چالش اقتصاد صنعتی

برخورداری از منابع غنی معدنی و وجود بزرگ‌ترین واحد فرآوری مس موجب شده تا در کنار دیگر فرصت‌های صنعتی، کشاورزی و گردشگری، استان کرمان به یکی از استان‌های دارای مزیت اقتصادی بدل شود. بررسی ساختار اقتصاد این استان و مقایسه آن با سایر استان‌های کشور نشانگر آن است که استان کرمان برخلاف سیمای بیرونی آن که به‌عنوان استانی کویری مطرح می‌شود، دارای سهم قابل توجهی در بخش کشاورزی است. بر اساس آمار اعلام‌شده این استان در بخش کشاورزی سهم 27 /6‌درصدی از کل اقتصاد را به خود اختصاص داده است؛ بخش معدن نیز همچون بخش کشاورزی در استان کرمان نسبت به متوسط ملی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، به‌گونه‌ای که بیش از 36 /2 درصد از کل ارزش افزوده بخش معادن غیرنفتی کشور به استان کرمان اختصاص دارد که این امر بیانگر اثرگذاری بالای این استان در اقتصاد کشور است.

از سوی دیگر، پراکندگی صنایع در استان کرمان به دو دسته صنایع‌دستی و ماشینی تقسیم می‌شود که صنایع‌دستی دربرگیرنده شال، پته و ترمه است که به غیر از پته‌دوزی بقیه‌ از رونق سابق برخوردار نیستند و صنایع ماشینی نیز به سه گروه کارگاهی کوچک، متوسط و بزرگ تقسیم می‌شوند. معادن این استان نیز در تامین مواد اولیه مورد نیاز صنایع کشور نقش قابل توجهی بر عهده دارند. در این خصوص می‌توان به معادن آهن در سیرجان، زغال‌سنگ، مس و دیگر فلزات اشاره کرد که چرخ‌های صنعت استان و کشور را به گردش درمی‌آورند.

به مزایای موجود در این استان می‌توان «تولید محصولات بالادستی فولاد، برخورداری از سه منطقه ویژه، شرایط اقلیمی مناسب برای تولید انرژی‌های نو (خورشیدی)، قطب تولید خودرو در بخش خصوصی، باغات بزرگ به ویژه در تولید پسته و خرما، بهره‌مندی از امکانات و زیرساخت‌های مناسب در زمینه حمل‌ونقل زمینی و هوایی و ریلی و گونه‌های متنوع گیاهان دارویی» نیز اشاره کرد.

وجود منابع غنی در استان کرمان و استفاده صحیح این استان از منابع موجود در آن افزایش سهم این استان در تولید ناخالص داخلی را به همراه داشت. به‌طوری که در سال 1393 بیشترین سهم ارزش افزوده فعالیت‌های اقتصادی در محصول ناخالص داخلی به قیمت بازار به ترتیب مربوط به بخش کشاورزی، شکار و جنگلداری 6 /27 درصد، صنعت 21 /2 درصد، عمده‌فروشی، خرده‌فروشی و تعمیر وسایل نقلیه و کالاها 4 /9 درصد و معدن 1 /9 درصد است. با توجه به وجود قابلیت‌ها و پتانسیل‌های عظیم در بخش کشاورزی استان، این بخش نزدیک به 6 /7 درصد از کل ارزش افزوده بخش کشاورزی کشور در سال 1393 را به خود اختصاص داده است.

رشد اقتصادی استان

بر اساس اسناد برنامه ششم توسعه، متوسط نرخ رشد تولید ناخالص داخلی با نفت کشور در پنج سال (1399- 1395) هشت‌درصدی در نظر گرفته شده است. با توجه به پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های ایجادشده در سال‌های اخیر برای استان کرمان نیز با توجه به مطالعات و بررسی‌های کارشناسی صورت‌گرفته، نرخ رشد تولید ناخالص داخلی استان 5 /8 درصد پیش‌بینی شده است. همچنین بر اساس برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته، یک‌سوم از رشد اقتصادی استان باید از طریق افزایش بهره‌وری تحقق یابد و بر این اساس 8 /2 درصد از رشد 5 /8‌درصدی استان باید از طریق افزایش بهره‌وری تحقق یابد.

