ناقوس نقدینگی

  معین حسین‌پور: ناقوس نقدینگی در سال 97 به صدا درآمد. پس از اینکه چندین سال، اقتصاددانان از روند رو به رشد نقدینگی ابراز نگرانی می‌کردند و ماحصل تورمی آن را هشدار می‌دادند، بالاخره در سال 97 این وضعیت رخ داد. معمولاً در اقتصاد ایران، شاخص نقدینگی بیشتر از آنکه با تولید ناخالص داخلی مرتبط باشد، در شاخص قیمت‌ها نمود پیدا کرده است و امسال نیز این تئوری، بار دیگر در عمل ثابت شد. در سالی که گذشت، سرعت رشد نقدینگی همچون چند سال اخیر بود، یعنی رشد بالای 20 درصد. بر اساس آخرین آمارهای پولی بانک مرکزی در سه فصل ابتدایی سال 97، معادل 6 /234 هزار میلیارد تومان بر حجم نقدینگی افزوده شد. این یعنی به‌طور متوسط، روزانه 850 میلیارد تومان، نقدینگی جدید خلق شده است. در 9ماهه ابتدایی سال، به‌طور نسبی میزان نقدینگی 3 /15 درصد رشد کرده است. این عدد دقیقاً برابر با عددی است که رشد نقدینگی در بازه زمانی سال گذشته، ثبت کرده بود. در نتیجه به نظر در سرعت رشد نقدینگی در سال 97 نسبت به سال 96 تغییر محسوسی مشاهده نمی‌شود. اما آنچه روی تورمی نقدینگی را بروز داده است، «پول» است، متغیری که تقاضای کل را افزایش و نقدینگی را بر تولید چیره می‌کند. سهم پول در نقدینگی سال 97 قابل قیاس با سال گذشته نیست. در شش ماه ابتدایی سال جاری، از نقدینگی جدید ایجادشده، 4 /34 درصد سهم پول بوده است، یعنی بیش از یک‌سوم. در حالی که این سهم در نیمه اول سال 96، حدود 8 /3 درصد محاسبه شده است. در نتیجه آنچه نقدینگی را در تورم تخلیه کرده، رشد بی‌رویه و خاص حجم پول در سال جاری است. می‌توان ریشه تورم سال جاری را هم در همین بخش ردیابی کرد. پول از مجموع سپرده‌های دیداری و اسکناس و مسکوک در دست اشخاص پدید می‌آید. این بخشی از نقدینگی است که تمایلی به ماندن در سپرده‌های مدت‌دار بانک‌ها ندارد و به دنبال احتمالاً سفته‌بازی و فعالیت در بازارهای دیگر است. اما چه شد که انگیزه‌ها برای ماندن سپرده‌ها در بانک‌ها در سال 97 کم شد؟ در نگاه اول شاید ریسک‌های سیاسی و جهش بازار ارز علت اصلی به نظر آید. اما اگر کمی به عقب بازگردیم، یک تصمیم پولی سرآغازی بر تغییر چهره نقدینگی شده بود: تصمیم به کاهش نرخ سود در شهریور 96. حتی در تلاطمات ابتدای دهه جاری در بازار ارز و در شاخص قیمت‌ها، پول به این اندازه تقویت نشده بود که در نیمه اول سال 97 شده است. اما نکته مثبت اینکه در فصل سوم سال، رشد پول به حداقل ممکن رسید. این می‌تواند سیگنالی از باثبات شدن روند شاخص قیمت‌ها و حفظ تورم کنونی باشد؛ هرچند که نرخ‌های کنونی نیز فاصله زیادی از عملکرد متوسط اقتصاد ایران دارد. گذشته از این، آمارهای سال 97 نشان از سایه سنگین کسری بودجه دولت بر نقدینگی داشت. دارایی‌های بانک مرکزی در قسمت بدهی دولت، حدود 63 درصد رشد 9ماهه را ثبت کرد که نسبت به سال گذشته رشد چشمگیری داشت. در این پرونده بررسی خواهد شد که گریزگاه نقدینگی از کسری بودجه چیست و دولت برای کنترل نقدینگی در سال 98، باید به دنبال بستن چه منافذی باشد.