره‌سازی ایمن داده‌های حسابداری شوند تا با سرعت اطلاعات مرتبط با اشخاص ذی‌نفع به اشتراک گذاشته شود و تاییدپذیری داده‌های کسب‌وکار افزایش یابد. با استفاده از فناوری بلاک‌چین شرکت‌ها توانایی ایجاد یک سیستم اطلاعاتی جدید حسابداری را دارند که موجب ثبت معاملات تاییدشده بر روی دفاتر ایمن می‌شوند. آن معاملات نه‌تنها شامل تبادل دارایی‌های پولی میان دو طرف معامله مانند دریافت از مشتری، وجه نقد سپرده‌شده در بانک و... است بلکه شامل جریان داده حسابداری درون یک شرکت نیز می‌شود. این سیستم‌ها موجب گزارشگری به‌موقع از طریق مخابره سریع اطلاعات حسابداری به اشخاص ذی‌علاقه مانند مدیران، حسابرسان، اعتباردهندگان و سایر ذی‌نفعان می‌شود. به دلیل کاهش قابل ملاحظه در بهای پردازش و حافظه به ازای هر واحد و همچنین ظهور دفاتر کل توزیع‌شده در بلاک‌چین، مشارکت‌کنندگان خارجی می‌توانند به اطلاعات به‌موقع شرکت با کمترین بها دسترسی داشته باشند. قراردادهای هوشمند می‌توانند کنترل‌هایی خودکار را با توجه به قواعدی از پیش ‌تعیین‌شده اعمال کنند. به علاوه، با پیشرفت و محبوبیت اینترنت اشیا، کنترل‌ها می‌توانند در بلاک‌چین تعبیه شود. این کنترل‌های مبتنی بر اینترنت اشیا می‌توانند با اشیای فیزیکی مختلفی در جهت نظارت و تصویب فرآیندهای کسب‌وکار به‌موقع با یکدیگر همکاری کنند. علاوه بر این، تحلیل‌های داده‌ها می‌توانند با کمک بلاک‌چین در جهت کشف ناهنجاری و ایجاد دیگر اطلاعات مفید استفاده شوند.

حسابداری سه‌طرفه

یک سیستم سه‌طرفه اخیراً برای به‌کارگیری به عنوان یک پارادایم ایمن و مستقل جهت ارتقای قابلیت اتکای صورت‌های مالی پیشنهاد شده است. یک سیستم سه‌طرفه نیازمند مجوز پردازش معاملات با یک واسطه بی‌طرف است که هر یک از طرفین (دو طرف درگیر در معامله و واسطه) یک ثبت از معامله را ثبت می‌کند که نتیجه در مجموع سه طرف می‌شود. با وجود این، این مکانیسم نیازمند یک واسطه مستقل و قابل اتکا برای تایید هر یک از معاملات است. علاوه بر این، ثبت‌های ذخیره‌شده توسط واسطه در معرض ریسک از بین رفتن یا تغییرات غیرمجاز به دنبال حملات سایبری هستند. فناوری بلاک‌چین این پتانسیل را دارد که این مکانیسم را ارتقا بخشد و از این مشکلات بکاهد. بلاک‌چین می‌تواند این نقش واسطه‌گری را با توزیع و خودکارسازی ذخیره‌سازی و فرآیند تاییدپذیری و فراهم کردن یک زیرساخت ایمن برای جلوگیری از دستکاری و ثبت‌های نامتعارف حسابداری انجام دهد. به دلیل ماهیت بلاک‌چین، زمانی که یک ثبت حسابداری تایید شد و به زنجیره اضافه شد، به سختی امکان تغییر یا خراب کردن آن وجود دارد. به علاوه، فناوری قراردادهای هوشمند می‌تواند امکان تاییدپذیری سریع معاملات ثبت‌شده را با استفاده از استانداردهای حسابداری مرتبط با قواعد تجاری از پیش‌تعیین‌شده فراهم آورد. با رمزگذاری طرف سوم ثبت‌های طرف سوم در بلاک‌چین، یک سیستم اطلاعاتی حسابداری شفاف، ایمن، رمزنگاری‌شده و خود تایید ایجاد خواهد شد که می‌تواند اشتراک‌گذاری داده‌های قابل اتکا را میان طرفین تجاری و گزارشگری مستمر برای سهامداران تسهیل کند. سیستم حسابداری سه‌طرفه مبتنی بر بلاک‌چین اطلاعاتی در خصوص معاملات میان طرفین تجاری و گردش داده‌ها بین یک سازمان را نمایش خواهد داد. در این سیستم، علاوه بر شمول سیستم دوطرفه سنتی، هر معامله‌ای موجب ثبت و ذخیره آن در دفاتر بلاک‌چینی می‌شود. برای انعکاس گردش در یک سازمان، ثبت‌ها در دفاتر بلاک‌چینی در شکل‌هایی از توکن‌های انتقال بین حساب‌ها ثبت می‌شوند که شامل سیستم درهم‌بافته‌ای از ثبت‌های حسابداری است. توکن‌ها در دفتر کل بلاک‌چینی به منزله یک گواهی برای گواهی‌بخشی به تعهد یا مالکیت یک دارایی میان طرفین کسب‌وکار است. تکنولوژی بلاک‌چین موجب بررسی به‌موقع خطاهای بالقوه یا اشتباه‌ها در ثبت‌های حسابداری (به‌طور مثال پرداخت‌های مضاعف) همچنین خودکارسازی تاییدپذیری معاملات با استفاده از داده‌های طرفین تجاری می‌شود.