رکورد صادرات شکست

از سوی دیگر با توجه به آمار منتشرشده سال گذشته را می‌توان سال خوش برای صادرکنندگان کرمانی دانست. آزاد شدن صادرات فرش از یک‌سو و بهبود مناسبات بین‌المللی از سوی دیگر موجب شد این استان بتواند سال گذشته رکورد صادراتی را ثبت کند. دوران تحریم موجب شده بود کشورهای رقیب با محصولات مشابه بتوانند پا جای پای صادرکنندگان داخلی بگذارند، اما با رفع تحریم‌های بین‌المللی شرایط برای بازگشت صادرکنندگان داخلی فراهم شد و این امر رشد صادرات در استان‌های صادرات‌گرا از جمله استان کرمان را به همراه داشت. بر اساس بررسی‌های صورت‌گرفته استان کرمان همواره در تولید و صادرات محصولات صادراتی از جمله فرش، پسته، خرما، گیاهان دارویی، خشکبار، مصنوعات مسی و محصولات معدنی نقش بسزایی داشته است و این امر موجب شد تا از آن به عنوان استانی صادراتی یاد شود. بر اساس آمار اعلام‌شده مجموع صادرات این استان در سال 95 بالغ بر یک میلیارد و 174 میلیون دلار بوده که رشدی 83‌درصدی را برای این استان در دوران پس از تحریم به همراه داشته و به مثبت شدن تراز تجاری این استان در سال گذشته منجر شد. بر اساس آمار اعلام‌شده بیشترین سهم صادرات کرمان در سال گذشته به پسته و مغز پسته اختصاص داشته به‌طوری که در این سال صادرکنندگان این استان در مجموع موفق به صادرات 69 هزار تن پسته به ارزش 712 میلیون دلار شدند. از سوی دیگر روند صادرات استان کرمان در سال گذشته موجب شد تراز تجاری این استان مانند سال‌های اخیر مثبت شود. 

رشد قابل توجه صادرات در سال‌های گذشته موجب شد این استان جایگاه سوم را در میان استان‌های صادرکنندگان غیرنفتی به خود اختصاص دهد و با توجه به ظرفیت‌های موجود برای سال جاری نیز رشد 43‌درصدی صادرات برای استان کرمان پیش‌بینی شده است که برای تحقق این رشد باید صادرات این استان افزایش بیش از یک میلیارد‌دلاری داشته باشد. همچنین برای سال جاری برای اعزام سه هیات به نمایشگاه‌های خارجی در نظر گرفته شده که تحقق این سفرها می‌تواند اهداف صادراتی پیش‌بینی‌شده برای این استان را محقق کند.

جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی

طرح مثلث توسعه اقتصادی ایده‌ای بود که از سوی استاندار کرمان مطرح و به‌سرعت عملیاتی شد، ایده و طرحی که روند توسعه و آبادانی استان را با مدلی جدید شتاب بخشید. مثلت توسعه اقتصادی یکی از ابزارهای شکل‌گیری خلق ثروت و افزایش رفاه عمومی، بسیج همه نیروهای موثر و استفاده حداکثری از ظرفیت‌های موجود مادی و معنوی است که استراتژی توسعه استان در این طرح بر مبنای رویکرد مشارکتی و مردمی کردن فعالیت‌های اقتصادی است و بی‌شک مدیریت جهادی را می‌طلبد. سه راس این مثلث را «سرمایه‌گذاران، فعالان اقتصادی و کارآفرینان»، «نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی» و «نمایندگان دولت» تشکیل می‌دهند که بی‌شک شرط تحقق آن ایجاد وحدت میان این رئوس در استان و حضور معنوی نماینده ولی‌فقیه در استان به عنوان ناظر عالی این طرح است. هر یک از این عوامل نقش‌آفرین در مثلث توسعه اقتصادی استان وظایفی را بر عهده دارند که قرار دادن تولید به عنوان اولویت اول در برنامه‌ریزی، شناسایی و معرفی فرصت‌های سرمایه‌گذاری، رفع موانع و تسهیل سرمایه‌گذاری و آموزش از جمله وظایف نمایندگان دولت در این طرح عنوان شده است. تلاش برای رفع محدودیت‌های قانونی، پیگیری در مورد افزایش سهم اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه استان در قانون بودجه کشور، همکاری در جذب و شناسایی سرمایه‌گذاران و کارآفرینان از جمله وظایف نمایندگان مجلس در این طرح است.