اجرای اکوسیستم حسابداری

عملکردهای تایید خودکار اطلاعات، پردازش، ذخیره‌سازی و گزارشگری در سیستم اطلاعاتی حسابداری سه‌طرفه مبتنی بر بلاک‌چین می‌تواند موجب ایجاد یک اکوسیستم خودبسنده حسابداری شود. در چنین اکوسیستمی، قراردادهای هوشمند به عنوان یک نماینده نرم‌افزاری بر روی فناوری بلاک‌چین برای تایید، کنترل، کشف تقلب و... مورد استفاده قرار خواهد گرفت. بسیاری از فرآیندهای حسابداری می‌توانند با رمزنگاری آن قواعد یا قراردادها در قالب قراردادهای هوشمند به صورت خودکار اجرایی شوند. می‌توان به مثال‌هایی از جمله پردازش خودکار و ثبت پرداخت‌ها و صدور فاکتور با استفاده از قراردادهای هوشمند خودبسنده، نظارت بر عملکرد کارکنان و پرداخت حقوق و دستمزد پویا از طریق استخدام هوشمند اشاره کرد. خودکارسازی تکمیل اظهارنامه‌های مالیاتی از طریق قراردادهای هوشمند می‌تواند به‌روزرسانی مستمری را برای نهادهای دولتی فراهم کند. از طریق برنامه‌نویسی قواعد مالیاتی در قراردادهای هوشمند، سیستم مالیاتی می‌تواند به‌صورت قابل ملاحظه‌ای ساده‌تر و دارای تضاد کمتری باشد. قراردادهای هوشمند همچنین می‌توانند با فناوری اینترنت اشیا ترکیب شوند که در آن می‌توان وضعیت واقعی و فعالیت‌های اشیای فیزیکی را در جهت خودکارسازی فرآیند دفترداری رصد کرد. برای مثال، با استفاده از قراردادهای هوشمند اگر موجودی مزبور بر اساس اطلاعات جغرافیایی مخابره‌شده توسط اینترنت اشیا از انبار تعریف‌شده خارج شده باشد می‌توان اقدام به ثبت فروش در دفاتر بلاک‌چین کرد. علاوه بر این، از آنجا که ابزارآلات آتی به سنسورها و تراشه‌های هوشمند مجهز خواهند شد که به شبکه دسترسی خواهند داشت، خواهند توانست هرگونه خسارت در موجودی، عدم تحویل و تاخیر را خودشان گزارش دهند. این گزارش‌ها می‌توانند نیروی محرکه‌ای برای قراردادهای هوشمند باشند تا به اندازه‌گیری حسابداری در لحظه بپردازد. در کنار خودکارسازی، قراردادهای هوشمند می‌توانند با استفاده از ادغام کلان داده‌ها و تحلیل‌های پیش‌بینی‌کننده، هوشمندی را به فرآیندهای حسابداری بیفزایند. برای مثال، یک قرارداد هوشمند که بر اساس یک مدل پیش‌فرض اعتبارسنجی کدنویسی شده است، می‌تواند ریسک قصور بدهکاران را بر اساس وضعیت مالی و رفتار خرید نظارت کند و متعاقباً مطالبات مشکوک‌الوصول مربوط به آن را تخمین بزند. به صورت ایده‌آل، اطلاعات مالی مبتنی بر بلاک‌چین می‌تواند در لحظه برای سهامداران، اعتباردهندگان، شرکای تجاری، نهادهای دولتی یا سایر افراد ذی‌علاقه قابل رویت باشد. هر مصرف‌کننده اطلاعات، اهداف و علایق متفاوتی دارد که منجر به نیازهای متفاوتی از داده‌های حسابداری می‌شود.