بر اساس گزارش‌های منتشرشده در قالب طرح مثلث توسعه اقتصادی تاکنون بیش از 75 هزار میلیارد تومان تفاهمنامه سرمایه‌گذاری در قالب 1010 طرح و پروژه منعقد شده است که تاکنون بیش از دو هزار میلیارد تومان در بخش‌های مختلف اقتصادی هزینه شده است. در صورت اجرایی شدن این طرح‌ها بیش از 53 هزار نفر اشتغال در استان کرمان ایجاد می‌شود. از 1010 طرح و پروژه، سرمایه‌گذاری بخش صنعت با 456 طرح و با سرمایه‌گذاری 3 /17 هزار میلیارد تومان (معادل 45 درصد) بیشترین میزان طرح و سرمایه‌گذاری را به خود اختصاص داده است. این حجم از سرمایه‌گذاری در طول سالیان گذشته بی‌سابقه بوده است. از این تعداد طرح، 700 طرح با سرمایه‌گذاری 5 /16 هزار میلیارد تومان به بهره‌برداری رسیده است که بیش از 21 هزار نفر اشتغال ایجاد شده است. همچنین 69 طرح با پیشرفت فیزیکی بیش از 60 درصد با سرمایه‌گذاری بیش از پنج هزار میلیارد تومان در دست اقدام است که در صورت اجرایی شدن بیش از شش هزار نفر اشتغال ایجاد می‌کند.

از سوی دیگر بررسی عملکرد سرمایه‌گذاری خارجی در استان کرمان بیانگر آن است که در سال 1393 حدود 50 میلیون دلار، در 1394 معادل 262 میلیون دلار و در 9‌ماهه سال 1395 نیز 218 میلیون دلار سرمایه‌گذاری خارجی در استان صورت گرفته است. در مجموع طی سه سال دولت تدبیر و امید معادل سه میلیارد دلار در قالب FDI، فاینانس، یوزانس و... در استان سرمایه‌گذاری صورت گرفته است که این میزان سرمایه‌گذاری در طول سالیان گذشته بی‌سابقه است.

کرمان در سند راهبردی

یکی از مسائل کلیدی که در کنار برنامه‌ریزی‌های کلان و بخشی و در راستای توسعه اقتصادی استان‌ها باید به طور مستقل به آن پرداخت، برنامه‌ریزی آمایش سرزمین و منطقه‌ای است؛ روندی که در سند راهبردی وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز مدنظر قرار گرفته است. در این برنامه با دیدی وسیع و همه‌جانبه فضای ملی مورد ارزیابی قرار گرفته است و بر اساس توانمندی‌ها، قابلیت‌ها و استعدادهای هر منطقه و با توجه به یکنواختی و هماهنگی اثرات نتایج عملکردهای آنها در سطح ملی، نقش و مسوولیت خاصی را به هر منطقه محول می‌کند.

در سند راهبردی 1404 بخش صنعت، معدن و تجارت «برخورداری از وجود منابع غنی معدنی، وجود بزرگ‌ترین واحد فرآوری مس در کشور، تولید محصولات بالادستی فولاد، برخورداری از سه منطقه ویژه اقتصادی و چهار فرودگاه، شرایط اقلیمی مناسب برای تولید انرژی‌های نو (خورشیدی)، قطب تولید خودرو در بخش خصوصی، باغات بزرگ به ویژه در تولید پسته و خرما، بهره‌مندی از امکانات و زیرساخت‌های مناسب در زمینه حمل‌ونقل زمینی، هوایی و ریلی و گونه‌های متنوعی گیاهان دارویی، مراکز دانشگاهی متعدد و معتبر» به عنوان ویژگی‌های استان کرمان در نظر گرفته ‌شده و با توجه به مزیت‌های این استان در سند راهبردی 12 رشته فعالیت با توجه به اهمیت طرح‌های اولویت‌دار مدنظر قرار گرفته است که در این خصوص می‌توان به «ساخت محصولات دارویی، مواد شیمیایی مورد استفاده در داروسازی و محصولات گیاهی دارویی، تولید سیمان، آهک و گچ، ساخت سایر تجهیزات الکتریکی، عمل‌آوری و حفاظت میوه و سبزیجات از فساد، ساخت محصولات غذایی، ساخت فلزات اساسی و قیمتی و فلزات غیرآهنی، استخراج کانی‌های فلزی غیر آهنی به جز اورانیوم و توریم، لاستیک رویی (تایر) و تویی (تیوب) روکش کردن مجدد و بازسازی لاستیک، بنای ساختمان کامل، انبار کردن و انبارداری، ساخت وسایل نقلیه موتوری، تریلر و نیم‌تریلر و صنایع معدنی» اشاره کرد.